ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - 'احسائی (ابهام زدایی)' به 'احسائی (ابهام‌زدایی)')
    برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
     
    (۱۰۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    <div class="wikiInfo">
    [[پرونده:NUR00029.jpg|بندانگشتی|ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین]]
    [[پرونده:NUR00029.jpg|بندانگشتی|ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین]]
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
    |-
    |-
    ! نام!! data-type='authorName'|ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    ! نام!! data-type="authorName" |ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    |-
    |-
    |نام های دیگر  
    |نام‌های دیگر  
    |data-type='authorOtherNames'| احسائی، ابن‌ابی‌جمهور
    | data-type="authorOtherNames" | احسائی، ابن‌ ابی‌جمهور
    |-
    |-
    |نام پدر  
    |نام پدر  
    |data-type='authorfatherName'|
    | data-type="authorfatherName" |شيخ على
    |-
    |-
    |متولد  
    |متولد  
    |data-type='authorbirthDate'|
    | data-type="authorbirthDate" |840ق
    |-
    |-
    |محل تولد
    |محل تولد
    |data-type='authorBirthPlace'|
    | data-type="authorBirthPlace" |احساء
    |-
    |-
    |رحلت  
    |رحلت  
    |data-type='authorDeathDate'|904 هـ.ق
    | data-type="authorDeathDate" |904ق
    |-
    |-
    |اساتید
    |اساتید
    |data-type='authorTeachers'|
    | data-type="authorTeachers" |شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش، سيد‌ ‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى، شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
    |-
    |-
    |برخی آثار
    |برخی آثار
    |data-type='authorWritings'|[[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    | data-type="authorWritings" |[[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]]
    [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية]]


    [[عوالی اللیالی العزیزیه فی الاحادیث الدینیه (خطی)]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]]


    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    [[كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين]]
     
    |- class="articleCode"
    [[کشف البراهين في شرح رساله زاد المسافرين]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    |کد مؤلف
     
    | data-type="authorCode" |AUTHORCODE00029AUTHORCODE
    [[مجلي مرآه المنجي في الکلام و الحکمتين و التصوف]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
     
    [[دو مجموعه خطي از آثار کلامي، فلسفي، فقهي]] / نوع اثر: کتاب  / نقش: نويسنده
    |-class='articleCode'
    |کد مولف
    |data-type='authorCode'|AUTHORCODE29AUTHORCODE
    |}
    |}
    </div>
    </div>
    {{کاربردهای دیگر|احسائی (ابهام‌زدایی)}}


    '''ابوجعفر، محمد بن على بن ابراهیم''' (متولد 835 یا 840- وفات 904ق)، معروف به ابن ابی‌جمهور احسائى، فقیه، محدث، متکلم، صوفی مشرب امامی


    ==ولادت==
    ==ولادت==
    در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.


     
    پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهیم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.
    ابو جعفر، محمد بن على بن ابراهيم معروف به ابن ابى جمهور احسائى در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.
     
    پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهيم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.


    ==تحصيلات==
    ==تحصيلات==




    ابن ابى جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى،از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.
    ابن ابی‌جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى، از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.


    او كه قدمهاى اوليه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود،با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت امير المؤمنين على عليه السلام سريع‌تر كرد.
    او كه قدمهاى اولیه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود، با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام سريع‌تر كرد.


    در اين ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبد الكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.
    در این ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبدالكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.


    ==سفرها==
    ==سفرها==




    دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگيشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند،چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر براى دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.
    دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگیشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند، چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر برای دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.


    يكى از اين دانشمندان راستين ابن ابى جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.
    یکى از این دانشمندان راستين ابن ابی‌جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.


    ابن ابى جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.
    ابن ابی‌جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.


    شيخِ احساء كه حوزه علميه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات الله عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و كتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.
    شيخِ احساء كه حوزه علمیه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات‌الله‌عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و کتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.


    پس از ورود به مشهد مقدس «سيد محسن رضوى»،كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود ميهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمين زد.
    پس از ورود به مشهد مقدس «سيد‌ ‎محسن رضوى»، كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود میهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمین زد.


    ورود ابن ابى جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.
    ورود ابن ابی‌جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.


    ==مناظره تاريخى==
    ==مناظره تاريخى==




    از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى،مناظره معروف اوست با يكى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابى جمهور رسانده بود.
    از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى، مناظره معروف اوست با یکى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابی‌جمهور رسانده بود.


    اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شيعيان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.
    اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شیعیان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.


    از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در كتابى به نام «مناظرة بين الغروي و الهروي» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.
    از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در کتابى به نام «مناظرة بين الغروی و الهروی» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.


    ابن ابى جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه السلام در سال 893 هجرى براى دومين بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزديك به دو سال در جوار مولا امير المؤمنين عليه السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه السلام گشته و تا پايان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.
    ابن ابی‌جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه‌السلام در سال 893 هجرى برای دومین بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزدیک به دو سال در جوار مولا امیرالمؤمنين عليه‌السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه‌السلام گشته و تا پایان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.


    ==اساتيد==
    ==اساتيد==




    اساتيد و مشايخ روايت ابن ابى جمهور عبارتند از:
    اساتيد و مشايخ روايت ابن ابی‌جمهور عبارتند از:


    1 - شيخ زين الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
    #شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
     
    #سيد‌ ‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى
    2 - سيد شمس الدين محمد موسوى احسائى
    #شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
     
    #شيخ على بن هلال جزائرى و...
    3 - شيخ حسن بن عبد الكريم فتال
     
    4 - شيخ على بن هلال جزائرى و...


    ==شاگردان==
    ==شاگردان==


    از جمله شاگردان ابن ابی‌جمهور هستند:


    از جمله شاگردان ابن ابى جمهور هستند:
    # سيد‌ ‎محسن رضوى
     
    # شيخ ربيعة جزائرى
    1 - سيد محسن رضوى
    # سيد‌ ‎شرف‌الدين طالقانى
     
    # شيخ محمد صالح غروى حلى
    2 - شيخ ربيعة جزائرى
    # شيخ على كركى، [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق ثانى]]
     
    3 - سيد شرف الدين طالقانى
     
    4 - شيخ محمد صالح غروى حلى
     
    5 - شيخ على كركى، محقق ثانى


    ==تأليفات==
    ==تأليفات==




    مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابى جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:
    مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابی‌جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:


    1 - عوالي اللآلي العزيزية (كتاب حاضر در برنامه)
    # [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية|عوالي اللآلي]] العزيزية (کتاب حاضر در برنامه)
    # أسرار الحج
    # الأنوار المشهدية
    # بداية النهایة
    # التحفة الحسينية (شرح الفيه [[شهيد اول]])
    # دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
    # زاد المسافرين (در اصول دين)
    # الأقطاب الفقهية
    # معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
    # کتاب المقتل
    # مناظرة بين الغروی و الهروی


    2 - أسرار الحج
    ==اعتبار مؤلف و كتب==


    3 - الأنوار المشهدية


    4 - بداية النهاية
    ابن ابی‌جمهور از جمله شخصيت‌هاى جنجال برانگیز در طول تاريخ است. عده‌اى او را عالم، فاضل، فقيه، متكلم، محدث، عارف، حكيم و جامع بين معقول و منقول مى‌دانند.


    5 - التحفة الحسينية (شرح الفيه شهيد اول)
    عده‌اى نيز کتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.


    6 - دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
    گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هایى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.


    7 - زاد المسافرين (در اصول دين)
    ==جواب==
     
    8 - الأقطاب الفقهية


    9 - معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
    در اينجا به صورت خلاصه مى‌گویيم:


    10 - كتاب المقتل
    ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققین پوشيده نيست.


    11 - مناظرة بين الغروي و الهروي
    استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شیعیان جاى دارد.


    ==اعتبار مؤلف و كتب==
    ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد؛ چرا كه اولاً رویه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.


    ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمینان به صدور آن است.


    ابن ابى جمهور از جمله شخصيت‌هاى جنجال برانگيز در طول تاريخ است. عده‌اى او را عالم، فاضل، فقيه، متكلم، محدث، عارف، حكيم و جامع بين معقول و منقول مى‌دانند.
    همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: [[شيخ صدوق]] و [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاه‌هایى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر کتاب این بزرگوار نمايان است.


    عده‌اى نيز كتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.
    اما اشكالات بر کتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:


    گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هايى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.
    اولا: ابن ابی‌جمهور در ابتداى کتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه [[شيخ صدوق]] در آخر [[من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه]] انجام داده است.


    ==جواب==
    ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه برای نشان دادن این است كه این روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.


    ==وفات==


    در اينجا به صورت خلاصه مى‌گوييم:
    ابن ابی‌جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى‌الله‌عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.
     
    ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است ؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققين پوشيده نيست.
     
    استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شيعيان جاى دارد.
     
    ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد ؛ چرا كه اولاً رويه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.
     
    ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمينان به صدور آن است.


    همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: شيخ صدوق و كلينى و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاههايى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر كتاب اين بزرگوار نمايان است.
    سال دقیق وفات ابن ابی جمهور روشن نیست‌، امّا از قراین چنین بر می‌آید که شیخ تا ذیقعده سال ۹۰۴/ ژوئن ۱۴۹۹ زنده بوده است‌، زیرا در این تاریخ به درخواست دوستان و شاگردان خود شرحی به نام مُعین الفکر بر کتاب باب حادی عشر نوشته است‌. 


    اما اشكالات بر كتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:
    از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست،


    اولا: ابن ابى جمهور در ابتداى كتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه شيخ صدوق در آخر من لا يحضره الفقيه انجام داده است.
    ==منابع مقاله==
    # [http://lib.eshia.ir/23022/2/790 دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الجمهور»، ج۲، ص۷۹۰].
    #[http://wiki.ahlolbait.com/%D8%A7%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%89_%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%89 پایگاه دانشنامه اسلامی]


    ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه براى نشان دادن اين است كه اين روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.
    {{متکلمان شیعه}}
     
    ==وابسته‌ها==
    ==وفات==
    {{وابسته‌ها}}


    [[المسالك الجامعية في شرح الألفية الشهيدية]]


    ابن ابى جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى الله عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.
    [[التحفة الحسينية في شرح المقدمة الألفية]]


    از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست، چنان كه تاريخ دقيق وفات آن عالم ربانى نيز ثبت نشده است.
    [[الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]]


    [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية]]


    == وابسته‌ها ==
    [[مدينة الحديث (الجواهر الغوالي في شرح عوالي اللآلي)]]  
    [[ الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده


    [[عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]]  


    [[کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين]]  


    [[کشف البراهين في شرح رساله زاد المسافرين]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[مجلي مرآة المنجي في الكلام و الحكمتين و التصوف]]  


    [[مجلي مرآه المنجي في الکلام و الحکمتين و التصوف]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[النور المنجي من الظلام]]


    [[دو مجموعه خطي از آثار کلامي، فلسفي، فقهي]] / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
    [[دو مجموعه خطی از آثار کلامی، فلسفي، فقهي]]  


    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:زندگی‌نامه]]
    [[رده:متکلمان شیعه]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۲:۱۰

    ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    نام ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین
    نام‌های دیگر احسائی، ابن‌ ابی‌جمهور
    نام پدر شيخ على
    متولد 840ق
    محل تولد احساء
    رحلت 904ق
    اساتید شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش، سيد‌ ‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى، شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
    برخی آثار الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه

    عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية

    کاشفة الحال عن أحوال الاستدلال

    كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين

    کد مؤلف AUTHORCODE00029AUTHORCODE
    برای دیگر کاربردها، احسائی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

    ابوجعفر، محمد بن على بن ابراهیم (متولد 835 یا 840- وفات 904ق)، معروف به ابن ابی‌جمهور احسائى، فقیه، محدث، متکلم، صوفی مشرب امامی

    ولادت

    در سال 840 هجرى در شهر احساء به دنيا آمد.

    پدرش شيخ على و جد بزرگ وى ابراهیم، از علماى بزرگ احساء بودند. علما در وصف آنها جز مدح و ستايش هيچ ندارند.

    تحصيلات

    ابن ابی‌جمهور، در سال‌هاى نخستين زندگى، از محضر پدر بزرگوار خود و برخى ديگر از علماى ديار احساء علوم مقدماتى را فراگرفت و در اندك زمانى سرآمد همه هم‌درس‌هاى خود شد.

    او كه قدمهاى اولیه تحصيل علم را به سرعت برداشته بود، با هجرت به عراق و اقامت در نجف اشرف، مهد علم و اجتهاد، حركت خود به سوى قله‌هاى رفيع پيشرفت را با يارى گرفتن از حضرت امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام سريع‌تر كرد.

    در این ايام از محضر بزرگانى چون شيخ عبدالكريم فتال نيشابورى استفاده‌ها برد و كوله‌بار خود را مملو از اندوخته‌هاى ارزشمند نمود.

    سفرها

    دانشمندان الهى، كه فلسفه زندگیشان خدمت به دين و دانش است، وطنى به گستردگى جهان دارند، چرا كه زندگى در هر كجا را مفيدتر برای دين و خدمت به علم و دانش بدانند به همانجا هجرت مى‌كنند.

    یکى از این دانشمندان راستين ابن ابی‌جمهور است. او پس از گذراندن مراحل مقدماتى به عراق سفر كرد تا گنجهاى دانش و معرفت را از ديار نجف به دست آورده و با آب زلال ولايت، خود را سيراب سازد.

    ابن ابی‌جمهور پس از سال‌ها تحصيل در محضر بزرگان، عازم سفر حج شد. بعد از مراجعت و اقامتى كوتاه در احساء به زيارت كربلا رفت و دوباره به نجف بازگشت.

    شيخِ احساء كه حوزه علمیه نجف را مملو از عالمان گرانقدر مى‌ديد، به قصد زيارت ثامن الحجج و افاضه علوم آل محمد صلوات‌الله‌عليهم اجمعين بسوى مشهد مقدس روانه شد. در طول مسير فرصت را غنيمت شمرده و کتاب «زاد المسافرين» را در اصول دين تأليف كرد.

    پس از ورود به مشهد مقدس «سيد‌ ‎محسن رضوى»، كه از فضلاى بزرگوار مشهد بود به استقبال او رفته و او را در خانه خود میهمان كرده و از همان زمان زانوى شاگردى در پيشگاه استاد به زمین زد.

    ورود ابن ابی‌جمهور به مشهد مقدس در سال 878 هجرى بوده است.

    مناظره تاريخى

    از جمله وقايع مهم، در ايام اقامت وى در مشهد رضوى، مناظره معروف اوست با یکى از علماى بزرگ اهل سنت كه از هرات افغانستان به قصد مناظره، خود را به محضر ابن ابی‌جمهور رسانده بود.

    اين مناظره در سه جلسه و با حضور جمع زيادى از اهل سنت و شیعیان انجام شد و سرانجام عالم سنى با اعتراف به شكست خود، تسليم شد.

    از آنجا كه روش مناظره و مطالب آن بسيار ارزشمند بود از شيخ درخواست شد آنها را جاودانه كند، شيخ نيز مباحث مطرح شده در آن مناظرات را در کتابى به نام «مناظرة بين الغروی و الهروی» گرد آورد كه تا كنون بارها تجديد چاپ شده و بسيار مورد استقبال قرار گرفته است.

    ابن ابی‌جمهور پس از 15 سال مجاورت امام رضا عليه‌السلام در سال 893 هجرى برای دومین بار بسوى خانه خدا شتافت. در راه بازگشت از حج نيز، نزدیک به دو سال در جوار مولا امیرالمؤمنين عليه‌السلام بود و در اواخر سال 895 هجرى عازم مشهد الرضا عليه‌السلام گشته و تا پایان عمر شريف خود در آنجا باقى ماند.

    اساتيد

    اساتيد و مشايخ روايت ابن ابی‌جمهور عبارتند از:

    1. شيخ زين‌الدين على احسائى، پدر بزرگوارش
    2. سيد‌ ‎شمس‌الدين محمد موسوى احسائى
    3. شيخ حسن بن عبدالكريم فتال
    4. شيخ على بن هلال جزائرى و...

    شاگردان

    از جمله شاگردان ابن ابی‌جمهور هستند:

    1. سيد‌ ‎محسن رضوى
    2. شيخ ربيعة جزائرى
    3. سيد‌ ‎شرف‌الدين طالقانى
    4. شيخ محمد صالح غروى حلى
    5. شيخ على كركى، محقق ثانى

    تأليفات

    مراتب علم و فضل هر عالم ربانى از راه شناخت تأليفات او قابل درك است. ابن ابی‌جمهور حدود 38 تأليف گرانبها به يادگار گذاشته از جمله:

    1. عوالي اللآلي العزيزية (کتاب حاضر در برنامه)
    2. أسرار الحج
    3. الأنوار المشهدية
    4. بداية النهایة
    5. التحفة الحسينية (شرح الفيه شهيد اول)
    6. دُرر اللآلي العمادية (در احاديث فقهى)
    7. زاد المسافرين (در اصول دين)
    8. الأقطاب الفقهية
    9. معين الفكر (در شرح باب حادى‌عشر)
    10. کتاب المقتل
    11. مناظرة بين الغروی و الهروی

    اعتبار مؤلف و كتب

    ابن ابی‌جمهور از جمله شخصيت‌هاى جنجال برانگیز در طول تاريخ است. عده‌اى او را عالم، فاضل، فقيه، متكلم، محدث، عارف، حكيم و جامع بين معقول و منقول مى‌دانند.

    عده‌اى نيز کتاب‌هاى او را قابل اعتماد ندانسته‌اند.

    گروهى ديگر علاوه بر كتب، شخصيت مؤلف را نيز زير سؤال برده و او را چهره‌اى غير شيعى علوى دانسته‌اند و نسبت‌هایى نظير تصوف و غلو به او داده‌اند.

    جواب

    در اينجا به صورت خلاصه مى‌گویيم:

    ايراداتى كه به ايشان گرفته‌اند، از جمله غالى، صوفى، عارف، فيلسوف، اَخبارى، بى‌دقت در ضبط و سهل‌انگار در نقل روايت، همه بى‌پايه و اساس است؛ چرا كه اگر كسى سخنى از صوفيه نقل كرده دليل بر انحراف و صوفى بودنش نمى‌شود و فاصله بين عرفان و تصوف بر محققین پوشيده نيست.

    استاد فلسفه و عرفان بودن نيز دليل ضعف او نمى‌شود و مانند صدها عالم عارف و فيلسوف در تاريخ تشيع در قلب تمام شیعیان جاى دارد.

    ادعاى اخبارى بودن او نيز مخالف چيزى است كه از كتب او به دست مى‌آيد؛ چرا كه اولاً رویه او حد وسطى است بين اصولى و اخبارى.

    ثانياً بر فرض كه او اخبارى باشد، روايات او بر حجيت خود باقى است زيرا ملاك در حجيت روايت اطمینان به صدور آن است.

    همچنين اخبارى‌ها طيف عظيمى از علماى شيعه را تشكيل مى‌دهند مانند: شيخ صدوق و كلينى و بسيارى ديگر از علما و هيچ عيبى بر آنها نيست بلكه مقتضاى تطور زمان ايجاد چنين ديدگاه‌هایى بوده و دقت در ضبط و نقل روايت هم از سراسر کتاب این بزرگوار نمايان است.

    اما اشكالات بر کتاب ايشان، مانند اينكه رواياتش مرسله است يا مطالب عرفانى دارد و يا روايات عامه را نقل كرده نيز مردود است زيرا:

    اولا: ابن ابی‌جمهور در ابتداى کتاب مشيخه‌اى دارد و سند روايات خود را مفصلا توضيح داده همچنانكه شيخ صدوق در آخر من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه انجام داده است.

    ثانيا: نقل بعضى روايات شيعه از طرق عامه برای نشان دادن این است كه این روايات را علاوه بر شيعه، عامه هم نقل كرده‌اند.

    وفات

    ابن ابی‌جمهور پس از حدود 70 سال تلاش در راه احياى سنت آل رسول صلى‌الله‌عليهم در دهه اول قرن دهم هجرى بسوى معبود شتافت و جهان اسلام را عزادار كرد.

    سال دقیق وفات ابن ابی جمهور روشن نیست‌، امّا از قراین چنین بر می‌آید که شیخ تا ذیقعده سال ۹۰۴/ ژوئن ۱۴۹۹ زنده بوده است‌، زیرا در این تاریخ به درخواست دوستان و شاگردان خود شرحی به نام مُعین الفکر بر کتاب باب حادی عشر نوشته است‌. 

    از محل قبر شريف آن بزرگوار اطلاعى در دست نيست،

    منابع مقاله

    1. دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ابی الجمهور»، ج۲، ص۷۹۰.
    2. پایگاه دانشنامه اسلامی

    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=ابن_ابی‌جمهور،_محمد_بن_زین‌الدین&oldid=756850»