الحاشية علی شروح الإشارات (الإشارات و شرح الإشارات و شرح الشرح و حاشية الباغنوي)

الحاشیة علی شروح الإشارات (الإشارات و شرح الإشارات [خواجه نصیرالدین طوسی] و شرح الشرح [قطب‌الدین رازی] و حاشیة الباغنوي)
پدیدآوران	عابدی، احمد (محقق) ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده) نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نویسنده) قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد (نویسنده) محقق خوانساری، حسین بن محمد (حاشيه نويس) آقاجمال خوانساری، محمد بن حسین (حاشيه نويس)
عنوان‌های دیگر	الاشارات و شرح الاشارات و شرح الشرح و حاشیه الباغنوی
ناشر	بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1388 ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-09-0303-2
موضوع	ابن سینا، حسین بن عبدالله، 370 - 428ق. الاشارات و التنبیهات - نقد و تفسیر عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 علوم طبیعی - متون قدیمی تا قرن 14 فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، - 776ق. المحاکمه بین شرحی الاشارات - نقد و تفسیر منطق - متون قدیمی تا قرن 14 میرزا جان باغنوی، حبیب‌الله، قرن 10ق. حاشیه المحاکمات - نقد و تفسیر نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، 597 - 672ق. شرح الاشارات و التنبیهات - نقد و تفسیر کلام - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏415‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ح‎‏2
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، اشارات (ابهام‌زدایی) را ببینید.

الحاشية على شروح الإشارات، حاشيه مرحوم آقا حسین خوانسارى بر كتاب اشارات ابن سينا و برخى از شروح و حواشى آن (شرح الإشارات خواجه نصيرالدين طوسى، شرح الشرح (معروف به المحاكمات) قطب‌الدين رازى، حاشية شرح الشرح (حاشية المحاكمات) ميرزا جان حبيب‌الله باغنوى شيرازى)، به زبان عربى است.

در ذيل كتاب، حاشيه فرزند مؤلف، آقا جمال خوانسارى بر حاشيه پدرش ذكر شده است.

كتاب توسط احمد عابدى مورد تحقيق قرار گرفته است. در مقدمه تحقيقى وى مطالبى درباره كتاب ذكر شده كه برخى از آنها عبارتند از:

1. محقق خوانسارى اگرچه متأخر از صدرالمتألهين است، اما متأثر از مباحث حكمت متعاليه نيست و در اين كتاب از شيوه مشائين پيروى كرده است و فراوان از شيوه اشراقيون احتراز كرده است؛ البته وى اگرچه موافق مشايين است، اما در مسئله اثبات هيولى با آنها مخالف است.
2. وى در اين حاشيه فراوان بر مسئله تشكيك اعتراض كرده و مدعى تشكيك را به عجز از فهم معناى كلامش نسبت داده و اين بحث از نيكوترين مباحثى است كه در اين كتاب يافت مى‌شود.
3. بيشتر حكما قائل به عدم وجود غايت براى خداوند در افعالش هستند؛ چراكه غنى بالذات نزد آنها كسى است كه افعالش نه براى غرض و نه براى عوض است؛ اما محقق خوانسارى معتقد است كه اين عقيده مخالف شريعت اسلامى است و مباحث طولانى در اثبات غايت براى افعال خداوند متعال دارد.
4. در بيشتر موارد اختلاف بين محقق طوسى و فخرالدين رازى، حق را به رازى مى‌دهد نه محقق طوسى.
5. فراوان به كلمات محقق ميرزا جان باغنوى شيرازى اهتمام شده است، بلكه بيشتر اين كتاب تعليقه بر حاشيه باغنوى است؛ بلكه در بيشتر مباحث كتاب، سطر به سطر از كلمات باغنوى غفلت نشده است.
6. شيوه محقق خوانسارى در اين كتاب جز در موارد نادر، بر عدم نقل اقوال حكماست.
7. فرزند مؤلف، آقا جمال‌الدين خوانسارى (متوفى 1125ق) تعليقاتى بر حاشيه والدش دارد كه محقق هر مقدار از آن را كه در نسخه‌هاى مختلف خطى يافته نقل كرده است. غريب آن است كه اين حواشى در «رياض العلماء» و همچنين در «دائرةالمعارف بزرگ اسلامى» ذكر نشده است. اين حواشى اگرچه نسبت به كتاب پدرش كمتر است، اما دلالت بر آن دارد كه دقت آقا جمال و تبحرش در حكمت بيشتر از پدرش بوده است.

محقق همچنين در مقدمه‌اش، نسخ خطى مورد استفاده را معرفى كرده است. شيوه تحقيقى وى بدين ترتيب است كه پس از ارزش‌گذارى نسخه‌ها به شناخت صحيح‌ترين آنها اقدام كرده است. پس از مقابله برخى از نسخه‌ها با بعضى ديگر آنچه را كه در متن صحيح است تثبيت كرده و از نقل اختلافات نسخه‌ها در تعليقات كتاب خوددارى نموده است. وى معتقد است ذكر اختلافات نسخه‌ها جز جمع تعدادى نسخه در نسخه واحد كه موجب تشويش خواننده مى‌شود فايده ديگرى ندارد. در بسيارى موارد نيز نسخه‌هاى كتاب مختلفند كه موجب تغيير در معنا مى‌شود.

از آنجا كه محقق خوانسارى، عبارتى را از كتب مزبور (اشارات و شروح آن) بدون ذكر هيچ‌گونه عنوانى براى بازشناسى، نقل كرده و بر آن حاشيه زده، محقق كتاب كلمات چهارگانه ذيل را به متن اضافه كرده است:

- «قال الشيخ» كه منظور كلام ابن سيناست؛

- «قال الشارح» كه منظور كلام خواجه نصيرالدين طوسى است؛

- «قال المحاكم» كه منظور قطب‌الدين رازى است؛

- «قال المحشي» كه منظور ميرزا جان باغنوى است.

وى به آنچه محقق خوانسارى نقل كرده، اكتفا نكرده، بلكه غالباً ً جمله‌اى كامل يا سطرى از كتاب مورد نظر را ذكر نموده، به‌گونه‌اى كه امر بر خواننده مشتبه نشود.

همچنين وى مصادر تمامى تعليقات را از اين چهار كتاب ذكر كرده است تا مراجعه‌كننده به‌راحتى به آن مراجعه كند. سپس عناوين نمطها و فصول را اضافه كرده تا استفاده از آن راحت باشد؛ چراكه مؤلف ننوشته كه اين كلام از كدام فصل يا نمط است و با اين افزوده محقق (كه وى آن را بين كروشه قرار داده)، مراجعه‌كننده به‌آسانى به مقصود خويش نايل مى‌گردد.

در ابتداى جلد اول، فهرست مختصر مطالب و در انتهاى هر دو جلد فهرست مفصل مطالب ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه محقق و متن كتاب.

وابسته‌ها

تجريد، شرح نمط هفتم از کتاب الاشارات و التنبيهات شیخ الرئیس ابن سینا

شرحی الإشارات

مقامات عارفان؛ شرح تفصیلی و گسترده دو نمط نهم و دهم الإشارات و التنبيهات

شرح اشارات و تنبیهات (نمط سوم)

دروس شرح اشارات و تنبیهات (ابن‌ سینا)

الإلهيات من المحاكمات بين شرحي الإشارات

الإشارات و التنبيهات مع المحاكمات

عرفان و مقامات؛ شرح و نقد دو نمط نهم و دهم کتاب «الاشارات و التنبيهات»

كشف التمويهات في شرح الرازي علی الإشارات و التنبيهات للرئيس ابن سينا

شرح الإشارات و التنبيهات (للفخر الرازي)