پرش به محتوا

تقويم البلدان: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - ' ' به ' '
جز (جایگزینی متن - ' .' به '. ')
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ')
خط ۵۷: خط ۵۷:
ابوالفداء، بر خلاف معاصرانش، اهل سفر نبوده است؛ از اين‌رو كتابش اقتباسى از كتاب‌هاى جغرافيايى ديگر و گردآورى گفته‌هاى تاجران و مسافران است.
ابوالفداء، بر خلاف معاصرانش، اهل سفر نبوده است؛ از اين‌رو كتابش اقتباسى از كتاب‌هاى جغرافيايى ديگر و گردآورى گفته‌هاى تاجران و مسافران است.


از نظر او، كتاب‌هاى جغرافيايى كه تا زمان وى نوشته شده بود، ناقص بودند و مقصود او را بر نمى‌آوردند؛ مثلاً كتاب‌هاى ابن‌حوقل و [[ادریسی، محمد بن محمد|ادريسى]] و ابن‌خرداذبه، با وجود تفصيل درباره اوصاف بلاد به طول و عرض جغرافيايى و ضبط نام‌ها اشارهاى ندارند و زيج‌ها و كتاب‌هايى كه به طول و عرض جغرافيايى پرداخته‌اند، از اوصاف شهرها اطلاعى نمى‌دهند و در "الانساب" [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] و "المشترك وضعاً و المفترق صقعاً" [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] با آنكه به تصحيح نام‌ها و ضبط آنها توجه شده، طول و عرض شهرها ذكر نشده است. با وجود اين نقايص، ابوالفداء به كتاب‌هاى ابن‌حوقل، ابن‌سعيد مغربى، مهلّبى و ابن‌اثير اعتماد مى‌كرده است. وى از كتاب المسالك و الممالك، معروف به "العزيزى" تأليف حسن بن احمد مهلّبي بهره گرفته، كه سبب بيشتر شناخته شدن اين جغرافى نگار فاطمى شده است. به عقيده عبدالمحمد آيتى، ابوالفداء به اقتضاى مقام خود به عنوان اميرحماة مى‌خواسته درباره سرزمين‌هاى مختلف اطلاعات دقيق داشته باشد.
از نظر او، كتاب‌هاى جغرافيايى كه تا زمان وى نوشته شده بود، ناقص بودند و مقصود او را بر نمى‌آوردند؛ مثلاً كتاب‌هاى ابن‌حوقل و [[ادریسی، محمد بن محمد|ادريسى]] و ابن‌خرداذبه، با وجود تفصيل درباره اوصاف بلاد به طول و عرض جغرافيايى و ضبط نام‌ها اشارهاى ندارند و زيج‌ها و كتاب‌هايى كه به طول و عرض جغرافيايى پرداخته‌اند، از اوصاف شهرها اطلاعى نمى‌دهند و در "الانساب" [[سمعانی، عبدالکریم بن محمد |سمعانى]] و "المشترك وضعاً و المفترق صقعاً" [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله|ياقوت حموى]] با آنكه به تصحيح نام‌ها و ضبط آنها توجه شده، طول و عرض شهرها ذكر نشده است. با وجود اين نقايص، ابوالفداء به كتاب‌هاى ابن‌حوقل، ابن‌سعيد مغربى، مهلّبى و ابن‌اثير اعتماد مى‌كرده است. وى از كتاب المسالك و الممالك، معروف به "العزيزى" تأليف حسن بن احمد مهلّبي بهره گرفته، كه سبب بيشتر شناخته شدن اين جغرافى نگار فاطمى شده است. به عقيده عبدالمحمد آيتى، ابوالفداء به اقتضاى مقام خود به عنوان اميرحماة مى‌خواسته درباره سرزمين‌هاى مختلف اطلاعات دقيق داشته باشد.


يكى از ويژگى‌هاى تقويم البلدان - كه آن را سرآمد كتاب‌هاى دوره خود كرده - اين است كه اولين كتاب جغرافيايى است كه روش جدول بندى را كار برده است؛ البته او اين شيوه را از "تقويم الابدان" ابن جَزْله (متوفى 493ق) گرفته است؛ اما جدول‌هاى ابوالفداء بسيار كامل و در ارائه واضح و منظم مطالب علمى در عهد خود ممتاز بوده است.
يكى از ويژگى‌هاى تقويم البلدان - كه آن را سرآمد كتاب‌هاى دوره خود كرده - اين است كه اولين كتاب جغرافيايى است كه روش جدول بندى را كار برده است؛ البته او اين شيوه را از "تقويم الابدان" ابن جَزْله (متوفى 493ق) گرفته است؛ اما جدول‌هاى ابوالفداء بسيار كامل و در ارائه واضح و منظم مطالب علمى در عهد خود ممتاز بوده است.


تقويم البلدان حلقه اتصال جغرافياى ادبى و جغرافياى رياضى است. مؤلف در آغاز كتاب، به نجوم و جغرافياى رياضى توجه داشته و در اين باب از كتاب "قانون مسعودى" [[ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]] استفاده كرده است. تقويم البلدان، با وجود اقتباس از كتاب‌هاى ديگر، درباره سرزمين‌هاى اقوام غيرمسلمان، اطلاعات مفيدتر و كامل‌ترى نسبت به آثار گذشتگان دارد. با اين حال، مؤلف به كاستى‌هاى اثرش اذعان داشته، از جمله اطلاعات كتاب را درباره سرزمين‌هاى چين، هند، بلغار، روس، سِرب (صرب)، اولَق و فرنگ - كه از خليج قسطنطنيه تا درياى مديترانه گسترده است - ناقص دانسته و از سرزمين سياهان كه در جنوب است، اطلاعات اندكى ارائه داده است.
تقويم البلدان حلقه اتصال جغرافياى ادبى و جغرافياى رياضى است. مؤلف در آغاز كتاب، به نجوم و جغرافياى رياضى توجه داشته و در اين باب از كتاب "قانون مسعودى" [[ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]] استفاده كرده است. تقويم البلدان، با وجود اقتباس از كتاب‌هاى ديگر، درباره سرزمين‌هاى اقوام غيرمسلمان، اطلاعات مفيدتر و كامل‌ترى نسبت به آثار گذشتگان دارد. با اين حال، مؤلف به كاستى‌هاى اثرش اذعان داشته، از جمله اطلاعات كتاب را درباره سرزمين‌هاى چين، هند، بلغار، روس، سِرب (صرب)، اولَق و فرنگ - كه از خليج قسطنطنيه تا درياى مديترانه گسترده است - ناقص دانسته و از سرزمين سياهان كه در جنوب است، اطلاعات اندكى ارائه داده است.


تقويم البلدان بخش‌ها و موضوعاتى متفاوت دارد. بخشى از آن جنبه جغرافياى عمومى دارد و مشتمل است بر مطالبى درباره شناخت زمين از جمله اثبات كرويّت زمين، هيئت، آب و هواى زمين، خط استوا، درياها، درياچه‌ها، رودها و كوه‌ها. مؤلف در اين بخش از دو اقليم نام مى‌برد: اقليم حقيقى كه شامل اقاليم هفتگانه است و اقليم عرفى كه شامل سرزمين‌ها است. بخش ديگر كتاب - كه حجم آن بيشتر است - درباره اقليم عرفى و عالم مسكون است كه از جزاير خالدات(قنارى) در غرب تا گَنْگدِز در شرق كشيده شده است و مؤلف، آن را قبه‌الارض ناميده است. وى پيش از شرح اقاليم عرفى، زايج‌هاى رسم كرده و در آن تمام اقاليم را كنار يكديگر قرار داده و در ترتيب مناطق، مانند ابن حوقل، از سرزمين عرب آغاز كرده است. مناطق ديگر به ترتيب عبارت‌اند از: مصر، مغرب، سودان، اندلس، جزيره بحر روم (درياى مديترانه) و محيط غربى (اقيانوس اطلس)، مناطق شمالى (از جمله سرزمين فرنگان و تركان)، شام، جزيره ميان دجله و فرات، عراق، خوزستان، فارس، کرمان، سجستان، سند، هند، چين، جزاير درياى شرق، روم و. ... در اين بخش، ابوالفداء به سرزمين‌هاى ايران توجه‌ى خاص دارد كه ظاهراً نشانه آن است كه تحت تأثير اطلس اسلام قرار گرفته و به مكتب جغرافى نگاران قرن چهارم روي آورده بوده است.
تقويم البلدان بخش‌ها و موضوعاتى متفاوت دارد. بخشى از آن جنبه جغرافياى عمومى دارد و مشتمل است بر مطالبى درباره شناخت زمين از جمله اثبات كرويّت زمين، هيئت، آب و هواى زمين، خط استوا، درياها، درياچه‌ها، رودها و كوه‌ها. مؤلف در اين بخش از دو اقليم نام مى‌برد: اقليم حقيقى كه شامل اقاليم هفتگانه است و اقليم عرفى كه شامل سرزمين‌ها است. بخش ديگر كتاب - كه حجم آن بيشتر است - درباره اقليم عرفى و عالم مسكون است كه از جزاير خالدات(قنارى) در غرب تا گَنْگدِز در شرق كشيده شده است و مؤلف، آن را قبه‌الارض ناميده است. وى پيش از شرح اقاليم عرفى، زايج‌هاى رسم كرده و در آن تمام اقاليم را كنار يكديگر قرار داده و در ترتيب مناطق، مانند ابن حوقل، از سرزمين عرب آغاز كرده است. مناطق ديگر به ترتيب عبارت‌اند از: مصر، مغرب، سودان، اندلس، جزيره بحر روم (درياى مديترانه) و محيط غربى (اقيانوس اطلس)، مناطق شمالى (از جمله سرزمين فرنگان و تركان)، شام، جزيره ميان دجله و فرات، عراق، خوزستان، فارس، کرمان، سجستان، سند، هند، چين، جزاير درياى شرق، روم و. ... در اين بخش، ابوالفداء به سرزمين‌هاى ايران توجه‌ى خاص دارد كه ظاهراً نشانه آن است كه تحت تأثير اطلس اسلام قرار گرفته و به مكتب جغرافى نگاران قرن چهارم روي آورده بوده است.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش