الإبدال إلى الهمزة و أحرف العلة في ضوء كتاب سر صناعة الإعراب: تفاوت میان نسخه‌ها

نخستين نام مطرح در ارتباط با آواشناسی زبان‌ عربی، [[خلیل بن احمد|خليل بن احمد فراهيدی]] است. بعد از [[خلیل بن احمد|خليل]]، شاگرد او [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] تلاش کرد آنچه را استادش در زمينه‌ آواشناسی شروع کرده بود، تکميل کند‌. او‌ چندين باب از کتابش موسوم به «[[كتاب سيبويه و يليه تحصيل عين الذهب من معدن جوهر الأدب في علم مجازات العرب|الکتاب]]» را به مباحث آوايی اخـتصاص داده است. موضوع اين کتاب درباره نحو عربی است، اما [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] در‌ يک‌ بخش، موسوم به‌ «باب‌ الادغام» به بررسی اصوات و حروف عربي می‌پردازد. اما ماحصل مطالعات آواشناختی خليل و سيبويه و ديگر لغويان در قرن چهارم هجری به دست [[ابن جنی، عثمان بن جنی|ابن جنی]] به بار نشست. او به‌طور مفصل‌، مسائل‌ مربوط به آواهاي زبان را در عربی بررسی کرده و در اين باب، کتاب معروف «[[سر صناعة الإعراب|سر صناعة الاعراب]]» و «[[الخصائص]]» را بر جای گذاشته اسـت. او سبک و شيوه [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] را با تغييرات‌ و اصلاحاتی در طبقه‌بندی آواها دنبال کرد.<ref>ر.ک: حاجی‌زاده، مهین، ص42</ref> کتاب «[[سر صناعة الإعراب|سر صناعة الاعراب]]» [[ابن جنی، عثمان بن جنی|ابن جنی]] مشتمل بر خالص‌ترین قوانین علم صرف عربی با تکیه بر کتب علمای صرف مانند [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] است. [[ابن جنی، عثمان بن جنی|ابن جنی]] با ذهنیت منحصر به‌فردش با استفاده از دیدگاه‌های [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] و همچنین [[مازنی، ابراهیم عبدالقادر|مازنی]] صاحب کتاب التصریف و نیز [[فارسی، حسن بن احمد|ابوعلی فارسی]]، کتاب «[[سر صناعة الإعراب|سر صناعة الاعراب]]» را به رشته تحریر درآورده و همه این تلاشها به نحو شگفتی در این کتاب ظهور یافته است. در حقیقت این کتاب تلاش [[ابن جنی، عثمان بن جنی|ابن جنی]] و علمای پیش از اوست.<ref>ر.ک: مقدمه، ص15-16</ref>

در اولین سطرها، در ابدال الف به همزه چنین می‌خوانیم: در تعدادی از الف‌ها شیوه قدما آن بوده که آنها را تبدیل به همزه می‌کردند؛ از آن جمله است الف مزیده که خود به شش قسم تقسیم می‌شود و یکی از اقسام آن الف در اسم فاعل از فعل صحیح مصاعف است. ابن جنی برای این مورد به این سخن استناد کرده که از ایوب سختیانی نقل شده که «ولا الضألّین» قرائت کرده و همزه را به الف تبدیل کرده است. او دلیل این امر را کراهت اجتماع ساکنین دانسته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص27</ref>