پرش به محتوا

کتاب‌شناسی توصیفی رمان‌های تاریخی فارسی (1390-1350)؛ بررسی و خلاصه یکصد و سه رمان تاریخی فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'ن های ' به 'ن‌های '
جز (جایگزینی متن - 'ه ی ' به 'ه‌ی ')
جز (جایگزینی متن - 'ن های ' به 'ن‌های ')
خط ۲۹: خط ۲۹:


==گزارش کتاب==
==گزارش کتاب==
از پیدایش نوع ادبی رمان در مغرب زمین حدود چهار قرن می گذرد اما عمر این پدیده در کشورما کمتر از یک قرن است. اغلب پژوهشگران معتقدند که رمان به مفهوم واقعی آن در نیمه‌ی اول قرن هفدهم توسط یک نویسنده‌ی اسپانیایی پای به عرصه‌ی وجود گذاشت. اما شاید برای رمان نتوان تاریخ تولد مشخصی را تعیین کرد چون از دوره‌ی باستان تا قرن هفدهم میلادی، داستان های بسیاری در گنجینه‌ی ادبیات جهان پدید آمده و صدها حماسه، تراژدی، کمدی و داستان در سرزمین‌ها و کشورهای مختلف جهان موجودیت یافته بود. اما به عقیده‌ی صاحب نظران رمان جدید، نوع ادبی ممتاز جامعه‌ی فرانسه بعد از انقلاب کبیر است که به گونه‌ی مهم ادبی قرن هجدهم تبدیل شد و در مدتی نه چندان طولانی آن چنان گسترش و منزلت یافت که نظر بسیاری از فلاسفه، جامعه شناسان، روان شناسان، ادیبان و صاحب نظران را به خود جلب کرد. به این ترتیب رمان به آرامی روند تکاملی خود را پیمود به طوری که بر اثر گردهمایی گروه های فکری و فلسفی به خصوص در فرانسه و پاریس و صدور بیانیه توسط آنان، مکتب های مختلفی در حیطه‌ی آن به وجود آمد. این مکاتب به مرور بر آثار داستانی و رمان اثر گذاشتند و انواع مختلفی رمان را به وجود آوردند. برای شناخت کلی این نوع ادبی، ارائه‌ی تعریفی از رمان و تبیین ویژگی های آن ضروری به نظر می رسد. رمان مانند قصه محصول تخیل نویسنده یا آمیزه ای از واقعیت و خیالبافی هاست. حوادث ماده‌ی اصلی رمان هستند و رمان نویس باید حوادثی بیافریند که خواننده را به خود مشغول سازد. با این وجود ارائه‌ی تعریفی جامع و مانع از رمان، کار دشواری است. ولی براساس تعاریف مختلفی که از رمان ارائه شده می توان گفت رمان‌ها دارای ویژگی های مشترکی هستند:
از پیدایش نوع ادبی رمان در مغرب زمین حدود چهار قرن می گذرد اما عمر این پدیده در کشورما کمتر از یک قرن است. اغلب پژوهشگران معتقدند که رمان به مفهوم واقعی آن در نیمه‌ی اول قرن هفدهم توسط یک نویسنده‌ی اسپانیایی پای به عرصه‌ی وجود گذاشت. اما شاید برای رمان نتوان تاریخ تولد مشخصی را تعیین کرد چون از دوره‌ی باستان تا قرن هفدهم میلادی، داستان‌های بسیاری در گنجینه‌ی ادبیات جهان پدید آمده و صدها حماسه، تراژدی، کمدی و داستان در سرزمین‌ها و کشورهای مختلف جهان موجودیت یافته بود. اما به عقیده‌ی صاحب نظران رمان جدید، نوع ادبی ممتاز جامعه‌ی فرانسه بعد از انقلاب کبیر است که به گونه‌ی مهم ادبی قرن هجدهم تبدیل شد و در مدتی نه چندان طولانی آن چنان گسترش و منزلت یافت که نظر بسیاری از فلاسفه، جامعه شناسان، روان شناسان، ادیبان و صاحب نظران را به خود جلب کرد. به این ترتیب رمان به آرامی روند تکاملی خود را پیمود به طوری که بر اثر گردهمایی گروه های فکری و فلسفی به خصوص در فرانسه و پاریس و صدور بیانیه توسط آنان، مکتب های مختلفی در حیطه‌ی آن به وجود آمد. این مکاتب به مرور بر آثار داستانی و رمان اثر گذاشتند و انواع مختلفی رمان را به وجود آوردند. برای شناخت کلی این نوع ادبی، ارائه‌ی تعریفی از رمان و تبیین ویژگی های آن ضروری به نظر می رسد. رمان مانند قصه محصول تخیل نویسنده یا آمیزه ای از واقعیت و خیالبافی هاست. حوادث ماده‌ی اصلی رمان هستند و رمان نویس باید حوادثی بیافریند که خواننده را به خود مشغول سازد. با این وجود ارائه‌ی تعریفی جامع و مانع از رمان، کار دشواری است. ولی براساس تعاریف مختلفی که از رمان ارائه شده می توان گفت رمان‌ها دارای ویژگی های مشترکی هستند:


به نثر نوشته می شوند، طولانی هستند، از شخصیت ها، حوادث و عمل های متعدد و نیز از صحنه و طرح داستانی تشکیل می شوند، حوادث رمان از توالی زمانی و منطق علی و معلولی تبعیت می کند. در رمان عنصر تخیل، در خدمت بازسازی واقعیت است نه در گریز از آن. وظیفه‌ی رمان، کاوش درباره‌ی چند و چون زندگی بشر است.
به نثر نوشته می شوند، طولانی هستند، از شخصیت ها، حوادث و عمل های متعدد و نیز از صحنه و طرح داستانی تشکیل می شوند، حوادث رمان از توالی زمانی و منطق علی و معلولی تبعیت می کند. در رمان عنصر تخیل، در خدمت بازسازی واقعیت است نه در گریز از آن. وظیفه‌ی رمان، کاوش درباره‌ی چند و چون زندگی بشر است.
خط ۳۵: خط ۳۵:
ظهور اولین نمونه های رمان در ادبیات فارسی را باید در گونه‌ی «رمان تاریخی» جستجو کرد که در عصر مشروطه پا به عرصه‌ی وجود نهاد. در رمان تاریخی؛ حوادث، اشخاص و محیط تاریخی اهمیت محوری داشته، چون گزینش و به مدد تخیل نویسنده بازآفرینی می شوند. پس رمان تاریخی بر واقعیات و حقایق تاریخی مبتنی است. در این نوع رمان علاوه بر اشخاص تاریخی، اشخاص داستانی نیز ایفای نقش می کنند. همچنین نویسنده‌ی رمان تاریخی نیازمند مطالعه جدی و گسترده در وقایع و حقایق تاریخی است. رمان تاریخی به شیوه ای هنری در مسیر تحلیل و نوسازی دوره های تاریخی گام بر می دارد.
ظهور اولین نمونه های رمان در ادبیات فارسی را باید در گونه‌ی «رمان تاریخی» جستجو کرد که در عصر مشروطه پا به عرصه‌ی وجود نهاد. در رمان تاریخی؛ حوادث، اشخاص و محیط تاریخی اهمیت محوری داشته، چون گزینش و به مدد تخیل نویسنده بازآفرینی می شوند. پس رمان تاریخی بر واقعیات و حقایق تاریخی مبتنی است. در این نوع رمان علاوه بر اشخاص تاریخی، اشخاص داستانی نیز ایفای نقش می کنند. همچنین نویسنده‌ی رمان تاریخی نیازمند مطالعه جدی و گسترده در وقایع و حقایق تاریخی است. رمان تاریخی به شیوه ای هنری در مسیر تحلیل و نوسازی دوره های تاریخی گام بر می دارد.


ایرانیان برای نخستین بار به واسطه‌ی ترجمه‌ی رمان های تاریخی اروپا با این نوع ادبی آشنا شدند. اولین رمان های تاریخی فارسی تحت تأثیر این آثار و تا حدی به تقلید از ان نوشته شده است. در گذشته ایرانیان اصولا به رمان های تاریخی به چشم کتاب آموزشی می نگریستند و با ترجمه‌ی آن‌ها مقاصد آموزشی خود را دنبال می کردند. جنبه‌ی تربیتی و اخلاقی این نوع رمان به سهولت می توانست مخاطب ایرانی را به خود جلب کند. شخصیت های این رمان‌ها عموما مظهر فضیلت و شجاعت و جلوه ای ایده آل از انسان های آزاده ای بودند که با قدرت های خودکامه و بیدادگر مبارزه می کردند.
ایرانیان برای نخستین بار به واسطه‌ی ترجمه‌ی رمان‌های تاریخی اروپا با این نوع ادبی آشنا شدند. اولین رمان‌های تاریخی فارسی تحت تأثیر این آثار و تا حدی به تقلید از ان نوشته شده است. در گذشته ایرانیان اصولا به رمان‌های تاریخی به چشم کتاب آموزشی می نگریستند و با ترجمه‌ی آن‌ها مقاصد آموزشی خود را دنبال می کردند. جنبه‌ی تربیتی و اخلاقی این نوع رمان به سهولت می توانست مخاطب ایرانی را به خود جلب کند. شخصیت های این رمان‌ها عموما مظهر فضیلت و شجاعت و جلوه ای ایده آل از انسان‌های آزاده ای بودند که با قدرت های خودکامه و بیدادگر مبارزه می کردند.


ترجمه‌ی رمان های تاریخی اروپایی در ساده شدن نثر فارسی نیز دخالت داشت و همین سادگی نثر تا حدی زمینه‌ی مناسب تحولات ادبی عمیق تر را در سال های بعد فراهم کرد. محمدباقر خسروی کرمانشاهی اولین رمان تاریخی فارسی را در سال 1284 شمسی تألیف کرد. با ظهور این رمان تا سال 1300 رمان های دیگری نیز نوشته شد که اگرچه از جهت تعداد بسیار نیست و به لحاظ ارزش و اعتبار هنری نیز جزء کارهای اولیه به شمار می رود، با این حال به عنوان اولین رمان های تاریخی و آغازگر این جریان فرهنگی شایان توجه و بررسی است.
ترجمه‌ی رمان‌های تاریخی اروپایی در ساده شدن نثر فارسی نیز دخالت داشت و همین سادگی نثر تا حدی زمینه‌ی مناسب تحولات ادبی عمیق تر را در سال های بعد فراهم کرد. محمدباقر خسروی کرمانشاهی اولین رمان تاریخی فارسی را در سال 1284 شمسی تألیف کرد. با ظهور این رمان تا سال 1300 رمان‌های دیگری نیز نوشته شد که اگرچه از جهت تعداد بسیار نیست و به لحاظ ارزش و اعتبار هنری نیز جزء کارهای اولیه به شمار می رود، با این حال به عنوان اولین رمان‌های تاریخی و آغازگر این جریان فرهنگی شایان توجه و بررسی است.


مهم ترین دلایل ظهور رمان تاریخی فارسی عبارت است از: وقوع انقلاب مشروطه و بروز فردگرایی، شکست انقلاب مشروطه و ظهور خوآگاهی ملی و تجدد خواهی بورژوازی است. زمینه های فرهنگی ظهور رمان تاریخی؛ روابط فرهنگی ایران با کشورهای خارجی، تأسیس مرکز علمی دارالفنون، نهضت ترجمه، بروز تحول در شیوه ها آموزشی، سنخیت رمان های تاریخی با داستان های عامیانه‌ی فارسی، وسعت دامنه‌ی منابع و موضوعات تاریخی است. به این ترتیب و در مجموع می توان گفت: رمان تاریخی، ایرانیان را با ساختار و محتوای نوع ادبی رمان آشنا ساخت و راه ورود انواع ادبی نوین را به ایران هموار ساخت، در ساده شدن نثر معاصر فارسی و زیبایی آن نقش مهمی داشت و در عین حال با حفظ پیوند خود با سنت های ادبی فارسی از ایجاد گسست فرهنگی به دلیل انقلاب مشروطیت جلوگیری کرد. از این رو گفته می شود که رمان تاریخی در حکم پلی است که میان سنت ادبی و تجدد بسته شده است، لذا روند تألیف رمان های تاریخی از ابعاد مختلف شایان توجه است و به دلالیل مختلفی می تواند موضوع مطالعات جدی قرار گیرد.
مهم ترین دلایل ظهور رمان تاریخی فارسی عبارت است از: وقوع انقلاب مشروطه و بروز فردگرایی، شکست انقلاب مشروطه و ظهور خوآگاهی ملی و تجدد خواهی بورژوازی است. زمینه های فرهنگی ظهور رمان تاریخی؛ روابط فرهنگی ایران با کشورهای خارجی، تأسیس مرکز علمی دارالفنون، نهضت ترجمه، بروز تحول در شیوه ها آموزشی، سنخیت رمان‌های تاریخی با داستان‌های عامیانه‌ی فارسی، وسعت دامنه‌ی منابع و موضوعات تاریخی است. به این ترتیب و در مجموع می توان گفت: رمان تاریخی، ایرانیان را با ساختار و محتوای نوع ادبی رمان آشنا ساخت و راه ورود انواع ادبی نوین را به ایران هموار ساخت، در ساده شدن نثر معاصر فارسی و زیبایی آن نقش مهمی داشت و در عین حال با حفظ پیوند خود با سنت های ادبی فارسی از ایجاد گسست فرهنگی به دلیل انقلاب مشروطیت جلوگیری کرد. از این رو گفته می شود که رمان تاریخی در حکم پلی است که میان سنت ادبی و تجدد بسته شده است، لذا روند تألیف رمان‌های تاریخی از ابعاد مختلف شایان توجه است و به دلالیل مختلفی می تواند موضوع مطالعات جدی قرار گیرد.


در این کتاب تعداد یکصد و سه رمان تاریخی که بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه‌ی ملی در فاصله‌ی سال های 1350 تا 1390 منتشر شده، مورد بررسی قرار گرفته و معرفی شده است. ترتیب قرار گرفتن رمان‌ها در متن این کتاب، بر اساس اولین سال چاپ و انتشار آن‌ها بوده است. پس از آن رمان‌ها به صورت کلی مورد بررسی نهایی و جمع بندی قرار گرفته و نتایج این بررسی به صورت آمار و ارقام و نمودارهای مختلف، به مخاطبان محترم ارائه شده است.<ref> [https://www.historylib.com/books/2291 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>
در این کتاب تعداد یکصد و سه رمان تاریخی که بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه‌ی ملی در فاصله‌ی سال های 1350 تا 1390 منتشر شده، مورد بررسی قرار گرفته و معرفی شده است. ترتیب قرار گرفتن رمان‌ها در متن این کتاب، بر اساس اولین سال چاپ و انتشار آن‌ها بوده است. پس از آن رمان‌ها به صورت کلی مورد بررسی نهایی و جمع بندی قرار گرفته و نتایج این بررسی به صورت آمار و ارقام و نمودارهای مختلف، به مخاطبان محترم ارائه شده است.<ref> [https://www.historylib.com/books/2291 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>