کتاب‌شناسی توصیفی رمان‌های تاریخی فارسی (1390-1350)؛ بررسی و خلاصه یکصد و سه رمان تاریخی فارسی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''کتاب‌شناسی توصیفی رمان‌های تاریخی فارسی (1390-1350)؛ بررسی و خلاصه یکصد و سه رمان تاریخی فارسی''' تألیف [[بهرامی، پرستو|پرستو بهرامی]]، [[نصر اصفهانی، زهرا|زهرا نصر اصفهانی]]؛ رمان مانند قصه محصول تخیل نویسنده یا آمیزه ای از واقعیت و خیالبافی هاست. حوادث، ماده ی اصلی رمان هستند و رمان نویس باید حوادثی را بیافریند که خواننده را به خود مشغول سازد. از پیدایش نوع ادبی رمان در مغرب زمین حدود چهار قرن می گذرد اما عمر این پدیده در کشور ما کمتر از یک قرن است. رمان تاریخی اصطلاحی است برای رمان هایی که نسبت به زمان نگارش، رویدادهای آن در زمان تاریخی می گذرد. [[محمدباقر خسروی کرمانشاهی]] اولین رمان تاریخی فارسی را در سال 1284 شمسی تألیف کرد. نوشتار پیش رو تعداد یکصد و سه رمان تاریخی را که بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعات کتابخانه ملی در فاصله سال های 1350 تا 1390 منتشر شده، مورد بررسی قرار داده و معرفی می کند.

از پیدایش نوع ادبی رمان در مغرب زمین حدود چهار قرن می گذرد اما عمر این پدیده در کشورما کمتر از یک قرن است. اغلب پژوهشگران معتقدند که رمان به مفهوم واقعی آن در نیمه ی اول قرن هفدهم توسط یک نویسنده ی اسپانیایی پای به عرصه ی وجود گذاشت. اما شاید برای رمان نتوان تاریخ تولد مشخصی را تعیین کرد چون از دوره ی باستان تا قرن هفدهم میلادی، داستان های بسیاری در گنجینه ی ادبیات جهان پدید آمده و صدها حماسه، تراژدی، کمدی و داستان در سرزمین‌ها و کشورهای مختلف جهان موجودیت یافته بود. اما به عقیده ی صاحب نظران رمان جدید، نوع ادبی ممتاز جامعه ی فرانسه بعد از انقلاب کبیر است که به گونه ی مهم ادبی قرن هجدهم تبدیل شد و در مدتی نه چندان طولانی آن چنان گسترش و منزلت یافت که نظر بسیاری از فلاسفه، جامعه شناسان، روان شناسان، ادیبان و صاحب نظران را به خود جلب کرد. به این ترتیب رمان به آرامی روند تکاملی خود را پیمود به طوری که بر اثر گردهمایی گروه های فکری و فلسفی به خصوص در فرانسه و پاریس و صدور بیانیه توسط آنان، مکتب های مختلفی در حیطه ی آن به وجود آمد. این مکاتب به مرور بر آثار داستانی و رمان اثر گذاشتند و انواع مختلفی رمان را به وجود آوردند. برای شناخت کلی این نوع ادبی، ارائه ی تعریفی از رمان و تبیین ویژگی های آن ضروری به نظر می رسد. رمان مانند قصه محصول تخیل نویسنده یا آمیزه ای از واقعیت و خیالبافی هاست. حوادث ماده ی اصلی رمان هستند و رمان نویس باید حوادثی بیافریند که خواننده را به خود مشغول سازد. با این وجود ارائه ی تعریفی جامع و مانع از رمان، کار دشواری است. ولی براساس تعاریف مختلفی که از رمان ارائه شده می توان گفت رمان‌ها دارای ویژگی های مشترکی هستند:

به نثر نوشته می شوند، طولانی هستند، از شخصیت ها، حوادث و عمل های متعدد و نیز از صحنه و طرح داستانی تشکیل می شوند، حوادث رمان از توالی زمانی و منطق علی و معلولی تبعیت می کند. در رمان عنصر تخیل، در خدمت بازسازی واقعیت است نه در گریز از آن. وظیفه ی رمان، کاوش درباره ی چند و چون زندگی بشر است.

ظهور اولین نمونه های رمان در ادبیات فارسی را باید در گونه ی «رمان تاریخی» جستجو کرد که در عصر مشروطه پا به عرصه ی وجود نهاد. در رمان تاریخی؛ حوادث، اشخاص و محیط تاریخی اهمیت محوری داشته، چون گزینش و به مدد تخیل نویسنده بازآفرینی می شوند. پس رمان تاریخی بر واقعیات و حقایق تاریخی مبتنی است. در این نوع رمان علاوه بر اشخاص تاریخی، اشخاص داستانی نیز ایفای نقش می کنند. همچنین نویسنده ی رمان تاریخی نیازمند مطالعه جدی و گسترده در وقایع و حقایق تاریخی است. رمان تاریخی به شیوه ای هنری در مسیر تحلیل و نوسازی دوره های تاریخی گام بر می دارد.

ایرانیان برای نخستین بار به واسطه ی ترجمه ی رمان های تاریخی اروپا با این نوع ادبی آشنا شدند. اولین رمان های تاریخی فارسی تحت تأثیر این آثار و تا حدی به تقلید از ان نوشته شده است. در گذشته ایرانیان اصولا به رمان های تاریخی به چشم کتاب آموزشی می نگریستند و با ترجمه ی آن‌ها مقاصد آموزشی خود را دنبال می کردند. جنبه ی تربیتی و اخلاقی این نوع رمان به سهولت می توانست مخاطب ایرانی را به خود جلب کند. شخصیت های این رمان‌ها عموما مظهر فضیلت و شجاعت و جلوه ای ایده آل از انسان های آزاده ای بودند که با قدرت های خودکامه و بیدادگر مبارزه می کردند.

ترجمه ی رمان های تاریخی اروپایی در ساده شدن نثر فارسی نیز دخالت داشت و همین سادگی نثر تا حدی زمینه ی مناسب تحولات ادبی عمیق تر را در سال های بعد فراهم کرد. محمدباقر خسروی کرمانشاهی اولین رمان تاریخی فارسی را در سال 1284 شمسی تألیف کرد. با ظهور این رمان تا سال 1300 رمان های دیگری نیز نوشته شد که اگرچه از جهت تعداد بسیار نیست و به لحاظ ارزش و اعتبار هنری نیز جزء کارهای اولیه به شمار می رود، با این حال به عنوان اولین رمان های تاریخی و آغازگر این جریان فرهنگی شایان توجه و بررسی است.

مهم ترین دلایل ظهور رمان تاریخی فارسی عبارت است از: وقوع انقلاب مشروطه و بروز فردگرایی، شکست انقلاب مشروطه و ظهور خوآگاهی ملی و تجدد خواهی بورژوازی است. زمینه های فرهنگی ظهور رمان تاریخی؛ روابط فرهنگی ایران با کشورهای خارجی، تأسیس مرکز علمی دارالفنون، نهضت ترجمه، بروز تحول در شیوه ها آموزشی، سنخیت رمان های تاریخی با داستان های عامیانه ی فارسی، وسعت دامنه ی منابع و موضوعات تاریخی است. به این ترتیب و در مجموع می توان گفت: رمان تاریخی، ایرانیان را با ساختار و محتوای نوع ادبی رمان آشنا ساخت و راه ورود انواع ادبی نوین را به ایران هموار ساخت، در ساده شدن نثر معاصر فارسی و زیبایی آن نقش مهمی داشت و در عین حال با حفظ پیوند خود با سنت های ادبی فارسی از ایجاد گسست فرهنگی به دلیل انقلاب مشروطیت جلوگیری کرد. از این رو گفته می شود که رمان تاریخی در حکم پلی است که میان سنت ادبی و تجدد بسته شده است، لذا روند تألیف رمان های تاریخی از ابعاد مختلف شایان توجه است و به دلالیل مختلفی می تواند موضوع مطالعات جدی قرار گیرد.

در این کتاب تعداد یکصد و سه رمان تاریخی که بر اساس اطلاعات موجود در پایگاه اطلاعاتی کتابخانه ی ملی در فاصله ی سال های 1350 تا 1390 منتشر شده، مورد بررسی قرار گرفته و معرفی شده است. ترتیب قرار گرفتن رمان‌ها در متن این کتاب، بر اساس اولین سال چاپ و انتشار آن‌ها بوده است. پس از آن رمان‌ها به صورت کلی مورد بررسی نهایی و جمع بندی قرار گرفته و نتایج این بررسی به صورت آمار و ارقام و نمودارهای مختلف، به مخاطبان محترم ارائه شده است.<ref> [https://www.historylib.com/books/2291 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>