۱۹٬۵۶۲
ویرایش
سری همدانی، احمد بن محمد: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
}} | }} | ||
''' ابن صلاح، نجمالدين (يا کمالالدين) ابوالفتوح احمد بن محمد ابن سری بن صلاح همدانى ''' | '''ابن صلاح، نجمالدين (يا کمالالدين) ابوالفتوح احمد بن محمد ابن سری بن صلاح همدانى''' (د 548ق/1153م)، رياضىدان و پزشک مشهور. | ||
از او با عنوان ابن سری نيز ياد کردهاند. وی ايرانى نژاد و اصلاً اهل همدان بود، قفطی او را از سُمَيْساط، شهری برکنار فرات، دانسته است. | از او با عنوان ابن سری نيز ياد کردهاند. وی ايرانى نژاد و اصلاً اهل همدان بود، قفطی او را از سُمَيْساط، شهری برکنار فرات، دانسته است. | ||
==تحصیل و اساتید== | ==تحصیل و اساتید== | ||
پس از سپری کردن تحصيلات مقدماتى، به بغداد رفت و زمانى دراز در آن شهر به تحصيل در رشتههای مختلف علوم پرداخت. | پس از سپری کردن تحصيلات مقدماتى، به بغداد رفت و زمانى دراز در آن شهر به تحصيل در رشتههای مختلف علوم پرداخت. | ||
ابوالحکم مغربى اندلسى از زمره نخستين و برجستهترين استادان ابن صلاح، به ويژه در رياضيات بود و ابن صلاح خود از او با احترام ياد کرده است، اما از ساير استادان ابن صلاح بهرغم شهرتى که وی در علوم مختلف داشت، آگاهى در دست نيست. | ابوالحکم مغربى اندلسى از زمره نخستين و برجستهترين استادان ابن صلاح، به ويژه در رياضيات بود و ابن صلاح خود از او با احترام ياد کرده است، اما از ساير استادان ابن صلاح بهرغم شهرتى که وی در علوم مختلف داشت، آگاهى در دست نيست. | ||
=طبیب خاص= | =طبیب خاص= | ||
به هر حال ابن صلاح همچنان در بغداد بود، تا امير حسامالدين تيمورتاش ارتقى (حکم516-547ق) او را، گويا به عنوان طبيب خاص خود، به ماردين فراخواند. در همين ايام بود که فخرالدين ماردينى به آموختن حکمت و فلسفه نزد او پرداخت. | به هر حال ابن صلاح همچنان در بغداد بود، تا امير حسامالدين تيمورتاش ارتقى (حکم516-547ق) او را، گويا به عنوان طبيب خاص خود، به ماردين فراخواند. در همين ايام بود که فخرالدين ماردينى به آموختن حکمت و فلسفه نزد او پرداخت. | ||
| خط ۶۸: | خط ۶۰: | ||
در موصل، امير نورالدين محمود زنگى او را بسيار نواخت، و چون به دمشق رسيد، در خانه ابوالفضل اسماعيل بنابىالوقار پزشک منزل کرد. | در موصل، امير نورالدين محمود زنگى او را بسيار نواخت، و چون به دمشق رسيد، در خانه ابوالفضل اسماعيل بنابىالوقار پزشک منزل کرد. | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
وی آخرين سالهای عمر خود را در دمشق و در ميان دانشمندانى چون ابوالحکم مغربى و ابن ابى الوقار و حکيم امينالدين يحيى بن اسماعيل بياسى به عزت تمام سپری کرد تا در همانجا درگذشت و در مقابر صوفيه کنار رود بانياس به خاک سپرده شد. | وی آخرين سالهای عمر خود را در دمشق و در ميان دانشمندانى چون ابوالحکم مغربى و ابن ابى الوقار و حکيم امينالدين يحيى بن اسماعيل بياسى به عزت تمام سپری کرد تا در همانجا درگذشت و در مقابر صوفيه کنار رود بانياس به خاک سپرده شد. | ||
==مراتب علمی== | ==مراتب علمی== | ||
ابن صلاح از دانشمندانى بود که طالبان علم به حضور در مجالس درس او شوق بسيار داشتند. | ابن صلاح از دانشمندانى بود که طالبان علم به حضور در مجالس درس او شوق بسيار داشتند. | ||
| خط ۸۴: | خط ۷۲: | ||
ابوالحکم مغربى مراتب علمى شاگرد برجسته خود را ستوده و به طبع شعر او نيز اشاره کرده است. | ابوالحکم مغربى مراتب علمى شاگرد برجسته خود را ستوده و به طبع شعر او نيز اشاره کرده است. | ||
==آثار== | ==آثار== | ||
بيش از 10 اثر از ابن صلاح ياد کردهاند. برخى از آثار و رسايل او از نظر رياضيات ارزشمند است. | بيش از 10 اثر از ابن صلاح ياد کردهاند. برخى از آثار و رسايل او از نظر رياضيات ارزشمند است. | ||
# فى کيفيَّه تسطيح الکری، رسالهای است درباره چگونگى تصوير کره بر روی صفحه که امروزه به تصوير کنجنگاری موسوم است. اين رساله شامل دو مقاله است. مقاله اول، بخش نظری و مقاله دوم کاربُرد آن را در اسطرلاب تشکيل مىدهد. اين نوع تصوير در اسطرلاب (ه م) کاربرد فراوان دارد و در رساله مذکور، اثبات رابطه: «شعاع تصوير مدار رأس السرطان + شعاع تصوير مدار رأس الجدی = قطر تصوير [کنجنگاری] دائره البروج» انجام میگیرد. | |||
# فى سبب الخطأ و التصحيف العارضين فى جداول المقالتين السّابعه و الثامنه من کتاب المجسطى و تصحيح ما امکن تصحيحه من ذلک. اين اثر را پ. کونيتچ به آلمانى ترجمه و تجزيه و تحليل کرده و در 1975م در گوتينگن به چاپ رسانده است. اين رساله درباره تصحيح اشتباهات جداول مقالات هفتم و هشتم مجسطى است که ابن صلاح در آن، خطاهايى را که در تعيين مختصات ستارگان روی داده و خطاهای ديگری که به واسطه استنساخ متعدد کتاب مجسطى حادث شده، اصلاح کرده است. | |||
وی همچنين بدان سبب که در تدوين اين رساله، مآخذ معتبر و اصلىِ کار را شناسايى و مقايسه کرده، از ابوالحسين صوفى، تَبّانى، ابوريحان بيرونى و ديگران با روش کاملاً علمى انتقادهايى به عمل آورده است. مسير فکری و روش ابن صلاح در اين مورد چنان است که مىتواند دانشمندان امروزی را متقاعد سازد. | |||
رسالهای است درباره چگونگى تصوير کره بر روی صفحه که امروزه به تصوير کنجنگاری موسوم است. اين رساله شامل دو مقاله است. مقاله اول، بخش نظری و مقاله دوم کاربُرد آن را در اسطرلاب تشکيل مىدهد. | # دو مسأله هندسى، نسخهای از اين رساله در ليدن موجود است، زوتر احتمال مىدهد که رساله موجود در آکسفورد، با نسخه فوق يکى است. هاينريش زوتر در سالهای 1907 و 1908م، اين دو مسأله را مورد تجزيه و تحليل قرار داد. با آنکه زوتر نتيجه نادرستى از اين اثر مهم ابن صلاح گرفته، اما کوشش او قابل تقدير است. البته نسخهای که زوتر از آن استفاده کرده، شامل 3 مسأله است. مسائل اول و دوم از آنِ ابن صلاح، و مسأله سوم، مجهول المؤلف است. | ||
# جواب عن برهان مسأله مضافه الى المقاله السابعه من کتاب اقلديس فى الاصول و سائر ماجرّه الکلام فيه. از اين رساله نسخههايى در کتابخانههای اياصوفيا و فيضالله به شماره 3/1366 موجود است. | |||
اين نوع تصوير در اسطرلاب (ه م) کاربرد فراوان دارد و در رساله مذکور، اثبات رابطه: «شعاع تصوير مدار رأس السرطان + شعاع تصوير مدار رأس الجدی = قطر تصوير [کنجنگاری] دائره البروج» انجام میگیرد. | # ايضاح البرهان على حساب الخَطَأَيْن. اصل اين اثر از ابوسعيد جابر بن ابراهيم صابى است که ابن صلاح بر آن حاشيه نوشته و در آن لااقل يک اشتباه جابر را اصلاح کرده است، زوتر اين اثر را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. | ||
# شرح فصل فى آخر المقاله الثانيه من کتاب ارسطوطاليس فى البرهان و اصلاح خطأ فيه، در اين مقاله ابن صلاح يک اشتباه ارسطو را مورد بحث قرار داده است. | |||
# مقاله فى الشکل الرابع من اشکال الحملى، منسوب به جالينوس، اين مقاله را ن. رشر ترجمه و ويرايش کرده و با عنوان «جالينوس و قياس» در دانشگاه پيتسبرگ (1966م) منتشر شده است. | |||
# قول فى ايضاح غلط ابى على بن الهيثم فى الشکل الاول من المقاله العاشره من کتاب اقليدس فى الاصول، اين اثر در باره مبانى روش افناء اقليدس است. | |||
اين رساله درباره تصحيح اشتباهات جداول مقالات هفتم و هشتم مجسطى است که ابن صلاح در آن، خطاهايى را که در تعيين مختصات ستارگان روی داده و خطاهای ديگری که به واسطه استنساخ متعدد کتاب مجسطى حادث شده، اصلاح کرده است. | # قول فى بيان الخطأ العارض فى معنى مذکور فى المقاله الثالثه من کتاب ارسطوطاليس فى السماء و العالم و فى جميع الشروح والتعاليق التى تعرض فيها بايضاح المعنى، | ||
وی همچنين بدان سبب که در تدوين اين رساله، مآخذ معتبر و اصلىِ کار را شناسايى و مقايسه کرده، از ابوالحسين صوفى، تَبّانى، ابوريحان بيرونى و ديگران با روش کاملاً علمى انتقادهايى به عمل آورده است. | # قَوْلْ فى بيان ما وَهَمَ فيه ابوعلى بن الهَيْثم فى کتابه فى الشکوک على اقليدس اَنَّ مَنْ آثر الحق و طَلَبه غَيْر مُستَبشَع عِنْدهُ التَنْبيهُ على الغَلَط، احتمالاً آنچه تحت عنوان الرد على ابن الهيثم فيما و هم فيه من کتاب اقليدس فى الاصول موجود است همان رساله سابق الذکر است. | ||
# قول فى بيان ما وَهَم فيه ابونصر الفارابى عِنْد شَرِحِه الفَصْل السابِع عَشَرَ من المقاله الخامِسه من المجسطى و شَرْح هذا الفصْل، | |||
مسير فکری و روش ابن صلاح در اين مورد چنان است که مىتواند دانشمندان امروزی را متقاعد سازد. | # ما ذکره بطلميوس فى الباب الثانى من المقاله الثانيه عشره فى معرفه مقدار رجوع زُحل وَ فِى الاَبْوابِ الاَرْبَعَه التى بَعْدَهُ لِرُجوع باقى الکواکب، | ||
# مقاله فى تَرْييفِ مُقَدماتِ مقاله ابى سهلِ الکوهى فى ان نسبه القُطْر الى المحيطِ نسبه الواحِدِ الى ثلثه و سَبع، | |||
# مقاله فى کشْف الشُبهه التى عَرَضَتْ لَجماعَه مِمَّنْ يُنْسِبُ نَفْسَهُ الى عُلوم التعاليمِ على اقليدس فى الشکل الرابع عَشَرَ مِنْ المقاله الثانِيه عَشَرَ من کتاب الاصول،<ref>جعفری نائینی، علیرضا، ج4، ص121-117</ref>. | |||
نسخهای از اين رساله در ليدن موجود است، زوتر احتمال مىدهد که رساله موجود در آکسفورد، با نسخه فوق يکى است. | |||
هاينريش زوتر در سالهای 1907 و 1908م، اين دو مسأله را مورد تجزيه و تحليل قرار داد. با آنکه زوتر نتيجه نادرستى از اين اثر مهم ابن صلاح گرفته، اما کوشش او قابل تقدير است. البته نسخهای که زوتر از آن استفاده کرده، شامل 3 مسأله است. مسائل اول و دوم از آنِ ابن صلاح، و مسأله سوم، مجهول المؤلف است. | |||
اصل اين اثر از ابوسعيد جابر بن ابراهيم صابى است که ابن صلاح بر آن حاشيه نوشته و در آن لااقل يک اشتباه جابر را اصلاح کرده است، زوتر اين اثر را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. | |||
در اين مقاله ابن صلاح يک اشتباه ارسطو را مورد بحث قرار داده است. | |||
اين مقاله را ن. رشر ترجمه و ويرايش کرده و با عنوان «جالينوس و قياس» در دانشگاه پيتسبرگ (1966م) منتشر شده است. | |||
اين اثر در باره مبانى روش افناء اقليدس است. | |||
احتمالاً آنچه تحت عنوان الرد على ابن الهيثم فيما و هم فيه من کتاب اقليدس فى الاصول موجود است همان رساله سابق الذکر است. | |||
== پانویس== | == پانویس== | ||
<references/> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
جعفری نائینی، علیرضا، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377. | جعفری نائینی، علیرضا، دائرهالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرهالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377. | ||
==وابستهها== | ==وابستهها== | ||
{{وابستهها}} | {{وابستهها}} | ||