إرشاد الفحول إلی تحقيق الحق من علم الأصول: تفاوت میان نسخه‌ها

جلد اول، مقدمات و چهار مقصد نخست را در خود جای داده است. در مقدمه نخست، به نهضت علوم شرعی در قرن پانزدهم هجری و اهمیت اثر حاضر اشاره شده<ref>ر.ک: مقدمه اول، ج1، ص5</ref> و در مقدمه دوم، به بیان این امر پرداخته شده است که این کتاب، از جمله کتب مهم و مفید در علم اصول بوده که دربردارنده اقوال بزرگان این علم است<ref>ر.ک: مقدمه دوم، همان، ص7</ref>.

در فصل اول، به تعریف علم اصول فقه و موضوع و فایده آن و استمداد این علم از سایر علوم مانند علم کلام، لغت عربی و احکام شرعیه پرداخته شده است<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، همان، ص17-‌24</ref>.

در فصل دوم، به چهار مبحث حکم، حاکم، محکوم‌به و محکوم‌علیه پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص25</ref> و فصل سوم، به مبادی لغوی، اختصاص یافته است. در این فصل، از ماهیت کلام، واضع، موضوع، موضوع‌له و طریقه‌ای که به‌واسطه آن وضع شناخته می‌شود، بحث شده است<ref>ر.ک: همان، ص40</ref>.

در فصل چهارم، ابتدا به تقسیم لفظ به مفرد و مرکب اشاره شده و سپس از موضوعاتی همچون اشتقاق، ترادف، مشترک، استعمال لفظ مشترک در اکثر از معنای واحد و حقیقت مجاز، بحث به میان آمده است. در بحث از حقیقت و مجاز، ابتدا به تعریف و تفسیر حقیقت و مجاز و حدود هریک از آنها پرداخته شده و سپس به موضوعاتی همچون حقایق لغویه، عرفیه و شرعیه و اختلاف در ثبوت آنها، مجاز در لغت عرب، علاقات حقیقت و مجاز، قرائن مجاز، اموری که به‌واسطه آنها، مجاز شناخته می‌شود، عدم اتصاف لفظ قبل از استعمال به حقیقت و مجاز، دوران بین حقیقت و مجاز و ترجیح بین آنها و جمع میان حقیقت و مجاز، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص52-‌80</ref>.

در فصل نخست، مقصود و مراد از «کتاب عزیز» به‌عنوان یکی از ادله اربعه، تبیین شده است؛ ازاین‌رو ابتدا به معنای لغوی کتاب و قرآن و سپس به معنای اصطلاحی آن، که عبارت است از کلام نازل‌شده بر پیامبر(ص) که مکتوب در مصاحف بوده و به‌صورت متواتر به ما رسیده، اشاره شده است<ref>ر.ک: همان، ص85</ref>.

اختلاف شده است که آیا آنچه با خبر واحد نقل ‌شود، قرآن محسوب می‌گردد یا خیر؟ این موضوع در فصل دوم، مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، ص86</ref>.

در فصل سوم، به تعاریف مختلفی که پیرامون محکم و متشابه در قرآن ارائه شده، اشاره گردیده<ref>ر.ک: همان، ص90</ref> و در فصل چهارم، به این سؤال پاسخ داده شده است که آیا لفظ معرب (الفاظ غیر عربی که اعراب آن را استعمال کرده‌اند) نیز در قرآن موجود است یا خیر؟<ref>ر.ک: همان، ص91</ref>.

در بحث اول، معنای لغوی و شرعی سنت، تبیین شده<ref>ر.ک: همان، ص95</ref> و در بحث دوم، حجیت آن و استقلال آن در تشریع، مورد بحث و بررسی قرار گرفته و چنین نتیجه‌گیری شده است که سنت، مستقل در تشریع احکام بوده و در تحلیل حلال و حرام، همانند قرآن است<ref>ر.ک: همان، ص96</ref>. در بحث سوم<ref>ر.ک: همان، ص98</ref> و چهارم، به اقوال مطرح‌شده پیرامون عصمت انبیا(ع) و افعال پیامبر(ص) اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص102</ref>.

در مباحث دیگر این مقصد، به موضوعاتی همچون تعارض افعال، حکم تعارض بین قول و فعل پیامبر(ص)، تقریر، اموری که پیامبر(ص) قصد انجام آنها را داشته، ولی انجام نداده است، حکم اشاره و کتابت آن حضرت، اموری که آن حضرت بدان نپرداخته و ترک کرده است و مباحث مربوط به اخبار، مانند: معنای لغوی و اصطلاحی خبر، اقسام خبر از لحاظ صدق و کذب، تقسیم خبر از حیث تواتر و عدم آن، شروط عمل به خبر واحد، شروط راوی، شروط مدلول خبر، شروط لفظ خبر، حدیث صحیح، حدیث منقطع و معضل، طرق ثبوت عدالت و...، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص95-‌189</ref>.

در بحث نخست، معنای لغوی و اصطلاحی اجماع تبیین شده<ref>ر.ک: همان، ص193</ref> و سپس در بحث دوم، به بررسی امکان فی نفسه اجماع و حجیت آن پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص194</ref>.

ظنی بودن یا قطعی بودن اجماع، در بحث سوم بررسی شده<ref>ر.ک: همان، ص209</ref> و آنچه به‌واسطه آن اجماع منقعد می‌شود، در بحث چهارم<ref>ر.ک: همان، ص210</ref>.

اعتبار مجتهد مبتدع در اجماع، اعتبار تابعی مجتهد در اجماع، حکم اجماع صحابه، حکم اجماع اهل مدینه، حکم انقراض عصر اهل اجماع در حجیت اجماع آنها، اجماع سکوتی، حکم اجماع بر چیزی پس از اجماع برخلاف آن، حکم قول عوام در اجماع و حجیت اجماع منقول، از دیگر مباحث مطرح‌شده در این مقصد می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص212-‌236</ref>.

مقصد چهارم، نه باب را در خود جای داده است (که تا باب چهارم در جلد نخست و مابقی، در جلد دوم آمده است). در باب نخست، در یازده فصل، به مباحث مربوط به امر، از جمله حقیقت لفظ امر، صیغه امر و معانی آن، دلالت یا عدم دلالت امر بر تکرار، امر به شیء نهی از ضد آن است، امر به امر به چیزی، امر به ماهیت و مقتضای آن و تعاقب دو امر، پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص241-‌274</ref> و در باب دوم، در سه مبحث، موضوعات مربوط به نواهی، شامل معنای لغوی و اصطلاحی نهی، نهی حقیقی و معنای آن و اقتضای فساد کردن نهی، مطرح گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص278-‌280</ref>.

از جمله موضوعات مهم در علم اصول، موضوع عموم و خصوص می‌باشد که در باب سوم و چهارم، به‌صورت مفصل، بدان پرداخته شده است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این‌باره، عبارتند از: فرق میان عام و مطلق<ref>ر.ک: همان، ص290</ref>، عموم خطاب<ref>ر.ک: همان، ص320</ref>، استفصال<ref>ر.ک: همان، ص330</ref>، حجیت عام پس از تخصیص<ref>ر.ک: همان، ص340</ref>، عمل به عام، قبل از فحص از مخصص<ref>ر.ک: همان، ص45</ref>، فرق بین نسخ و تخصیص<ref>ر.ک: همان، ص325</ref>، تخصیص با شرط<ref>ر.ک: همان، ص375</ref>، تخصیص با اجماع<ref>ر.ک: همان، ص394</ref> و تخصیص با سیاق<ref>ر.ک: همان، ص397</ref>.

مطلق و مقید، مجمل و مبین، ظاهر و مؤول، منطوق و مفهوم و نسخ، در سایر ابواب مقصد چهارم بررسی شده است<ref>ر.ک: همان، ج2، ص5-‌202</ref>.

در فصل اول، به موضوع اجتهاد و مسائل مربوط به آن از جمله خالی بودن عصر از مجتهدین، تجزی در اجتهاد، اجتهاد در عصر پیامبر(ص) و تفویض مجتهد، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص205-‌237</ref>.

فصل دوم، مباحث مربوط به تقلید و احکام مفتی و مستفتی از جمله تقلید در اصول دین، تقلید در مسائل شرعی فرعی، حکم افتای مقلد و التزام به مذهب معین را شامل شده است<ref>ر.ک: همان، ص239-‌252</ref>.

مباحث مربوط به تعادل و تراجیح، در آخرین مقصد کتاب، جای گرفته است. نویسنده در ابتدا، معنا و مفهوم این دو واژه را تبیین نموده و ضمن اشاره به عدم وجود تعارض بین دو دلیل قطعی، وجوه ترجیح میان دو متعارض و انواع ترجیح را توضیح داده است<ref>ر.ک: همان، ص257-‌281</ref>.

# وجوب عقلی شکر منعم<ref>ر.ک: همان، ص283-‌287</ref>.

## موضوعات کتاب<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص12-‌13</ref>.