پرش به محتوا

کلیات دیوان معزی: تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۲ اوت ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ی‎ش' به 'ی‌ش'
جز (جایگزینی متن - 'ی‎ن' به 'ی‌ن')
جز (جایگزینی متن - 'ی‎ش' به 'ی‌ش')
خط ۳۶: خط ۳۶:


==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
محمد بن عبدالملک نیشابوری معروف به امیر معزی نیشابوری، معروف‎ترین شاعر عصر سلاجقه که در دستگاه سلطان ملکشاه و سنجر بن ملکشاه سلجوقی به امیرالشعرایی معروف بوده است و بنا به نوشته استاد همایی «الحق لقبی به مورد و اسمی با مسما داشته؛ چه در عهد سلاجقه کمتر شاعری از حیث فصاحت و جزالت اسلوب و شیرینی سخن، خاصه در تغزل که فن مخصوص اوست به پایه معزی رسید». استاد اقبال آشتیانی در مقدمه دیوان معزی می‌نویسد: «دیوان این شاعر مشتمل‎ بر‎ یک سلسله وقایع‎ بسیار مهم است که یا ضبط آن‎ها از قلم مورخین‎ سلاجقه‎ فوت‎ شده و یا به‎وسیله آن‎ها می‎شود نوشته‎های آن مورخین را تکمیل و تصحیح کرد. تا‎ آنجا‎ که می‌توان دیوان امیر معزی را مکمل‎ تاریخ سلاجقه و معاصرین ایشان دانست»<ref>ر.ک: یلمه‎ها، احمدرضا، ص238</ref>.
محمد بن عبدالملک نیشابوری معروف به امیر معزی نیشابوری، معروف‎ترین شاعر عصر سلاجقه که در دستگاه سلطان ملکشاه و سنجر بن ملکشاه سلجوقی به امیرالشعرایی معروف بوده است و بنا به نوشته استاد همایی «الحق لقبی به مورد و اسمی با مسما داشته؛ چه در عهد سلاجقه کمتر شاعری از حیث فصاحت و جزالت اسلوب و شیرینی سخن، خاصه در تغزل که فن مخصوص اوست به پایه معزی رسید». استاد اقبال آشتیانی در مقدمه دیوان معزی می‌نویسد: «دیوان این شاعر مشتمل‎ بر‎ یک سلسله وقایع‎ بسیار مهم است که یا ضبط آن‎ها از قلم مورخین‎ سلاجقه‎ فوت‎ شده و یا به‎وسیله آن‎ها می‌شود نوشته‎های آن مورخین را تکمیل و تصحیح کرد. تا‎ آنجا‎ که می‌توان دیوان امیر معزی را مکمل‎ تاریخ سلاجقه و معاصرین ایشان دانست»<ref>ر.ک: یلمه‎ها، احمدرضا، ص238</ref>.


شیوه شعر معزی از شاعران متقدم خراسان فرقی محسوس ندارد و در واقع سبک آنان را پیروی کرده است و قصاید او خواه از حیث موضوع و خواه از حیث الفاظ قصاید فرخی و عنصری را به نظم می‎آورد و اغلب شباهت مابین سبک‎ها کاملاً ظاهر می‎شود؛ مانند قصیده‎ای که در مدح عمید الدوله جمشید بن بهمنیار وزیر فارس و اصفهان ساخته و آن قصیده معروف فرخی را با مطلع:
شیوه شعر معزی از شاعران متقدم خراسان فرقی محسوس ندارد و در واقع سبک آنان را پیروی کرده است و قصاید او خواه از حیث موضوع و خواه از حیث الفاظ قصاید فرخی و عنصری را به نظم می‎آورد و اغلب شباهت مابین سبک‎ها کاملاً ظاهر می‌شود؛ مانند قصیده‎ای که در مدح عمید الدوله جمشید بن بهمنیار وزیر فارس و اصفهان ساخته و آن قصیده معروف فرخی را با مطلع:


'''برآمد نیلگون ابری، ز روی نیلگون دریا***چو رأی عاشقان گردان، چو طبع بیدلان شیدا'''
'''برآمد نیلگون ابری، ز روی نیلگون دریا***چو رأی عاشقان گردان، چو طبع بیدلان شیدا'''


سروده متذکر می‌سازد. امیر معزی در قصیده‎ای که چند بیت از آن برای مقایسه نقل می‎شود، گفته:
سروده متذکر می‌سازد. امیر معزی در قصیده‎ای که چند بیت از آن برای مقایسه نقل می‌شود، گفته:


'''برآمد ساج گون ابری، ز روی نیلگون دریا***بخار مرکز خاکی، نقاب قبه خضرا'''
'''برآمد ساج گون ابری، ز روی نیلگون دریا***بخار مرکز خاکی، نقاب قبه خضرا'''
خط ۷۰: خط ۷۰:
به‎جای واژه «گویم» مکرر در مصرع ثانی، «خوانم» صحیح است<ref>ر.ک: یلمه‎ها، احمدرضا، ص253</ref>.
به‎جای واژه «گویم» مکرر در مصرع ثانی، «خوانم» صحیح است<ref>ر.ک: یلمه‎ها، احمدرضا، ص253</ref>.


بسیاری از تصحیف‎ها تحریف‎های دیوان چاپی امیر معزی (و به‎تبع آن‎ چاپ‎ ناصر‎ هیّری که عیناً از روی نسخه چاپی‎ استاد اقبال صورت گرفته) به خاطر وجود‎ حروف‎ متشابه الشکل در نسخه‎های متقدم دیوان که‎ تمیز آن‎ها از یکدیگر فقط به‎ گذاردن‎ نقطه‎ و علائمی مانند سرکش است و کاتبان نسخ متأخر به‎ خاطر تساهل و تسامح و عدم تأمل، این تشابهات‎ را‎ ملحوظ نداشته و یا حروف یک کلمه که در نسخ متقدم از نظر‎ سطح‎ خط‎ کوتاه و از جهت دور خط فشرده کتابت می‎شده، مغلوط خوانده و مصحف کتابت کرده‎اند. تصحیف چنبروار‎/به‎ چنبردار‎، زره‎وار/به زره‎دار، ضم/به‎صورت‎ خم، سعد فشان/به سعد میان‎، خصما/به حصنا، خوی/به خون و نمونه‎های‎ فراوان‎ دیگر که در متن دیوان چاپی امیر معزی‎ مشهود است، ناشی از‎ همین‎ تساهل و تسامح‎های کاتبان نسخ متأخر دیوان این‎ شاعر‎ است‎ و بدیهی است تنها راه حل تنقیح و تصحیح‎ دیوان‎ این شاعر رجوع به نسخ متقدم و اصیل و مقابله و مقایسه با نسخ چاپی این‎ دیوان‎ می‎باشد<ref>ر.ک: یلمه‎ها، احمدرضا، ص257-256</ref>.
بسیاری از تصحیف‎ها تحریف‎های دیوان چاپی امیر معزی (و به‎تبع آن‎ چاپ‎ ناصر‎ هیّری که عیناً از روی نسخه چاپی‎ استاد اقبال صورت گرفته) به خاطر وجود‎ حروف‎ متشابه الشکل در نسخه‎های متقدم دیوان که‎ تمیز آن‎ها از یکدیگر فقط به‎ گذاردن‎ نقطه‎ و علائمی مانند سرکش است و کاتبان نسخ متأخر به‎ خاطر تساهل و تسامح و عدم تأمل، این تشابهات‎ را‎ ملحوظ نداشته و یا حروف یک کلمه که در نسخ متقدم از نظر‎ سطح‎ خط‎ کوتاه و از جهت دور خط فشرده کتابت می‌شده، مغلوط خوانده و مصحف کتابت کرده‎اند. تصحیف چنبروار‎/به‎ چنبردار‎، زره‎وار/به زره‎دار، ضم/به‎صورت‎ خم، سعد فشان/به سعد میان‎، خصما/به حصنا، خوی/به خون و نمونه‎های‎ فراوان‎ دیگر که در متن دیوان چاپی امیر معزی‎ مشهود است، ناشی از‎ همین‎ تساهل و تسامح‎های کاتبان نسخ متأخر دیوان این‎ شاعر‎ است‎ و بدیهی است تنها راه حل تنقیح و تصحیح‎ دیوان‎ این شاعر رجوع به نسخ متقدم و اصیل و مقابله و مقایسه با نسخ چاپی این‎ دیوان‎ می‎باشد<ref>ر.ک: یلمه‎ها، احمدرضا، ص257-256</ref>.


ابیات فراوانی را در‎ دیوان‎ این‎ شاعر یافت که یا با‎ اسقاطات و وا افتادگی‎ها ضبط‎ شده‎ و یا همچنان محل ابهام بوده‎ و مصحح‎ در کنار آن‎ها علامت پرسش گذاشته و یا ابیات فراوانی در ضمن قصیده‎ای ساقط‎ گردیده‎ و یا مصاریع دوم و سوم یک‎ بیت‎ محذوف‎ شد و یا‎ مصاریع‎ دوم و سوم یک بیت محذوف شده و مصراع‎های اول و دوم در ضمن یک بیت بیان‎ گردیده‎ و یا اختلال وزنی در آن مشهود‎ است‎. علاوه بر‎ آن‎، با‎ توجه‎ به اینکه اکثر‎ ابیات این شاعر دارای صنعت ترصیع و موازنه بوده و اگر شاعر عبارتی در مصراع اول به‎کاربرده، در مصراع دوم قرینه آن‎ را‎ لحاظ‎ داشته‎، لیکن‎ در چاپ دیوان‎ این‎‎ شاعر این موازنه‎ها رعایت نگردیده و همان عبارات مصراع اول در مصراع‎های دوم تکرار گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص257</ref>.
ابیات فراوانی را در‎ دیوان‎ این‎ شاعر یافت که یا با‎ اسقاطات و وا افتادگی‎ها ضبط‎ شده‎ و یا همچنان محل ابهام بوده‎ و مصحح‎ در کنار آن‎ها علامت پرسش گذاشته و یا ابیات فراوانی در ضمن قصیده‎ای ساقط‎ گردیده‎ و یا مصاریع دوم و سوم یک‎ بیت‎ محذوف‎ شد و یا‎ مصاریع‎ دوم و سوم یک بیت محذوف شده و مصراع‎های اول و دوم در ضمن یک بیت بیان‎ گردیده‎ و یا اختلال وزنی در آن مشهود‎ است‎. علاوه بر‎ آن‎، با‎ توجه‎ به اینکه اکثر‎ ابیات این شاعر دارای صنعت ترصیع و موازنه بوده و اگر شاعر عبارتی در مصراع اول به‎کاربرده، در مصراع دوم قرینه آن‎ را‎ لحاظ‎ داشته‎، لیکن‎ در چاپ دیوان‎ این‎‎ شاعر این موازنه‎ها رعایت نگردیده و همان عبارات مصراع اول در مصراع‎های دوم تکرار گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص257</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش