پرش به محتوا

اخلاق اسلامی (دیلمی و آذربایجانی): تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۲۱ اوت ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک'
جز (جایگزینی متن - 'ه‎ا' به 'ه‌ا')
جز (جایگزینی متن - 'می‎ک' به 'می‌ک')
خط ۴۵: خط ۴۵:
# در بخش سوم با استفاده از دستاوردهای علوم روان‎شناسی و تربیتی و در چارچوب تعالیم اسلامی، سعی بر این بوده که روش‎ها و شیوه‎های تربیت اخلاقی به‎طور دقیق و جزئی، با رعایت اختصار ترسیم و تبیین گردد<ref>ر.ک: مقدمه، ص14-13</ref>‎.  
# در بخش سوم با استفاده از دستاوردهای علوم روان‎شناسی و تربیتی و در چارچوب تعالیم اسلامی، سعی بر این بوده که روش‎ها و شیوه‎های تربیت اخلاقی به‎طور دقیق و جزئی، با رعایت اختصار ترسیم و تبیین گردد<ref>ر.ک: مقدمه، ص14-13</ref>‎.  


در ابتدای اثر با عنوان کلیات، چند پرسش به‎عنوان اصلی‎ترین پرسش‎هایی که در ابتدای ورود به مسائل علم اخلاق فراروی ما قرار دارد، مطرح شده است: علم اخلاق چیست؟ موضوع و هدف آن کدام است؟ مناسبات آن با علوم هم‎عرض خود چگونه است؟ چرا باید اخلاق را بیاموزیم؟ انواع شیوه‎ها و مکاتب اخلاقی موجود در بین عالمان مسلمان کدامند؟ به اعتقاد نویسنده، پاسخ به این پرسش‎ها علاوه بر روشن شدن موضوع و جایگاه علم اخلاق، از بروز بسیاری شبهات و ابهاماتی که در مباحث بعدی ممکن است روی دهد پیشگیری می‎کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص17</ref>‎.  
در ابتدای اثر با عنوان کلیات، چند پرسش به‎عنوان اصلی‎ترین پرسش‎هایی که در ابتدای ورود به مسائل علم اخلاق فراروی ما قرار دارد، مطرح شده است: علم اخلاق چیست؟ موضوع و هدف آن کدام است؟ مناسبات آن با علوم هم‎عرض خود چگونه است؟ چرا باید اخلاق را بیاموزیم؟ انواع شیوه‎ها و مکاتب اخلاقی موجود در بین عالمان مسلمان کدامند؟ به اعتقاد نویسنده، پاسخ به این پرسش‎ها علاوه بر روشن شدن موضوع و جایگاه علم اخلاق، از بروز بسیاری شبهات و ابهاماتی که در مباحث بعدی ممکن است روی دهد پیشگیری می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص17</ref>‎.  


نویسنده سپس علم اخلاق را چنین معرفی می‎کند: «علم اخلاق، علمی است که صفات نفسانی خوب و بد و اعمال و رفتار اختیاری متناسب با آنها را معرفی می‎کند و شیوه تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می‎دهد»<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>‎.  
نویسنده سپس علم اخلاق را چنین معرفی می‌کند: «علم اخلاق، علمی است که صفات نفسانی خوب و بد و اعمال و رفتار اختیاری متناسب با آنها را معرفی می‌کند و شیوه تحصیل صفات نفسانی خوب و انجام اعمال پسندیده و دوری از صفات نفسانی بد و اعمال ناپسند را نشان می‎دهد»<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>‎.  


ازآنجاکه علم اخلاق نیز مانند هر علم دیگری با پاره‌ای از دانش‎های موجود، مناسبات نزدیک دارد، نویسنده در ادامه این بخش برای تبیین قلمرو علم اخلاق و تکمیل شناسایی آن، مناسبات علم اخلاق را با بعضی از علوم نزدیک به آن، از قبیل علم فقه، حقوق، عرفان عملی و علوم تربیتی مورد مطالعه قرار می‎دهد<ref>ر.ک: همان، ص20</ref>‎.  
ازآنجاکه علم اخلاق نیز مانند هر علم دیگری با پاره‌ای از دانش‎های موجود، مناسبات نزدیک دارد، نویسنده در ادامه این بخش برای تبیین قلمرو علم اخلاق و تکمیل شناسایی آن، مناسبات علم اخلاق را با بعضی از علوم نزدیک به آن، از قبیل علم فقه، حقوق، عرفان عملی و علوم تربیتی مورد مطالعه قرار می‎دهد<ref>ر.ک: همان، ص20</ref>‎.  


در حوزه مطالعات اخلاقی، بین اندیشمندان مسلمان و مخصوصاً عالمان اخلاق، می‎توان سه مکتب و مشرب عمده اخلاقی را مشاهده نمود. نویسنده ابتدا به شرح اجمالی این سه شیوه، یعنی اخلاق فیلسوفانه، اخلاق عارفانه و اخلاق نقلی می‎پردازد و سپس مشرب اخلاقی مورد قبول را با ذکر دوازده شاخصه اصلی آن معرفی می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص26-22</ref>‎.  
در حوزه مطالعات اخلاقی، بین اندیشمندان مسلمان و مخصوصاً عالمان اخلاق، می‎توان سه مکتب و مشرب عمده اخلاقی را مشاهده نمود. نویسنده ابتدا به شرح اجمالی این سه شیوه، یعنی اخلاق فیلسوفانه، اخلاق عارفانه و اخلاق نقلی می‎پردازد و سپس مشرب اخلاقی مورد قبول را با ذکر دوازده شاخصه اصلی آن معرفی می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص26-22</ref>‎.  


نویسنده با رد نسبیت‎گرایی اخلاقی، معتقد است که نسبیت‎گرایی اخلاقی به‎طور کلی و با هر دلیل و مبنایی که ادعا شود، دارای پیامدهای ویرانگر و غیر قابل قبولی است، که هریک به‎تنهایی برای ابطال آن کافی است. سلب مسئولیت، بی‎ثمری احکام اخلاقی، نفی کمال و جاودانگی دین، شکاکیت اخلاقی و برابری خدمتکاران و خیانت‎پیشگان از جمله پیامدهای ناگوار نسبیت اخلاقی است<ref>ر.ک: همان، ص31-30</ref>‎.  
نویسنده با رد نسبیت‎گرایی اخلاقی، معتقد است که نسبیت‎گرایی اخلاقی به‎طور کلی و با هر دلیل و مبنایی که ادعا شود، دارای پیامدهای ویرانگر و غیر قابل قبولی است، که هریک به‎تنهایی برای ابطال آن کافی است. سلب مسئولیت، بی‎ثمری احکام اخلاقی، نفی کمال و جاودانگی دین، شکاکیت اخلاقی و برابری خدمتکاران و خیانت‎پیشگان از جمله پیامدهای ناگوار نسبیت اخلاقی است<ref>ر.ک: همان، ص31-30</ref>‎.  


بخش دوم کتاب، عهده‎دار توصیف و شناسایی انسان خداپسند و نمونه، در قالب بررسی ویژگی‎های انسان کامل و مشخصه‎های نفسانی او و مقوله‎هایی از این دست است. در این بخش مفاهیم عام اخلاقی که اختصاص به ساحتی از زندگی انسان ندارند، اعم از فضایل و رذایل، مورد مطالعه قرار می‎گیرند<ref>ر.ک: همان، ص65</ref>‎. این قبیل مفاهیم اخلاقی در دو گروه جای می‎گیرند: برخی از آنها نقش هدایتگری را در سیر معنوی و اخلاقی انسان بازی می‎کنند و گروهی دیگر صفت نفسانی عمل‎کننده‌اند که در سایه صفت هدایتگر تحقق می‎یابند و آثار خاصی را نیز در حوزه رفتار در پی دارند. نویسنده با این توضیح، ساختار کلان اخلاق اسلامی را در ناحیه توصیف انسان الهی و خداپسند به شکل زیر ترسیم نموده است: مقام خلیفه الهی (قرب الهی)، حوزه‎های رفتاری، صفات نفسانی عمل‎کننده و صفت نفسانی هدایتگر (ایمان)<ref>ر.ک: همان، ص70</ref>‎.
بخش دوم کتاب، عهده‎دار توصیف و شناسایی انسان خداپسند و نمونه، در قالب بررسی ویژگی‎های انسان کامل و مشخصه‎های نفسانی او و مقوله‎هایی از این دست است. در این بخش مفاهیم عام اخلاقی که اختصاص به ساحتی از زندگی انسان ندارند، اعم از فضایل و رذایل، مورد مطالعه قرار می‎گیرند<ref>ر.ک: همان، ص65</ref>‎. این قبیل مفاهیم اخلاقی در دو گروه جای می‎گیرند: برخی از آنها نقش هدایتگری را در سیر معنوی و اخلاقی انسان بازی می‌کنند و گروهی دیگر صفت نفسانی عمل‎کننده‌اند که در سایه صفت هدایتگر تحقق می‎یابند و آثار خاصی را نیز در حوزه رفتار در پی دارند. نویسنده با این توضیح، ساختار کلان اخلاق اسلامی را در ناحیه توصیف انسان الهی و خداپسند به شکل زیر ترسیم نموده است: مقام خلیفه الهی (قرب الهی)، حوزه‎های رفتاری، صفات نفسانی عمل‎کننده و صفت نفسانی هدایتگر (ایمان)<ref>ر.ک: همان، ص70</ref>‎.


در ساختار اخلاق اسلامی، ایمان به‎عنوان عالی‎ترین صفت نفسانی هدایتگر مورد تأکید فراوان واقع شده و به همین دلیل تحصیل مبادی و مقدمات آن همانند علم و یقین نیز به‎شدت مورد ترغیب و تشویق قرار گرفته است و ابزارها و راه‎هایی که می‎تواند آدمی را به این صفات نفسانی ارزشمند برساند، همانند تفکر و خواطر و الهامات پسندیده، جایگاه ویژه‌ای در نظام اخلاقی اسلام دارند. در مقابل، صفات نفسانی معارض و مانع پیدایش ایمان در آدمی، از قبیل «جهل» اعم از بسیط و مرکب، «شک و حیرت»، «جربزه» و «خاطرات نفسانی نکوهیده» و «وسوسه‎های شیطانی» همواره مورد مذمت و نهی واقع شده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص71</ref>‎.
در ساختار اخلاق اسلامی، ایمان به‎عنوان عالی‎ترین صفت نفسانی هدایتگر مورد تأکید فراوان واقع شده و به همین دلیل تحصیل مبادی و مقدمات آن همانند علم و یقین نیز به‎شدت مورد ترغیب و تشویق قرار گرفته است و ابزارها و راه‎هایی که می‎تواند آدمی را به این صفات نفسانی ارزشمند برساند، همانند تفکر و خواطر و الهامات پسندیده، جایگاه ویژه‌ای در نظام اخلاقی اسلام دارند. در مقابل، صفات نفسانی معارض و مانع پیدایش ایمان در آدمی، از قبیل «جهل» اعم از بسیط و مرکب، «شک و حیرت»، «جربزه» و «خاطرات نفسانی نکوهیده» و «وسوسه‎های شیطانی» همواره مورد مذمت و نهی واقع شده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص71</ref>‎.
خط ۶۱: خط ۶۱:
در بخش سوم کتاب، روش‎های تربیت اخلاقی در اسلام مطرح شده است. در این بخش روش‎های تربیت اخلاقی که با رفتا و مبادی آن سروکار دارد، در سه حوزه شناختی، عاطفی (انگیزشی) و رفتاری مورد بررسی قرار گرفته است. در بیان روش‎ها یک ترتیب منطقی وجود دارد که از روش‎های دیگر تربیتی سهل‎تر شروع می‎شود و به روش‎های خودتربیتی و مشکل‎تر ختم می‎گردد. این ترتیب منطقی، هم با رشد روانی – اخلاقی انسان انطباق دارد و هم با آموزه‎های تربیتی اسلام هماهنگ‎تر است. هر روش با تعریف و توضیح آن شروع می‎شود؛ در مرحله بعد با استفاده از آیات و روایات، استناد آن به اسلام ثابت می‎شود؛ سپس با بهره‎گیری از مطالعات علمی روان‎شناختی به تبیین و تکمیل روش پرداخته می‎شود؛ یعنی بر اساس چه دسته از مبانی نظری در روان‎شناسی می‎توان از این روش دفاع کرد و تأثیر آن را در تربیت اخلاقی ثابت کرد<ref>ر.ک: همان، ص170-169</ref>‎.
در بخش سوم کتاب، روش‎های تربیت اخلاقی در اسلام مطرح شده است. در این بخش روش‎های تربیت اخلاقی که با رفتا و مبادی آن سروکار دارد، در سه حوزه شناختی، عاطفی (انگیزشی) و رفتاری مورد بررسی قرار گرفته است. در بیان روش‎ها یک ترتیب منطقی وجود دارد که از روش‎های دیگر تربیتی سهل‎تر شروع می‎شود و به روش‎های خودتربیتی و مشکل‎تر ختم می‎گردد. این ترتیب منطقی، هم با رشد روانی – اخلاقی انسان انطباق دارد و هم با آموزه‎های تربیتی اسلام هماهنگ‎تر است. هر روش با تعریف و توضیح آن شروع می‎شود؛ در مرحله بعد با استفاده از آیات و روایات، استناد آن به اسلام ثابت می‎شود؛ سپس با بهره‎گیری از مطالعات علمی روان‎شناختی به تبیین و تکمیل روش پرداخته می‎شود؛ یعنی بر اساس چه دسته از مبانی نظری در روان‎شناسی می‎توان از این روش دفاع کرد و تأثیر آن را در تربیت اخلاقی ثابت کرد<ref>ر.ک: همان، ص170-169</ref>‎.


سازندگان اصلی هر محیط، نخبگان و سردمداران آن جامعه و محیطند. بنابراین یکی از شیوه‎های ایجاد محیط تربیتی مساعد، پدیدآوردن الگوهای شایسته در آن محیط و طرد الگوهای ناشایست است. وجود الگوهای محبوب در جامعه، به‎خودی‎خود افراد آن محیط را به‎سوی آنان سوق می‎دهد و مکارم اخلاقی ایشان را، دیگران الگوبرداری می‎کنند<ref>ر.ک: همان، ص171</ref>‎.
سازندگان اصلی هر محیط، نخبگان و سردمداران آن جامعه و محیطند. بنابراین یکی از شیوه‎های ایجاد محیط تربیتی مساعد، پدیدآوردن الگوهای شایسته در آن محیط و طرد الگوهای ناشایست است. وجود الگوهای محبوب در جامعه، به‎خودی‎خود افراد آن محیط را به‎سوی آنان سوق می‎دهد و مکارم اخلاقی ایشان را، دیگران الگوبرداری می‌کنند<ref>ر.ک: همان، ص171</ref>‎.


دعا و نیایش نیز یکی از شیوه‎های پرورش ایمان است. دعا اظهار نیاز است، بلکه دعا آن است که شخص یک‎پارچه نیاز شود. دعا ابراز اشتیاق است، بلکه همه نیاز فرد همین شوق و اشتیاق است. دعا عامل تربیتی و سازنده‌ای است که نه‎تنها هشیاری انسان نسبت به کمبودهایش است، بلکه تمام مساعی و نیروهای او را جهت تحقق مطلوبش به‎کار می‎اندازد. آنگاه که بیماری از درد و سوز به خود می‎پیچد و از پزشک مدد می‎طلبد، خود اقدامات اولیه را به انجام می‎رساند تا مسیر درمان هموار گردد. پس از آن دعا و طلب معنای حقیقی خود را می‎یابد و در نتیجه اجابت را در پی دارد<ref>ر.ک: همان، ص254</ref>‎.
دعا و نیایش نیز یکی از شیوه‎های پرورش ایمان است. دعا اظهار نیاز است، بلکه دعا آن است که شخص یک‎پارچه نیاز شود. دعا ابراز اشتیاق است، بلکه همه نیاز فرد همین شوق و اشتیاق است. دعا عامل تربیتی و سازنده‌ای است که نه‎تنها هشیاری انسان نسبت به کمبودهایش است، بلکه تمام مساعی و نیروهای او را جهت تحقق مطلوبش به‎کار می‎اندازد. آنگاه که بیماری از درد و سوز به خود می‎پیچد و از پزشک مدد می‎طلبد، خود اقدامات اولیه را به انجام می‎رساند تا مسیر درمان هموار گردد. پس از آن دعا و طلب معنای حقیقی خود را می‎یابد و در نتیجه اجابت را در پی دارد<ref>ر.ک: همان، ص254</ref>‎.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش