اخلاق اسلامی (دیلمی و آذربایجانی): تفاوت میان نسخه‌ها

در ابتدای اثر با عنوان کلیات، چند پرسش به‎عنوان اصلی‎ترین پرسش‎هایی که در ابتدای ورود به مسائل علم اخلاق فراروی ما قرار دارد، مطرح شده است: علم اخلاق چیست؟ موضوع و هدف آن کدام است؟ مناسبات آن با علوم هم‎عرض خود چگونه است؟ چرا باید اخلاق را بیاموزیم؟ انواع شیوه‎ها و مکاتب اخلاقی موجود در بین عالمان مسلمان کدامند؟ به اعتقاد نویسنده، پاسخ به این پرسش‎ها علاوه بر روشن شدن موضوع و جایگاه علم اخلاق، از بروز بسیاری شبهات و ابهاماتی که در مباحث بعدی ممکن است روی دهد پیشگیری می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص17</ref>‎.  

در حوزه مطالعات اخلاقی، بین اندیشمندان مسلمان و مخصوصاً عالمان اخلاق، می‎توان سه مکتب و مشرب عمده اخلاقی را مشاهده نمود. نویسنده ابتدا به شرح اجمالی این سه شیوه، یعنی اخلاق فیلسوفانه، اخلاق عارفانه و اخلاق نقلی می‎پردازد و سپس مشرب اخلاقی مورد قبول را با ذکر دوازده شاخصه اصلی آن معرفی می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص26-22</ref>‎.  

در بخش سوم کتاب، روش‎های تربیت اخلاقی در اسلام مطرح شده است. در این بخش روش‎های تربیت اخلاقی که با رفتا و مبادی آن سروکار دارد، در سه حوزه شناختی، عاطفی (انگیزشی) و رفتاری مورد بررسی قرار گرفته است. در بیان روش‎ها یک ترتیب منطقی وجود دارد که از روش‎های دیگر تربیتی سهل‎تر شروع می‎شود و به روش‎های خودتربیتی و مشکل‎تر ختم می‎گردد. این ترتیب منطقی، هم با رشد روانی – اخلاقی انسان انطباق دارد و هم با آموزه‎های تربیتی اسلام هماهنگ‎تر است. هر روش با تعریف و توضیح آن شروع می‎شود؛ در مرحله بعد با استفاده از آیات و روایات، استناد آن به اسلام ثابت می‎شود؛ سپس با بهره‎گیری از مطالعات علمی روان‎شناختی به تبیین و تکمیل روش پرداخته می‎شود؛ یعنی بر اساس چه دسته از مبانی نظری در روان‎شناسی می‎توان از این روش دفاع کرد و تأثیر آن را در تربیت اخلاقی ثابت کرد<ref>ر.ک: همان، ص170-169</ref>‎.

دعا و نیایش نیز یکی از شیوه‎های پرورش ایمان است. دعا اظهار نیاز است، بلکه دعا آن است که شخص یک‎پارچه نیاز شود. دعا ابراز اشتیاق است، بلکه همه نیاز فرد همین شوق و اشتیاق است. دعا عامل تربیتی و سازنده‌ای است که نه‎تنها هشیاری انسان نسبت به کمبودهایش است، بلکه تمام مساعی و نیروهای او را جهت تحقق مطلوبش به‎کار می‎اندازد. آنگاه که بیماری از درد و سوز به خود می‎پیچد و از پزشک مدد می‎طلبد، خود اقدامات اولیه را به انجام می‎رساند تا مسیر درمان هموار گردد. پس از آن دعا و طلب معنای حقیقی خود را می‎یابد و در نتیجه اجابت را در پی دارد<ref>ر.ک: همان، ص254</ref>‎.