مجموعه مقالات رجالی: تفاوت میان نسخه‌ها

#:نویسنده در ابتدای این رساله چنین می‌نویسد: در تعدادی از اسناد در تفسیر قمی و مانند آن، نام محمد بن احمد بن ثابت وارد شده است ولی شرح‌حالی از او نیافتم<ref>ر.ک: رسالة القول الثابت في محمد بن احمد بن ثابت، ص1</ref>‏.

#:اتحاد ابوعبدالله بن ثابت با محمد بن احمد بن ثابت از جمله مباحثی است که شش دلیل یا شاهد بر آن اقامه شده است<ref>ر.ک: همان، ص13-4</ref>‏. سپس هجده تن از مشایخ محمد بن احمد بن ثابت و روات ایشان با ذکر سند در پاورقی نام برده شده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص35-13</ref>‏.

#:نویسنده ذیل این رساله در رابطه با «محمد بن عبدالله بن غالب» که یکی از مشایخ محمد بن احمد بن ثابت بوده به بحث نشسته است<ref>ر.ک: همان، ص37</ref>‏.

#:فصل اول تحقیقی است پیرامون کسانی که در منابع رجالی ذیل اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] به نام محمد بن مروان آمده‌اند<ref>ر.ک: رسالة الاعلان بالمراد من محمد بن مروان، ص1</ref>‏. جماعتی با نام محمد بن مروان در کتب رجال شیعه وجود دارند؛ از آن جمله محمد بن مروان جلاب است که احتمال دارد با محمد بن مروان خطاب و یا محمد بن هارون جلاب متحد باشند و تصحیفی در عنوانشان صورت گرفته باشد.<ref>ر.ک: همان، ص 137-136</ref>‏.

#:در فصل دوم منظور از محمد بن مروان در طبقه اصحاب امام باقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] مورد بحث قرار گرفته است ایشان معتقد است محمد بن مروان در این طبقه همان محمد بن مروان ذهلی است و بر این مدعا دلایلی اقامه نموده است<ref>ر.ک: همان، ص 16</ref>‏. معروف‌ترین این افراد در طبقه اصحاب [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] عقیلی عجلی، سدّی و ذهلی بصری هستند. ازآنجاکه روایتی از محمد بن مروان کلبی از امام باقر(ع) در کتبی که در دست ماست وجود ندارد، احتمال وقوع خلط و خطا در شمارش او در اصحاب آنحضرت وجود دارد<ref>ر.ک: همان، ص133</ref>‏.

#:در فصل سوم وثاقت محمد بن مروان در اصحاب امام صادق(ع) بررسی شده است<ref>ر.ک: همان، ص 38</ref>‏.

#:چهارمین فصل در رابطه با دیگر افرادی است که نامشان با محمد بن مروان مشترک است<ref>ر.ک: همان، ص 40</ref>‏ و شامل محمد بن مروان جلاب، محمد بن مروان حناط مدینی، محمد بن مروان انباری، محمد بن مروان بن زیاد غزال می‌شوند<ref>ر.ک: همان، ص44-40</ref>‏.

#:روایاتی از عبدالله بن سلیمان در کتب احادیث شیعه تکرار شده که ایشان این روایات را از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] و امام موسی کاظم(ع) نقل نموده‌اند. این رساله در معرفی این شخصیت است<ref>ر.ک: المراد من عبدالله بن سلیمان فی اصحاب الصادقین، ص1</ref>‏.

#:فصل اول کتاب در شرح‌حال عبدالله بن سلیمان در کتب رجال است. در میان اصحاب امام محمدباقر(ع) و [[امام جعفر صادق(ع)]] عناوینی برای عبدالله بن سلیمان ذکر شده است: صیرفی، عبسی، عامری، سلیمان نخعی، عجلی، نوفلی، تمیمی و عزرمی. سپس جایگاه هر یک در کتب رجال و اسناد روایات ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص11-1؛ ص58</ref>‏.

#:در برخی مصادر روایی، نام عبدالله بن سلیمان عزرمی ذکر شده است. لکن با توجه به اینکه این احادیث در سایر مصادر از طریق عبدالرحمن عزرمی روایت شده در این عنوان تحریفی صورت گرفته است<ref>ر.ک: همان</ref>‏.

#:در کتاب [[رجال الطوسي|رجال شیخ طوسی]] از میان اصحاب [[امام سجاد(ع)]]، نام عبدالله بن سلیمان عبسی کوفی به صیرفی به چشم می‌خورد. بر اتحاد عبسی با صیرفی اشکال وارد است؛ چراکه عبدالله بن سلیمان صیرفی از اصحاب [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] است. البته ممکن است در این‌که در رجال شیخ وی را از جمله اصحاب [[امام سجاد(ع)]] آورده‌اند سهوی صورت گرفته باشد؛ چراکه در هیچ سندی این‌گونه نیامده است و صحیح آن است که همان‌گونه که در برخی اسناد آمده او را از اصحاب امام باقر(ع) بدانیم. همچنین ممکن است در نام او با پدرش که از اصحاب [[امام سجاد(ع)]] بوده اشتباهی صورت گرفته باشد<ref>ر.ک: همان</ref>‏.

#:فصل دوم کتاب در اجتماع القابی است که منسوب به عبدالله بن سلیمان می‌باشند. نویسنده دراین‌باره می‌گوید: می‌توان لقب صیرفی -که لقب عبدالله بن سلیمان است- را با القاب عامری، نخعی، نوفلی و تمیمی جمع نمود؛ اما در امکان اجتماع سایر القاب بحث است<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>‏؛ اما باقی القاب را نمی‌توان در یک شخص جمع نمود چراکه از قبایل و بطون مختلف عدنانی و قحطانی هستند که در نسب جمع نمی‌شوند. نویسنده سپس این موضوع را به‌تفصیل مورد بحث قرار داده است<ref>ر.ک: همان، ص 59-58</ref>‏.

#:فصل سوم در توضیح مراد از عبدالله بن سلیمانی است که به‌صورت مطلق آمده باشد. نویسنده در ابتدا به ذکر برخی روایات کافی و تهذیب که این عنوان در خود دارد اشاره کرده و او نیز همچون صاحب جامع الرواة معتقد است که می‌‌توان عبدالله بن سلیمان در این روایات را به نخعی حمل کرد هرچند این نظریه مورد اشکال قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>‏.

#:#اگر بنا را بر اشتراک عبدالله بن سلیمان بگذاریم آیا اثبات وثاقتش ممکن است؟<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>‏.

#:#در تنبیه اول ذکر شد که بر مبنای اشتراک عنوان عبدالله بن سلیمان اثبات وثاقتش در همه اسناد مشکل است؛ پس چرا همه را به یک شخص یعنی عبدالله بن سلیمان صیرفی باز نمی‌گردانیم<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>‏.

نویسنده در ابتدای رساله پس از حمد و ثنای الهی و سلام و صلوات بر نبی مکرم اسلام(ص) و خاندان طاهرینش چنین می‌نویسد: «اما بعد این رساله مختصری است که در تحقیق حال محمد بن حسن بن ابی خالد اشعری و عناوین متحد با او نوشتم و در آن مشایخ و روات او را ذکر کردم و از عناوین تحریف شده در نام او و مشایخش سخن راندم»<ref>ر.ک: رسالة فی تحقیق حال محمد بن الحسن الاشعری، ص1</ref>‏.

سپس از [[رجال الطوسي|رجال شیخ طوسی]] با ذکر آدرس از باب اصحاب الرضا(ع) نقل می‌کند که در بعضی اسناد روایت محمد بن حسن اشعری از [[امام رضا(ع)]] وارد شده است. سپس می‌نویسد روایت محمد بن حسن ابی خالد اشعری از ابوجعفر یا ابوجعفر ثانی (امام جواد (ع)) در مواردی وارد شده است. در رجال برقی مطبوع نیز این شخصیت از اصحاب امام کاظم(ع) شمرده شده است. بر همین اساس [[خویی، ابوالقاسم|آیت‌الله خویی]] سند روایتی در معجم رجالش نقل نموده که ایشان از ابوالحسن(ع) (اطلاق ابوالحسن در روایات همان امام کاظم(ع) است) روایتی نقل نموده است<ref>ر.ک: همان، ص2-1</ref>‏.

نویسنده سپس مطلب ذکر شده در رجال برقی را مبنی بر احتساب اشعری از اصحاب امام کاظم(ع) را نپذیرفته و آن را از تحریف نسخه دانسته است. این تحریف از تقدیم و تأخیر در اوراق نسخه‌ای که نسخه چاپی رجال برقی از آن استنساخ شده ناشی شده است... <ref>ر.ک: همان، ص2</ref>‏. پس‌ازآن ذیل رجال برقی بر تأیید کلامش را نیز مورد نقد قرار داده و از جمله می‌نویسد: انصراف ابوالحسن به امام کاظم(ع) را اگر بپذیریم باید اشعری زمان آنحضرت را درک کرده باشد لکن معلوم نیست که آن زمان را درک کرده باشد و آنچه قطعی است زمان [[امام رضا(ع)]] و امام جواد(ع) را درک کرده است<ref>ر.ک: همان، ص3</ref>‏.

برای این راوی عناوین مختلفی ذکر شده که عبارت از محمد بن حسن اشعری، محمد بن حسن قمی، محمد بن حسن بن ابی خالد و محمد بن حسن شنبولة است. از ترکیب این عناوین، عناوین دیگری نیز برای این راوی ایجاد می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص11</ref>‏.

در برخی اسناد عنوان محمد بن حسن بن علان ذکر شده است و نسخ و مصادر در ضبط عنوان اختلاف کرده‌اند. قرائنی موجود است که اشاره به اتحاد این راوی با محمد بن حسن اشعری دارد؛ لذا نویسنده از ابتدا عنوان صحیح این راوی مطرح کرده و سپس از اتحاد آن با محمد بن حسن اشعری سخن گفته است<ref>ر.ک: همان، ص13</ref>‏. عنوان این راوی در مصادر حدیثی چون [[بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم‌السلام|بحارالانوار]]، [[عيون أخبار الرضا علیه‌السلام (ترجمه روغنی قزوینی)|عیون اخبار الرضا(ع)]]، [[علل الشرایع]]، [[تهذيب الأحكام|التهذیب]] و جلدهای مختلف [[الكافي (ط. دارالحديث)|کافی]] آمده شده است<ref>ر.ک: همان، ص20-14</ref>‏.

از دو عنوان محمد بن حسین زعلان و محمد بن حسن علان، [[بروجردی، حسین|آیت‌الله بروجردی]] در تجرید الاسانید الکافی و [[شوشتری، محمدتقی|شیخ محمدتقی شوشتری]] در [[قاموس الرجال]] محمد بن حسن زعلان را صحیح دانسته‌اند و دیگری را تحریف. نویسنده پس از ذکر نظرات دیگر چنین می‌نویسد: تأمل و تردید در نسخه [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] از هر دو تهذیبین ([[تهذيب الأحكام|تهذیب]] و [[الاستبصار في ما اختلف من الأخبار|استبصار]]) به لفظ «بن علان» شایسته نیست چراکه وی این عنوان را در نسخ معتبر تکرار کرده است. این امر را می‌توان قرینه‌ای بر صحیح بودن عنوان بن علان در عنوان این راوی دانست، لکن دلیل قطعی نیست؛ به جهت این‌که امکان دارد در نسخه‌های مختلف از مصادر حدیثی که نزد [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] است تحریف واقع شده باشد یا این‌که در تعیین عنوان درست از سوی [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] خطایی رخ داده باشد... <ref>ر.ک: همان، ص22-21</ref>‏.

عنوان محمد بن حسن وعلان نیز از جمله عناوین تحریف شده است؛ چراکه تبدیل «ز» به «و» که با اتصال نقطه زاء شبیه حرف واو می‌شود از تحریفات متعارف است برخلاف تبدیل «بن» به «و» که متعارف نیست<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>‏. در خصوص زعلان از باب تحریفات تبدیل اغرب به اشهر است چراکه زعلان به‌مراتب اغرب از «بن علان» است. در برنامه کامپیوتری معجم فقهی نیز تعداد زعلان به «بن علان» نسبت یک به چهارده است<ref>ر.ک: همان، ص23 و پانوشت 3</ref>‏.

نویسنده در ادامه کتاب به شرح‌حال محمد بن عبدالله اشعری قمی پرداخته و می‌نویسد: شیخ طوسی در دو جا در کتاب رجالش محمد بن عبدالله اشعری را از اصحاب [[امام رضا(ع)]] دانسته است و اتحاد او با محمد بن عبدالله بن عیسی اشعری را بعید ندانسته است<ref>ر.ک: همان، ص26</ref>‏.

وی تذکر این نکته را نیز لازم دانسته که محمد بن حسن بن ابی خالد اشعری قمی ملقب به شینوله (یا لفظی دیگر شبیه آن است مانند شنبوله)<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/45036/20 ر.ک: پیروزفر، سهیلا، آجیلیان مافوق، محمدمهدی، ص20]</ref>‏ که لفظی فارسی مرادف با زعلان است. از مجموع مطالب نیز چنین نتیجه گرفته که محمد بن حسن زعلان –که احیاناً محرف به بن علان شده- با محمد بن حسن بن ابی خالد اشعری قمی یکی است<ref>ر.ک: رسالة فی تحقیق حال محمد بن الحسن الاشعری، ص38</ref>‏.

در تنبیهات آخر کتاب نیز ابتدا رواتی که از اشعری قمی نقل روایت کرده‌اند و نیز مشایخش ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص42-39</ref> و در آخرین تنبیه نیز تکرار روایت احمد بن محمد بن عیسی از زعلان را دلیل بر وثاقت او دانسته که مؤید به روایت جماعت زیادی از ثقات از اوست<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>‏.