رحلة ابن بطوطة، تحفة النظار في غرائب الأمصار و عجائب الأسفار: تفاوت میان نسخه‌ها

سفر به سوى شمال را دومين مرحله سفر [[ابن بطوطه، محمد بن عبدالله|ابن بطوطه]] نوشته‌اند كه خط سير آن تا اندازه‌اى مبهم و آشفته به نظر مى‌رسد. در اين سفر [[ابن بطوطه، محمد بن عبدالله|ابن بطوطه]] از آسياى صغير گذشت و پس از درنورديدن سراسر شبه جزيره كريمه به جنوب روسيه رفت. چنين به‌نظر مى‌رسد كه وى تا سرزمين بلغارها در كنار رود ولگا نيز سفر كرده باشد. وى از طريق ولگا به خوارزم، بخارا، نخشب، سمرقند، بلخ، هرات، طوس، مشهد، سرخس، تربت حيدريه، نيشابور، بسطام، غزنه و كابل رفت. با سفر به پنجاب بخش ديگرى از سفرنامه وى آغاز مى‌شود. ديدار از دهلى و مشاهدات او درباره هند در بخش ديگر از سفرنامه آمده است. او به جزاير مالديو، جزيره ملوك، سيلان، بنگاله، شمال هند، چين‌گلان (كانتون) نيز سفر كرد. [[ابن بطوطه، محمد بن عبدالله|ابن بطوطه]] پس از سفرهاى طولانى و پرشور فراوان در سال 754ق به شهر فاس رفت و از آن پس ديگر به سير و سفر نپرداخت و حدود بيست و اندى سال از اواخر عمر خود رادر آنجا به سر برد و در 79ق درگذشت.  

[[ابن جزی، محمد بن محمد|ابن جزى]] در 757ق(1354 م) يعنى در همان سال فراغ از تنقيح سفرنامه در گذشت و قسمتى از سفرنامه به خط [[ابن جزی، محمد بن محمد|ابن جزى]] هم‌اكنون در كتابخانه ملى پاريس وجود دارد. اسامى اعلام را غالباً با ضبط و اعراب كامل نقل مى‌كند و خصوصيات شهرها و امكنه را همچون نقاشى ماهر و زبردست مجسم مى‌سازد و حتى از ذكر آداب و رسوم اهالى ممالك مختلف و كيفيت عزادارى و تسليت و تهنيت و خوراك و پوشاك آنها خوددارى نمى‌كند و نيز از وصف نباتات و حيوانات و آبهاى جارى و معادن و عجايب بلدان نمى‌گذرد و همه را با بيانى ساده و دلپذير بدون هيچ اغراق و مبالغه تشريح مى‌نمايد. وى در مساجد و معابد حضور مى‌يابد و به همين جهت اسامى عده بيشمارى از بزرگان و رجال و مشاهير قرن هشتم را كه خود شخصاً از آنها ديدن كرده در سفرنامه خود آورده و بنابر اين از حيث علم الرجال (بيو گرافى) نيز كتاب خود را ذى قيمت ساخته است.