۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
تجريد الاعتقاد: تفاوت میان نسخهها
جز
جایگزینی متن - ' ' به ' '
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
== معرفى اجمالى == | == معرفى اجمالى == | ||
'''تجريد الاعتقاد'''، كتابى است مشهور و در فن خويش بىنظير كه [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] | '''تجريد الاعتقاد'''، كتابى است مشهور و در فن خويش بىنظير كه [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] آراى كلامى خود را با بهترين نظام و قوىترين براهين، به سبك شيوايى، در آن گرد آورده است. | ||
اين كتاب، از كتابهاى مهمى است كه در تبيين عقايد اماميه، نگاشته شده و به گفته برخى، اولين آنها به حساب مىآيد. خواجه نصير، در ابتداى اين اثر، آن را تحرير العقائد ناميده، اما بعدها، اين كتاب، به اسامى ديگرى همچون تجريد الاعتقاد، تجريد العقائد و تجريد الكلام، اشتهار يافته است. | اين كتاب، از كتابهاى مهمى است كه در تبيين عقايد اماميه، نگاشته شده و به گفته برخى، اولين آنها به حساب مىآيد. خواجه نصير، در ابتداى اين اثر، آن را تحرير العقائد ناميده، اما بعدها، اين كتاب، به اسامى ديگرى همچون تجريد الاعتقاد، تجريد العقائد و تجريد الكلام، اشتهار يافته است. | ||
بعضى، احتمال دادهاند كه خواجه، عنوان تجريد الاعتقاد را تحت تأثير كتاب «التجريد» قاضى، عبدالجبار معتزلى، برگزيده است. كسانى نيز معتقدند اين كتاب، از خود خواجه نصير نيست. مستند ترديد ايشان در انتساب تجريد به خواجه، ناسازگارى برخى از مباحث آن با آراى [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|نصير الدين طوسى]] | بعضى، احتمال دادهاند كه خواجه، عنوان تجريد الاعتقاد را تحت تأثير كتاب «التجريد» قاضى، عبدالجبار معتزلى، برگزيده است. كسانى نيز معتقدند اين كتاب، از خود خواجه نصير نيست. مستند ترديد ايشان در انتساب تجريد به خواجه، ناسازگارى برخى از مباحث آن با آراى [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|نصير الدين طوسى]] در ساير آثارش، مانند شرح اشارات است، اما اكثريت دانشمندان، اين ترديد را روا ندانستهاند. اين ناسازگارى را بر اساس تحول انديشههاى او، مىتوان تبيين كرد. | ||
انتساب تجريد به [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|نصير الدين طوسى]] | انتساب تجريد به [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|نصير الدين طوسى]] اسماعيلى مذهب هم نارواست، زيرا بدون ترديد آن را پس از روىگردانى از مذهب اسماعيلى و گرايش به مذهب اماميه اثنا عشرى نوشته است. بنا به قول مشهور، خواجه، نگارش تجريد را در 660ق، به پايان برد. | ||
اين گمانهزنى كه تجريد، آخرين كتاب [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] | اين گمانهزنى كه تجريد، آخرين كتاب [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] است، نيز نارواست و سرانجام اينكه انگيزه خواجه از نگارش تجريد، تحرير مسائل كلامى، نظاممندسازى انديشههاى دينى و بيان مستدل عمدهترين عقايد شيعه اماميه است. | ||
خواجه نصير، اين كتاب را برخوردار از بهترين اسلوب و مشتمل بر ديدگاهها و اعتقاداتى كه با برهان براى وى اثبات گرديده، معرفى مىكند. بنا بر اين بر خلاف برخى كتابهاى او كه صرفا تبيين نظريات عدهاى از بزرگان است، اين كتاب، حاوى آراى خاص اوست. | خواجه نصير، اين كتاب را برخوردار از بهترين اسلوب و مشتمل بر ديدگاهها و اعتقاداتى كه با برهان براى وى اثبات گرديده، معرفى مىكند. بنا بر اين بر خلاف برخى كتابهاى او كه صرفا تبيين نظريات عدهاى از بزرگان است، اين كتاب، حاوى آراى خاص اوست. | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
بنا به ديدگاه مشهور، هدف خواجه در تجريد، ارائه نظام كلامى - فلسفى، در عقايد شيعى است. علما، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|نصير الدين طوسى]] | بنا به ديدگاه مشهور، هدف خواجه در تجريد، ارائه نظام كلامى - فلسفى، در عقايد شيعى است. علما، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|نصير الدين طوسى]] را در تأسيس چنين نظامى موفق دانستهاند. اين ديدگاه را در پرتو جايگاه تاريخى تجريد، در چالش فيلسوفان و متكلمان، مىتوان ارزيابى كرد. | ||
تجريد، از چهار جريان عمده فلسفى و كلامى متأثر است: سنت كلامنگارى شيعى ([[شيخ مفيد]]، [[علمالهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، زين الدين بياضى)؛ فلسفه مشايى [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]يى؛ كلام فلسفى [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] و مبانى اعتزالى. | تجريد، از چهار جريان عمده فلسفى و كلامى متأثر است: سنت كلامنگارى شيعى ([[شيخ مفيد]]، [[علمالهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، زين الدين بياضى)؛ فلسفه مشايى [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]يى؛ كلام فلسفى [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] و مبانى اعتزالى. | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
قاعده مسبوقيت امر حادث بر ماده و مدّة، نظريه مشايى هيولاى اولى، انطباق قاعده الواحد درباره بارى تعالى، نظريه قدم زمانى عالم، علم بارى تعالى و نظريه عقول، از جمله مواضعى است كه خواجه در آنها بيش و كم رهيافت فخر الدين رازى در المباحث المشرقية را اخذ مىكند. بنا بر اين مراد از فلسفه در اين ادعا كه تجريد بنيانگذار نظام كلام - فلسفى در شيعه است، مفهوم مشايى آن، حتى در سنت [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]يى نيست. | قاعده مسبوقيت امر حادث بر ماده و مدّة، نظريه مشايى هيولاى اولى، انطباق قاعده الواحد درباره بارى تعالى، نظريه قدم زمانى عالم، علم بارى تعالى و نظريه عقول، از جمله مواضعى است كه خواجه در آنها بيش و كم رهيافت فخر الدين رازى در المباحث المشرقية را اخذ مىكند. بنا بر اين مراد از فلسفه در اين ادعا كه تجريد بنيانگذار نظام كلام - فلسفى در شيعه است، مفهوم مشايى آن، حتى در سنت [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سينا]]يى نيست. | ||
كمتر اثرى به ميزان تجريد، بر آثار كلامى متأخران مؤثر افتاده است. از ابعاد تأثير تاريخى تجريد، وجود شرح و حاشيه فراوان بر آن است. در اين ميان برخى از شرحها و حاشيهها اهميت تاريخى دارند كه عبارتند از: كشف المراد [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]]، شاگرد خواجه، تفريد الاعتماد ابوالعلاء بهشتى، شرح جديد از آن على بن محمد قوشچى، شرح شوارق الالهام [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|عبدالرزاق لاهيجى]] | كمتر اثرى به ميزان تجريد، بر آثار كلامى متأخران مؤثر افتاده است. از ابعاد تأثير تاريخى تجريد، وجود شرح و حاشيه فراوان بر آن است. در اين ميان برخى از شرحها و حاشيهها اهميت تاريخى دارند كه عبارتند از: كشف المراد [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]]، شاگرد خواجه، تفريد الاعتماد ابوالعلاء بهشتى، شرح جديد از آن على بن محمد قوشچى، شرح شوارق الالهام [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|عبدالرزاق لاهيجى]] و... | ||
== معرفى شروح و حواشى == | == معرفى شروح و حواشى == | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
#تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد، نوشته شمس الدين، محمود بن عبدالرحمن اصفهانى (746ق)، شرح مفصلى است بر تجريد كه متن را با علامت ص و شرح را با علامت ش مىآورد. بناى شارح در اين شرح، بر رد گفتههاى خواجه نصير مىباشد؛ مخصوصا در مبحث امامت كه در مذهب، با خواجه، اختلاف داشته است. | #تسديد القواعد في شرح تجريد العقائد، نوشته شمس الدين، محمود بن عبدالرحمن اصفهانى (746ق)، شرح مفصلى است بر تجريد كه متن را با علامت ص و شرح را با علامت ش مىآورد. بناى شارح در اين شرح، بر رد گفتههاى خواجه نصير مىباشد؛ مخصوصا در مبحث امامت كه در مذهب، با خواجه، اختلاف داشته است. | ||
#شرح قوشچى، از علاء الدين، على بن محمد قوشچى (879ق)، شرح مزجى مفصلى است.شارح، در مذهب، مخالف خواجه نصير است و به همين جهت در اغلب مباحث اعتقادى، به ويژه امامت، در ردّ نظريه خواجه تلاش مىكند. اين شرح، از ساير شروح بيشتر شهرت يافته و حواشى متعددى بر آن نگاشته شده است. | #شرح قوشچى، از علاء الدين، على بن محمد قوشچى (879ق)، شرح مزجى مفصلى است.شارح، در مذهب، مخالف خواجه نصير است و به همين جهت در اغلب مباحث اعتقادى، به ويژه امامت، در ردّ نظريه خواجه تلاش مىكند. اين شرح، از ساير شروح بيشتر شهرت يافته و حواشى متعددى بر آن نگاشته شده است. | ||
#حاشيه بر شرح تجريد قوشچى، از شمس الدين، محمد بن احمد [[خفری، محمد بن احمد|خفرى]] | #حاشيه بر شرح تجريد قوشچى، از شمس الدين، محمد بن احمد [[خفری، محمد بن احمد|خفرى]] شيرازى (957ق). اين حاشيه، مورد توجه متكلمان شيعى و سنى واقع گرديده و نقد و تحليلهاى زيادى بر آن نوشته شده است. اين حاشيه، بر مقصد سوم شرح قوشچى (بخش الهيات)، نوشته شده و داراى سه فصل است: 1. اثبات واجب. 2. صفات واجب. 3. افعال واجب. | ||
#شوارق الالهام، از [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|ميرزا عبدالرزاق بن على بن حسين فياض لاهيجى]] | #شوارق الالهام، از [[لاهیجی، عبدالرزاق بن علی|ميرزا عبدالرزاق بن على بن حسين فياض لاهيجى]] (1072ق)، شاگرد [[ملا صدراى شيرازى]]. اين شرح، بسيار مفصل بوده، لكن مؤلف، فقط دو جلد آن را به پايان رسانيده و باقى، ناتمام مانده است. | ||
اين شرح، تا مقصد ثالث تجريد؛ يعنى المسئلة السادسة في كلامه تعالى، ادامه يافته و ناتمام مانده است. | اين شرح، تا مقصد ثالث تجريد؛ يعنى المسئلة السادسة في كلامه تعالى، ادامه يافته و ناتمام مانده است. | ||