کارل مارکس و جامعه‌شناسی شناخت

کارل مارکس و جامعه‎شناسي شناخت
پدیدآوران	آش‍ت‍ی‍ان‍ی‌، م‍ن‍وچ‍ه‍ر (نويسنده)
ناشر	نشر قطره
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1386ش
چاپ	1
شابک	‎‏‫‬‭978-964-341-698-0‬
موضوع	مارکس، کارل، 1818 - 1883م. - نقد و تفسیر - شناخت (فلسفه)
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	2ک5آ 39/5 HX
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کارل مارکس و جامعه‌شناسی شناخت، اثر منوچهر آشتیانی، گزارش گردش‌گونه‌ای است که در بخش کوچکی از افکار مارکس (و در این ارتباط گاه با اشاراتی به اندیشه‌های انگلس و لنین و دیگران)، آن‌هم فقط در سپهر دانش جامعه‌شناسی شناخت مارکس، انجام گرفته است.

انگیزه نگارش

هدف اصلی نگارنده، ارائه شرحی اساسی از مفاهیم و موضوعات مربوط به بنیادهای تفکر مارکس (و مارکسیسم) است. کتاب قصد دارد زمینه‌ای را برای درک درست افکار مارکس و انگلس و تبیین اندیشه‌های پیروان برجسته‌ مارکسیسم فراهم کند.

ساختار

کتاب، مشتمل است بر:

1. پیشگفتار؛
2. درآمدی به جامعه‌شناسی شناخت مارکس؛
3. مطالب اصلی، در قالب دو فصل (فصل دوم، دارای سه بخش که بخش سوم آن خود شامل دو قسمت است)؛
4. پسگفتار؛
5. ملاحظات، مستندات و مآخذ.

گزارش محتوا

• مباحثی که شاکه کلی کتاب را نشان می‌دهند، عبارتند از:

1. کلیات بحث که در فصل اول مطرح شده است.
2. مفردات و موضوعات مشخص، شامل سه بخش «کار و کنش و آگاهی»، «کار تولیدی و پیوند وجودی فکر و نظریه‌های مربوط به آنها»، «رویداد بیگانگی در کار تولید اجتماعی و پیدایش «تفکر واژگونه» یا «آرمان‌شناسی» ناشی از بیگانگی» (مسئله بیگانگی و بحث درباره آرمان‌شناسی نزد مارکس) که همگی در فصل دوم عرضه شده‌اند.

• این کتاب به تبیین علمی و روشنگرانه اصول و مفاهیم بنیادی جامعه‌شناسی مارکس، به‌ویژه مقوله‌هایی چون بیگانگی (Entfremdung)، آرمان‌شناسی (Ideologie) و آگاهی وارونه/کژگون (Verkehrte Bewußtein) می‌پردازد که برای درک جامعه‌شناسی مارکس ضروری هستند.

• نگارنده تلاش می‌کند تا از ادعاهای شایع و ساده‌انگارانه رایج علیه مارکسیسم، به‌ویژه در محافل دانشگاهی غرب، دوری کند. هدف، شرح اصول اساسی و موضوعات مربوط به بنیادهای تفکر مارکس و مارکسیسم است.

• نگارنده تأکید می‌کند که جامعه‌شناسی مارکس به‌صورت مجرد و محدود به مباحث اقتصادی نیست، بلکه مارکسیسم یک جهان‌بینی (Weltanschauung) جامع است که بر بنیادهای ماتریالیسم دیالکتیکی و ماتریالیسم تاریخی استوار است.

• مفاهیم محوری و مشخص:

بخش عمده‌ای از محتوای کتاب به تشریح مفاهیم اساسی مارکسیستی که در جامعه‌شناسی شناخت مارکس نقش دارند، اختصاص یافته است؛ از قبیل:

• بیگانگی (Entfremdung): این مفهوم، که یکی از مسائل کانونی در آثار اولیه مارکس است، به‌صورت مفصل در بخشی از کتاب مورد بحث قرار گرفته است.

بیگانگی به معنای خارج شدن دستاوردهای کار انسان از کنترل او و تبدیل شدن به نیرویی بیگانه و مسلط بر وی است. نگارنده، معتقد است که بیگانگی (Entfremdung) و آرمان‌شناسی (Ideologie) از محوری‌ترین موضوعاتی هستند که اهمیت و اعتبار بنیادین جامعه‌شناسی مارکس را حفظ کرده‌اند.

• آرمان‌شناسی یا ایدئولوژی (Ideologie / Verkehrte Bewußtein):

آرمان‌شناسی یا ایدئولوژی نزد مارکس به معنای آگاهی کژگون یا وارونه (inverted consciousness) است. این مفهوم نشان‌دهنده فرایندی است که در آن منافع طبقاتی در قالب نمودهای فرهنگی و اجتماعی خود را بیان می‌کنند. مارکس در تحلیل‌هایش نه‌تنها بر زیرساخت اقتصادی (پایه‌های مادی) تأکید دارد، بلکه نقش روبنای ایدئولوژیکی و تأثیر آن بر فرهنگ و آگاهی عمومی را نیز بررسی می‌کند.

• کار، کنش و آگاهی (Arbeit, Praxis, Bewußtein):

مارکس، کنش عملی و حسی انسان (praktische menschlich-sinnliche Tätigkeit) را به‌عنوان مهم‌ترین فعالیت بشری و مبنای جهان‌بینی بورژوایی می‌داند. بحث کار نزد مارکس به کارگر مولد و ارزش اضافی اشاره دارد. همچنین مفهوم کنش (Praxis) مارکسی به فعالیت اجتماعی و تاریخی انسان‌ها برای تغییر واقعیت مربوط می‌شود.

• نقد روش‌شناسی علمی بورژوایی:

نگارنده به‌طور مکرر به موضع‌گیری مارکسیسم در قبال فلسفه‌های بورژوایی اشاره می‌کند. مارکس و مارکسیسم، علم را تنها ابزاری در خدمت سرمایه‌داری نمی‌دانند، بلکه آن را ابزار دگرگونی انقلابی می‌بینند.

منابع مقاله

پیشگفتار، درآمد و متن کتاب.