التربية الاسلامية، اصولها و تطورها فى البلاد العربية: تفاوت میان نسخه‌ها

فصل اول، با اشارتى کوتاه به تربيت پيش از اسلام آغاز مى‌شود و از روش تربيتى آنها سخن مى‌رود.دانش هاى آنها شماره مى‌شود و از امى بودن آنها ياد مى‌آيد.سپس سخنانى از بزرگان اسلام درباره علم بازگو مى‌شود تا جايگاه دانش در اسلام روشن شود.ياد کرد پيشگامى و برترى مسلمانان در بسيارى از علوم و فنون نکته بعدى است که خود، مقدمۀ بررسى تأثير انديشۀ اسلامى در غرب است.پس از آن به سنت اسلامى سفر در پى دانش پرداخته مى‌شود و به برخى نمونه‌ هاى آن اشارت مى‌رود.اصالت و نوآورى و اصلاح در تربيت اسلامى فراز بعدى سخن است که در ضمن آن نيم‌نگاهى هم به برخى کنفرانس هاى تعليم و تربيت اسلامى مى‌شود.

پس از اين به شرح رويکرد اسلام به چهار مقوله: هستى، شناخت، اخلاق و انسان مى‌پردازد و برخى از نکات اساسى دربارۀ هستى را مى‌آورد.از امورى که به اصلاح دنيا مى‌انجامد ياد مى‌کند.از ديدگاه‌هاى موافق و مخالف فلسفه در اسلام مى‌گويد.به ارزش عقل اشارت مى‌کند.انواع معرفت را شرح و شماره مى‌کند و پس از بيان گرايش هاى سه‌گانۀ روحى، عقلى، و روحى-عقلى در اخلاق، از توجه اسلام به اخلاق مى‌گويد.  

فراز فرجامين اين فصل شرحى است کوتاه بر ابزار تدريس و برخى از روش هاى تربيتى اسلام مانند: استفاده از الگو و نمونۀ برتر، پاداش و تنبيه، پند و اندرز، گفتگو و بحث، آموزش نظرى، تمرين عملى، تلقين و حفظ‍‌.

مى‌دهد.سپس به مدرسه مى‌رسد، از نخستين مدارس جهان اسلام و اختلاف نظر دانشمندان در اين‌باره مى‌گويد و به گسترش مدارس در سراسر جهان اسلام اشارت مى‌کند و انگيزه‌ هاى بانيان مدرسه‌سازى را مى‌آورد.وضعيت معمارى مدارس را تشريح مى‌کند و از روش آموزش در مدارس ياد مى‌کند و با پرداخت آثار نيک و بد مدارس، به کتابخانه‌ هاى عمومى و نيرو هاى ادارى کتابخانه‌ها و خدمات آنها اشارتى مى‌کند و يادآور مى‌شود مقارن حمله مغول به بغداد 36 کتابخانه عمومى در آن شهر داير بوده است و شمار کتاب‌هاى کتابخانه صاحب ابن عباد(در قرن دهم)برابر شمار کتاب‌هاى همه کتابخانه‌ هاى اروپاى آن روزگار بوده است.پس از اين به بيت الحکمۀ بغداد و رقاده مى‌پردازد و از دار الحکمۀ قاهره ياد مى‌کند.دکانها، رباطها، بيمارستانها و خانۀ عالمان ديگر جايگاه‌هاى آموزشى است که اندکى آنها را شرح مى‌دهد.در فصل هفتم به شرح مهمترين آراى تربيتى مربيان بزرگ مسلمان مى‌نشيند و از آراى ابن سحنون، قابسى، ماوردى، غزالى، ابن تيميه و ابن خلدون ياد مى‌کند.فصل هشتم از آن گفتگو دربارۀ تربيت در کشور هاى عربى شرق جهان اسلام در سده‌ هاى اخير است و در آن از عقب‌ماندگى مسلمانان در قرن 19 مى‌گويد و به سهم حکومت عثمانى در آن ضايعه اشاره مى‌کند و به تأثير حمله فرانسه به مصر در سال 1797 اشاره مى‌کند و از سهم آن در بيدارى کشور هاى اسلامى مى‌گويد و به نقش هشيارگرانۀ محمد بن عبد الوهاب در عربستان مى‌پردازد(ص 306)و اقدامات او را گام هاى نخست جنبش اصلاحى در جهان اسلام در قرن 18 مى‌خواند و يادآور مى‌شود که اين جنبش هم سلفى است و هم نوگرا و به جنبش هاى عمر مختار در ليبى، عبد القادر جزائرى و عبد الرحمن بن باديس در الجزائر، محمد ابن شوکانى در يمن، شکرى آلوسى در عراق و خير الدين تونسى در تونس انجاميد.در فراز بعدى از برخى حرکت هاى روشنفکرى که به غرب مى‌خواندند و بر آن بودند که در مردم نسبت به اسلام شک و شبهه بيافرينند، اشاره مى‌کند و حرکت تبشيرى و تلاش هاى تربيتى آن، پيدايش صهيونيسم، دعوت به استفاده از زبان عربى عاميانه به جاى عربى فصيح و پيشنهاد به کار بردن الفباى لاتين به جاى الفباى عربى را شرح

در فصل نهم، از بزرگان جنبش تربيتى در کشور هاى شرقى عرب مى‌گويد.نخست از محمد بن عبد الوهاب(1115-1206 ه‍‌)، ياد مى‌کند و به تأثير ابن تيميه بر او و پار هاى ديدگاه‌هاى تربيتى وى اشارت مى‌کند.آنگاه به رفاعه رافع الطهطاوى(1801-1873 م) مى‌رسد از زندگى او مى‌گويد به آثارش مى‌پردازد و در شرح آراى تربيتى او از وجوب آموزش، رعايت استعداد و گرايش فراگيران، انواع آموزش و مراحل آن، اخلاق آموزگار و فراگير، روش آموزش و آموزش زنان ياد مى‌کند.بعد به على مبارک(1823-1893 م) که به پدر آموزش و پرورش مصر شهره است مى‌پردازد و گوشه‌هايى از زندگى او را بازمى‌شکافد و از تلاش هاى فکرى و فرهنگى او در مصر مى‌گويد و آثار علمى او را برمى‌شمارد و پس از شرح و شماره فعاليت هاى تربيتى و آموزشى او، به محمد عبده (1849-1905 م)و زندگى وى نظر مى‌کند از مکتب فکرى او ياد مى‌کند به تلاش هاى عملى و فکرى او مى‌پردازد و براى نمايش ديدگاه‌هاى تربيتى او يادآور مى‌شود که وى تربيت را تنها راه انسان بودن و يگانه روش نهضت و نوآورى در جهان اسلام مى‌داند و بر آن است که تربيت نمى‌تواند جايگزين سياست شود و بر ثروتمندان است که از ثروت خود در راه گسترش علم در ميان تودۀ مردم بهره گيرند.از اينها گذشته عبده دگرگونى دانشگاه الازهر را ضرورى مى‌دانست و بر آموزش زنان تأکيد داشت و به آزادانديشى و فهم درست دين مى‌خواند از اصلاح روش هاى زبان دم مى‌زد و آموزش زبان‌هاى بيگانه را لازم مى‌شمارد و بر آن بود که بايد فرهنگ هاى بيگانه را شناخت.