مكونات العملية التعلمية في الفكر التربوي الإسلامي: دراسة وصفية تحليلية: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مكونات العملية التعلمية في الفكر التربوي الإسلامي: دراسة وصفية تحليلية''' تألیف ذ. محمد بوزیری؛ در کتاب حاضر که برنده ششمین دوره جایزه عبدالله کنون مراکش است تلاش شده است عناصر و مؤلفه‌هاى فرآیند آموزش در اندیشه تربیتى در اسلام بررسى و معرفى شوند.

مربیان مسلمان معلمى را رسالت مى‌دانند نه پیشه‌اى چونان دیگر شغل‌ها. بر این اساس، براى معلم وظایفى برشمارده‌اند که نگارنده به هشت مورد از آن‌ها از زبان امام محمد غزالى اشاره کرده است؛ سپس شمارى از اصول آموزشى که بر معلم است در مقام آموزش آن‌ها را پاس بدارد برشمارده است. پس از آن به برخى از شروط معلمى از زبان عبدالباسط علموى، ابن‌ جماعه، امام محمد غزالى، ابوالحسن ماوردى پرداخته شده است.

مؤلف در ادامه این بحث به دیدگاه شمارى از مربیان مسلمان دربارۀ گرفتن دستمزد معلمى اشاره کرده و نظر نووى، مالک [بن انس]، ابوالحسن قابسى، ابن‌مسعود، ابن‌حبیب، امام محمد غزالى، ابن‌سحنون را در این‌باره بازگفته است.

شاگرد: عنصر دوم دخیل در فرآیند آموزش است. نگارنده این عنصر را مهم‌ترین عنصر در فرآیند آموزش دانسته (ص 92) و براى بازشکافت این جایگاه به شرح آداب و وظایف شاگرد از زبان امام محمد غزالى پرداخته و مطالب را با استفاده از دیدگاه دیگر مربیان مسلمان بررسى و تحلیل و مقایسه کرده است. مطلب بعدى اشارتى است به اخلاق و آداب متعلم در مطالعه و درس و پس از آن از برخى از روش‌هاى یادگیرى و مهارت‌هاى آموزشى یاد شده و به بیان روابط میان معلم و متعلم پرداخته شده است.

نگارنده در ادامه و به مناسبت بحث، از مقوله تشویق و تنبیه در فرآیند تعلیم در اندیشه تربیتى در اسلام یاد کرده و در شرح موضوع ضمن اشاره به دیدگاه‌هاى مربیانى چون ابن‌ جزار قیروانى و ابن‌خلدون به تحلیل روایى تنبیه بدنى پرداخته و براى اثبات این دیدگاه از جمله به آیه قصاص در قرآن کریم استناد و نیز اشاره کرده است که تنبیه ناگزیر باید جنبه تربیتى داشته باشد، وانگهى تنبیه براى تربیت و تهذیب شروطى دارد که پایبندى به آن‌ها ضرورت دارد.

برنامه آموزشى: سومین عنصر از عناصر یادشده در فرآیند آموزش است. نگارنده در واکاوى این عنصر، نخست از اهمیت و جایگاه برنامه آموزشى یاد کرده است، آنگاه افزوده است که برنامه آموزشى، نظامى است که داراى چند نظام فرعى است: هدف‌ها، مواد آموزشى، روش‌هاى آموزشى، ارزیابى و آزمون. پس از این به مواد درسى در برنامه آموزشى در اندیشه تربیتى در اسلام پرداخته و اشاره شده است که در مواد آموزشى باید دو شرط فراهم باشد: توجه به بعد اخلاقى، تأکید بر فعالیت‌هاى عقلى یعنى مشاهده و تفکر و منطق و تجربه و تحلیل. در ادامه بحث به شمارى از مواد درسى در فرهنگ اسلامى اشاره شده است و با تقسیم مواد آموزشى برنامه آموزشى دولت‌هاى اسلامى به این تقسیم‌بندى از نگاه ابن‌خلدون اشاره و مواد آموزشى دولت‌هایى که در تقسیم ابن‌خلدون قرار گرفته‌اند شرح و بررسى شده است.

روش‌ها و شیوه‌هاى آموزشى: سرآغاز این بحث اشارتى است به سیر تحول روش یادگیرى در انسان از آموزش طبیعى و مستقیم از طبیعت تا روش‌هاى ابتدایى بشر؛ سپس به اصول روش‌هاى آموزشى در اندیشه اسلامى پرداخته و از این رهگذر اصول ذیل شرح و بررسى شده است: تدریج، تبسیط، گفتگو و پرسش. در واشکافت این اصول از دیدگاه‌هاى فارابى، ابن‌خلدون، امام محمد غزالى، ابن‌ جماعه، اخوان‌الصفا، مغراوى، یاد شده است.

نویسنده پس از عرضه چکیده و جمع‌بندى‌اى بلند، گزیده‌هایى از متون تربیتى در اسلام را نقل کرده است. این گزیده‌ها از آثار عالمان ذیل است: عبدالباسط مغراوى، بدرالدین ابن‌ جماعه، ابن‌سینا، ابن‌خلدون، ابن‌ جزار قیروانى، ابوالحسن ماوردى، ابن‌عبدالبر قرطبى، امام محمد غزالى.