تازی در تکاپوی تطور؛ دگردیسی زبان عربی در دوره‌های پسا اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تازی در تکاپوی تطور؛ دگردیسی زبان عربی در دوره‌های پسا اسلامی''' تألیف یوهان فوک؛ مترجم حسین ایمانیان؛ کتاب پیش رو به سرگذشت زبان عربی فصیح از سده ی نخست هجری تا دوره ی معاصر و پیوند آن با زبان نوخاسته (مولّد) عربی و دیگر زبان های رایج در گستره ی جهان اسلام از جمله پارسی، چشم زد دارد و نشان می دهد که چگونه پیروان قانون «پاکسازی زبان عربی» که شیفته ی چهره ی کهن و نخستین این زبان بودند، در برابر هرگونه قاعده خلاف اصل و هر ساخت تازه، واکنش نشان داده‌اند.  

پاره ی نخست: پیوندهای زبانی در دوره ی حکومت عربی (دوره ی اموی)

پاره ی دوم: زبان عربی حکومت و زبان مردم در آغاز دوره ی عباسی

پاره ی سوم: زبان عربی در عصر هارون الرشید

پاره ی چهارم: زبان عربی مولد

پاره ی پنجم: پیوندهای زبانی در دوره ی مأمون و باور رسمی اعتزال

پاره ی ششم: زبان عربی به عنوان زبان فصیح ادبی در نیمه ی دوم سده ی سوم هجری / نهم میلادی

پاره ی هفتم: زبان عربی ادب در سده ی چهارم هجری / دهم میلادی

پاره ی هشتم: زبان عربی و لهجه های بادیه نشینان در سده ی چهارم هجری / دهم میلادی

پاره ی نهم: زبان عربی فصیح و زبان مولّد در سده ی چهارم هجری / دهم میلادی

پاره ی دهم: کاربرد زبان عامیانه در سروده های سده ی چهارم هجری/ دهم میلادی

پاره ی یازدهم: توصیف مقدسی از پیوندهای زبانی در سرزمین های اسلامی آستانه ی سده ی چهارم هجری/ دهم میلادی

پاره ی دوازدهم: زبان عربی فصیح در دوره ی سلجوقی

پاره ی سیزدهم: نگاهی کوتاه به وضعیت زبان عربی از دوره ی مغول تاکنون  

ترجمه ی فارسی پیش رو، برگردانی است از کتاب «العربیة دراسات فی اللغة و اللهجات والأسالیب» نوشته ی خاورشناس آلمانی، یوهان فوک. عنوان اصلی این کتاب به آلمانی:

Arabia: Untersuchungenzurarabischensprach-undStilgeschichte است. کتاب پیش رو که با عنوان تازی در تکاپوی تطور، ترجمه شده است، به تاریخ زبان عربی فصیح و مولد، از آغاز پیدایی اسلام تا دوره ی معاصر می پردازد و از پیوندهای این زبان با دیگر زبان های رایج در جهان اسلام به ویژه در سده های میانه ی اسلامی از یک سو و ارتباط آن با گویش های عربی مناطق عرب زبان در سوی دیگر، سخن می گوید؛ افزون بر این، چالش میان هواداران اصل «پاکسازی زبان عربی» و طرفداران کاربرد زبان مولد را در حوزه ی شعر و ادبیات از آغاز دوره ی پسااسلامی تا دوره ی یورش مغول، آینگی می کند و مختصری از وضعیت زبان عربی از آن پس تا روزگار ما می آورد و نشان می دهد که چگونه در یک دوره به سلامت زبانی و رعایت قواعد آن مطابق شکل عربی فصیح یا بدوی کهن، اهمیت داده می شده و در دوره ای دیگر، لهجه های مولد محلی، نزد نویسندگان و سرایندگانش ارزش می یافته است.

به گفته ی ابراهیم عبدالرحمن محمد در مقدمه ی خود بر ترجمه ی عبدالحلیم نجار از این کتاب، نوشته ی پیش رو نخستین پژوهش علمی است که پیشرفت زبان عربی مولد را از آغاز پیدایی اسلام تا پایان سده ی سیزدهم هجری، زیر ذره بین قرار داده و تلاش کرده است همه ی دگرگونی هایی را که در اثر ارتباط زبان عربی با ملت‌های آمیخته با عرب به وجود آمده است، مانند سبک ها، قواعد، واژگان و دلالت آن ها، ثبت کند. به گفته ی احمدامین، اگرچه یوهان فوک در این کتاب، آخرین سخن را در موضوع پژوهش خود نگفته است، اما به یقین، نوشته ی او نخستین سخن جدی در این زمینه است و نیاز است که سخنانی دیگر، آن را گسترش داده و ابهاماتش را روشن سازد.

آری به راستی می توان این کتاب یوهان فوک را شاهکاری در زمینه ی پژوهش های زبانی عربی به شمار آورد و همین امر، کار را برای مترجم سخت و دشوار می کند. یوهان فوک به شمار زیادی از منابع کهن عربی اسلامی و پژوهش های خاورشناسان، به ویژه خاورشناسان آلمانی نگاه کرده و کمابیش در سرتاسر کتاب، با استناد به این منابع سخن گفته است؛ بنابراین مسئله ی درستی یا نادرستی بیشتر مطالب کتاب را باید بر دوش صاحبان منابعی که به آن ها ارجاع داده است، گذاشت. وی با ریزبینی و وسواس علمی زیاد، خیلی از نکته هایی را که بسیاری از خوانندگان، بی توجه از کنار آن می گذرند، از دل کتاب ها بیرون کشیده و با اشاره به برخی نکته هایی که پیش از این در کتابی دیگر نخوانده ایم، افق ها و دریچه هایی تازه برابر دیدگان شیفتگان حوزه های زبان عربی و پیوندهای لغوی در چند سده ی نخست اسلامی گشوده است.<ref> [https://historylib.com/books/2668 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref>