تازی در تکاپوی تطور؛ دگردیسی زبان عربی در دوره‌های پسا اسلامی
| تازی در تکاپوی تطور؛ دگردیسی زبان عربی در دوره‌های پسا اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فوک، یوهان (نویسنده) ایمانیان، حسین (مترجم) |
| ناشر | سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۸ |
| شابک | 9-283-460-600-978 |
| موضوع | زبان عربی-- تاریخ و نقد,ادبیات عربی-- تاریخ و نقد,زبان عربی-- گویش‌ها |
| کد کنگره | PJ۶۰۷۵/ف۹ت۲ |
تازی در تکاپوی تطور؛ دگردیسی زبان عربی در دوره‌های پسا اسلامی تألیف یوهان فوک؛ مترجم حسین ایمانیان؛ کتاب پیش رو به سرگذشت زبان عربی فصیح از سده‌ی نخست هجری تا دوره‌ی معاصر و پیوند آن با زبان نوخاسته (مولّد) عربی و دیگر زبان‌های رایج در گستره‌ی جهان اسلام از جمله پارسی، چشم زد دارد و نشان می‌دهد که چگونه پیروان قانون «پاکسازی زبان عربی» که شیفته‌ی چهره‌ی کهن و نخستین این زبان بودند، در برابر هرگونه قاعده خلاف اصل و هر ساخت تازه، واکنش نشان داده‌اند.
ساختار
مطالب کتاب در سیزده قسمت ارائه گردیده است:
پاره‌ی نخست: پیوندهای زبانی در دوره‌ی حکومت عربی (دوره‌ی اموی)
پاره‌ی دوم: زبان عربی حکومت و زبان مردم در آغاز دوره‌ی عباسی
پاره‌ی سوم: زبان عربی در عصر هارون الرشید
پاره‌ی چهارم: زبان عربی مولد
پاره‌ی پنجم: پیوندهای زبانی در دوره‌ی مأمون و باور رسمی اعتزال
پاره‌ی ششم: زبان عربی به عنوان زبان فصیح ادبی در نیمه‌ی دوم سده‌ی سوم هجری / نهم میلادی
پاره‌ی هفتم: زبان عربی ادب در سده‌ی چهارم هجری / دهم میلادی
پاره‌ی هشتم: زبان عربی و لهجه‌های بادیه نشینان در سده‌ی چهارم هجری / دهم میلادی
پاره‌ی نهم: زبان عربی فصیح و زبان مولّد در سده‌ی چهارم هجری / دهم میلادی
پاره‌ی دهم: کاربرد زبان عامیانه در سروده‌های سده‌ی چهارم هجری/ دهم میلادی
پاره‌ی یازدهم: توصیف مقدسی از پیوندهای زبانی در سرزمین‌های اسلامی آستانه‌ی سده‌ی چهارم هجری/ دهم میلادی
پاره‌ی دوازدهم: زبان عربی فصیح در دوره‌ی سلجوقی
پاره‌ی سیزدهم: نگاهی کوتاه به وضعیت زبان عربی از دوره‌ی مغول تاکنون
گزارش محتوا
ترجمه‌ی فارسی پیش رو، برگردانی است از کتاب «العربیة دراسات فی اللغة و اللهجات والأسالیب» نوشته‌ی خاورشناس آلمانی، یوهان فوک. عنوان اصلی این کتاب به آلمانی:
Arabia: Untersuchungenzurarabischensprach-undStilgeschichte است. کتاب پیش رو که با عنوان تازی در تکاپوی تطور، ترجمه شده است، به تاریخ زبان عربی فصیح و مولد، از آغاز پیدایی اسلام تا دوره‌ی معاصر می‌پردازد و از پیوندهای این زبان با دیگر زبان‌های رایج در جهان اسلام به ویژه در سده‌های میانه‌ی اسلامی از یک سو و ارتباط آن با گویش‌های عربی مناطق عرب زبان در سوی دیگر، سخن می‌گوید؛ افزون بر این، چالش میان هواداران اصل «پاکسازی زبان عربی» و طرفداران کاربرد زبان مولد را در حوزه‌ی شعر و ادبیات از آغاز دوره‌ی پسااسلامی تا دوره‌ی یورش مغول، آینگی می‌کند و مختصری از وضعیت زبان عربی از آن پس تا روزگار ما می‌آورد و نشان می‌دهد که چگونه در یک دوره به سلامت زبانی و رعایت قواعد آن مطابق شکل عربی فصیح یا بدوی کهن، اهمیت داده می‌شده و در دوره‌ای دیگر، لهجه‌های مولد محلی، نزد نویسندگان و سرایندگانش ارزش می‌یافته است.
به گفته‌ی ابراهیم عبدالرحمن محمد در مقدمه‌ی خود بر ترجمه‌ی عبدالحلیم نجار از این کتاب، نوشته‌ی پیش رو نخستین پژوهش علمی است که پیشرفت زبان عربی مولد را از آغاز پیدایی اسلام تا پایان سده‌ی سیزدهم هجری، زیر ذره بین قرار داده و تلاش کرده است همه‌ی دگرگونی‌هایی را که در اثر ارتباط زبان عربی با ملت‌های آمیخته با عرب به وجود آمده است، مانند سبک‌ها، قواعد، واژگان و دلالت آن‌ها، ثبت کند. به گفته‌ی احمد امین، اگرچه یوهان فوک در این کتاب، آخرین سخن را در موضوع پژوهش خود نگفته است، اما به یقین، نوشته‌ی او نخستین سخن جدی در این زمینه است و نیاز است که سخنانی دیگر، آن را گسترش داده و ابهاماتش را روشن سازد.
آری به راستی می‌توان این کتاب یوهان فوک را شاهکاری در زمینه‌ی پژوهش‌های زبانی عربی به شمار آورد و همین امر، کار را برای مترجم سخت و دشوار می‌کند. یوهان فوک به شمار زیادی از منابع کهن عربی اسلامی و پژوهش‌های خاورشناسان، به ویژه خاورشناسان آلمانی نگاه کرده و کمابیش در سرتاسر کتاب، با استناد به این منابع سخن گفته است؛ بنابراین مسئله‌ی درستی یا نادرستی بیشتر مطالب کتاب را باید بر دوش صاحبان منابعی که به آن‌ها ارجاع داده است، گذاشت. وی با ریزبینی و وسواس علمی زیاد، خیلی از نکته‌هایی را که بسیاری از خوانندگان، بی توجه از کنار آن می‌گذرند، از دل کتاب‌ها بیرون کشیده و با اشاره به برخی نکته‌هایی که پیش از این در کتابی دیگر نخوانده‌ایم، افق‌ها و دریچه‌هایی تازه برابر دیدگان شیفتگان حوزه‌های زبان عربی و پیوندهای لغوی در چند سده‌ی نخست اسلامی گشوده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران