۱۴۶٬۵۳۱
ویرایش
تاریخ تعلیم و تربیت در اسلام، قرن 1-6 هجری (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۲۹
، ۱۷ ژوئن ۲۰۲۳جایگزینی متن - 'هها' به 'هها'
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' الدین' به 'الدین') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'هها' به 'هها') |
||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
کاوش در آثار تربیتى بازمانده از کسانى چون نمرى، زرنوجى، غزالى، ابن خلدون، حاجى خلیفه و دیگران، نشان مىدهد که آموزش و پرورش اسلامى، هماره برآوردن چهار هدف زیر را خواسته است: هدف دینى، هدف اجتماعى، لذت فکرى و هدف مادى. | کاوش در آثار تربیتى بازمانده از کسانى چون نمرى، زرنوجى، غزالى، ابن خلدون، حاجى خلیفه و دیگران، نشان مىدهد که آموزش و پرورش اسلامى، هماره برآوردن چهار هدف زیر را خواسته است: هدف دینى، هدف اجتماعى، لذت فکرى و هدف مادى. | ||
2-تعلیم و تربیت از دیدگاه دانشمندان مسلمان: گسترش و پیشرفت آموزش و پرورش در اسلام، برآمد تلاشهاى دانشمندانى است که در این راه مغز سوختند و رنجها بردند. این فرهیختگان | 2-تعلیم و تربیت از دیدگاه دانشمندان مسلمان: گسترش و پیشرفت آموزش و پرورش در اسلام، برآمد تلاشهاى دانشمندانى است که در این راه مغز سوختند و رنجها بردند. این فرهیختگان دیدگاههاى تربیتى خود را گاه در لابهلاى دیگر مطالب آوردهاند و گاه در اینباره آثارى جداگانه پرداختهاند. | ||
از آنجا که آثار تربیتى این فرزانگان، بخشى ارزنده از تاریخ مکتوب تعلیم و تربیت اسلامى است، در اینجا گوشههایى از اندیشههاى تربیتى شمارى از آنها به کوتاهى شرح مىشود، یعنى؛ ابن سحنون(160-240 ه)، جاحظ(159-255 ه)، اخوان الصفا(قرن چهارم هجرى)، فارابى(258-329 ه)، قابسى(329-403 ه)، ابن مسکویه(در گذشته 421 ه)، ابن سینا(370-428 ه)، عنصر المعالى کیکاوس بن وشمگیر(قرن 5 هجرى)، نمرى(قرن 5 هجرى)، نظام الملک(408-485 ه)، غزالى(450-505 ه)، ابن باجه(قرن ششم هجرى)، ابن طفیل(قرن ششم هجرى)، زرنوجى(قرن ششم هجرى)، عبدرى (قرن هفتم هجرى)و ابن خلدون(732-808 ه). | از آنجا که آثار تربیتى این فرزانگان، بخشى ارزنده از تاریخ مکتوب تعلیم و تربیت اسلامى است، در اینجا گوشههایى از اندیشههاى تربیتى شمارى از آنها به کوتاهى شرح مىشود، یعنى؛ ابن سحنون(160-240 ه)، جاحظ(159-255 ه)، اخوان الصفا(قرن چهارم هجرى)، فارابى(258-329 ه)، قابسى(329-403 ه)، ابن مسکویه(در گذشته 421 ه)، ابن سینا(370-428 ه)، عنصر المعالى کیکاوس بن وشمگیر(قرن 5 هجرى)، نمرى(قرن 5 هجرى)، نظام الملک(408-485 ه)، غزالى(450-505 ه)، ابن باجه(قرن ششم هجرى)، ابن طفیل(قرن ششم هجرى)، زرنوجى(قرن ششم هجرى)، عبدرى (قرن هفتم هجرى)و ابن خلدون(732-808 ه). | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
3-مراکز آموزشى اسلام: آموزش و پرورش اسلامى به دو دوره تقسیم مىشود؛ دورۀ نخست که بر تلاشهاى فردى متکى بود و به ایجاد مدرسه و گسترش آن انجامید و به قرن چهارم کشید؛ و دورۀ دوم که در آن حکومتها با خواستهاى سیاسى-مذهبى به پشتیبانى از مدارس روى کردند. مدارس دورۀ نخست یا عمومى بودند و یا خصوصى؛ مدارس عمومى در خدمت تعلیم و تربیت همه مردم بودند و در قالب مکتب و مسجد در سراسر جهان اسلام گسترش یافتند. مکتب دو گونه بود در یکى تنها خواندن و نوشتن یاد داده مىشده که پیشینهاش به پیش از اسلام مىرسید و در دیگرى قرآن و مسایل دینى تدریس مىشد که از زمان پیامبر(ص)پاگرفت. مکتبخانه اندکاندک گسترش یافت و حتى به روستاها راه پیدا کرد. | 3-مراکز آموزشى اسلام: آموزش و پرورش اسلامى به دو دوره تقسیم مىشود؛ دورۀ نخست که بر تلاشهاى فردى متکى بود و به ایجاد مدرسه و گسترش آن انجامید و به قرن چهارم کشید؛ و دورۀ دوم که در آن حکومتها با خواستهاى سیاسى-مذهبى به پشتیبانى از مدارس روى کردند. مدارس دورۀ نخست یا عمومى بودند و یا خصوصى؛ مدارس عمومى در خدمت تعلیم و تربیت همه مردم بودند و در قالب مکتب و مسجد در سراسر جهان اسلام گسترش یافتند. مکتب دو گونه بود در یکى تنها خواندن و نوشتن یاد داده مىشده که پیشینهاش به پیش از اسلام مىرسید و در دیگرى قرآن و مسایل دینى تدریس مىشد که از زمان پیامبر(ص)پاگرفت. مکتبخانه اندکاندک گسترش یافت و حتى به روستاها راه پیدا کرد. | ||
در زمان پیامبر(ص)مردم براى آموزش علم و دین در مساجد حلقۀ درس برپا مىکردند. مسجد مرکز آموزش عالى بود و فراگیران پس از آموزشهاى مکتبى به حلقههاى درس در مساجد راه مىیافتند. در مسجد گذشته از معارف دینى، ادبیات، نجوم و پزشکى هم آموزش داده مىشد. مساجد در گسترش فرهنگ اسلامى بسیار مؤثر افتادند و برخى از | در زمان پیامبر(ص)مردم براى آموزش علم و دین در مساجد حلقۀ درس برپا مىکردند. مسجد مرکز آموزش عالى بود و فراگیران پس از آموزشهاى مکتبى به حلقههاى درس در مساجد راه مىیافتند. در مسجد گذشته از معارف دینى، ادبیات، نجوم و پزشکى هم آموزش داده مىشد. مساجد در گسترش فرهنگ اسلامى بسیار مؤثر افتادند و برخى از دانشگاههاى بزرگ جهان اسلام در اصل مسجد بودهاند. | ||
مدارس خصوصى شامل، مدارس دربارى، کتابفروشیها، خانه دانشمندان، محافل علمى ادبى و صحرا و چادرها بوده که در هریک بگونهاى و در سطوحى خاص افراد را آموزش مىدادند و به تربیت آنها مىپرداختند و پاى هرکسى به برخى آنها گشوده نمىشد. | مدارس خصوصى شامل، مدارس دربارى، کتابفروشیها، خانه دانشمندان، محافل علمى ادبى و صحرا و چادرها بوده که در هریک بگونهاى و در سطوحى خاص افراد را آموزش مىدادند و به تربیت آنها مىپرداختند و پاى هرکسى به برخى آنها گشوده نمىشد. | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
وجود این دو مرکز بود که به گسترش و تعمیق علوم عقلى و نقلى در جهان اسلام انجامید. در این دو مرکز دانشهاى دنیایى در کنار دانشهاى دینى کاویده مىشد و دانشمندان از آزادى نسبى درخورى برخوردار بودند و تعصبات مذهبى چندان در آنها دیده نمىشد؛ و از قضا آنچه به مرگ این دو مرکز انجامید، تعصبات مذهبى کسانى چون نظام الملک است که هرگز در این دو مرکز فعالیت علمى نداشتهاند. | وجود این دو مرکز بود که به گسترش و تعمیق علوم عقلى و نقلى در جهان اسلام انجامید. در این دو مرکز دانشهاى دنیایى در کنار دانشهاى دینى کاویده مىشد و دانشمندان از آزادى نسبى درخورى برخوردار بودند و تعصبات مذهبى چندان در آنها دیده نمىشد؛ و از قضا آنچه به مرگ این دو مرکز انجامید، تعصبات مذهبى کسانى چون نظام الملک است که هرگز در این دو مرکز فعالیت علمى نداشتهاند. | ||
5-مدارس عالى: مدرسه و مدرسهسازى، بیشتر زادۀ تعصبات مذهبى اهل سنت است چهار فرقۀ حنبلى، مالکى، حنفى و شافعى، براى حمایت از | 5-مدارس عالى: مدرسه و مدرسهسازى، بیشتر زادۀ تعصبات مذهبى اهل سنت است چهار فرقۀ حنبلى، مالکى، حنفى و شافعى، براى حمایت از دیدگاههاى خود مدرسه بنا مىکردند. این مدارس بیشتر به دست دولتمردان سامان مىگرفت و از سوى آنها حمایت مىشد. دربارۀ تعیین نخستین مدرسه، همداستانى نیست؛ اما امروزه پذیرفته شده است که دستکم یکصد سال پیش از نظام الملک و مدارس نظامیهاش، در جهان اسلام مدرسه عالى وجود داشته است، با این همه باید پذیرفت که در زمان نظام الملک است که دولت رسما متولى مدارس شد و آنها را با هدفهاى مذهبى و سیاسى خود همسو کرد و تحولى زیرساختى در اداره و امکانات مدارس رخ داد. چنین مىنماید که نظامیهسازى از نیشابور آغاز شد و با ساخت نظامیۀ 60 هزار دینارى بغداد، به اوج رسید. در آن روزگار مدارس نظامیه چنان گسترش یافت که در دورافتادهترین سرزمینهاى اسلامى هم مىشد از آنها اثرى یافت. | ||
نهضت مدرسهسازى پس از نظام الملک پى گرفته شد، بگونهاى که در قرن هفتم هجرى در سراسر جهان اسلام مدرسه وجود داشت. صلاح الدّین ایوبى، نورالدین زنگى و مستنصر خلیفه عباسى، از جمله کسانى بودند که به رقابت با نظامیهها برخاستند و ایوبیه و نوریه و مستنصریه ساختند. | نهضت مدرسهسازى پس از نظام الملک پى گرفته شد، بگونهاى که در قرن هفتم هجرى در سراسر جهان اسلام مدرسه وجود داشت. صلاح الدّین ایوبى، نورالدین زنگى و مستنصر خلیفه عباسى، از جمله کسانى بودند که به رقابت با نظامیهها برخاستند و ایوبیه و نوریه و مستنصریه ساختند. | ||