۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
تاريخ التمدن الإسلامي: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'گـ' به 'گ'
جز (جایگزینی متن - 'چـ' به 'چ') |
جز (جایگزینی متن - 'گـ' به 'گ') |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
تاریخ تمدن اسلامی نوشته [[زیدان، جرجی|جرجی زیدان]] نخستین تاریخ شرقی در موضوع تمدن اسلامی است. پیش از نگارش این کتاب، در حالی که مورخان اروپایی با برخورداری از پشتوانه‌های نوین علمی، با اصـول و اسلوب‌های تازه به جنبه‌های تمدنی تاریخ و از جمله تاریخ اسلام توجهی ویژه نشان می‌دادند، مورخان مسلمان هم چنان به شیوه‌های سنتی نگارش تاریخ پای‌بند بودند. ولی با وجود همه تلاش اروپاییان و آثار چندی که در زمینه تاریخ اسلام پدید آورده‌اند، به دلیل ناآشنایی با عمق فرهنگ اسلامی نوشته‌هایشان از غنای علمی تهی است و گاه غرض‌ورزی‌های سیاسی قضاوت‌هایشان را از صـحت عاری ساخته است. | تاریخ تمدن اسلامی نوشته [[زیدان، جرجی|جرجی زیدان]] نخستین تاریخ شرقی در موضوع تمدن اسلامی است. پیش از نگارش این کتاب، در حالی که مورخان اروپایی با برخورداری از پشتوانه‌های نوین علمی، با اصـول و اسلوب‌های تازه به جنبه‌های تمدنی تاریخ و از جمله تاریخ اسلام توجهی ویژه نشان می‌دادند، مورخان مسلمان هم چنان به شیوه‌های سنتی نگارش تاریخ پای‌بند بودند. ولی با وجود همه تلاش اروپاییان و آثار چندی که در زمینه تاریخ اسلام پدید آورده‌اند، به دلیل ناآشنایی با عمق فرهنگ اسلامی نوشته‌هایشان از غنای علمی تهی است و گاه غرض‌ورزی‌های سیاسی قضاوت‌هایشان را از صـحت عاری ساخته است. | ||
در چنین فضایی که تاریخ اسلام کاری تازه را طلب می‌کرد، کار [[زیدان، جرجی|زیدان]] ابتکاری بود که انجام آن در وهله نخست با انکار مورخان مغرب زمین روبه‌رو شد، ولی با دانش | در چنین فضایی که تاریخ اسلام کاری تازه را طلب می‌کرد، کار [[زیدان، جرجی|زیدان]] ابتکاری بود که انجام آن در وهله نخست با انکار مورخان مغرب زمین روبه‌رو شد، ولی با دانش گسترده و پشتکار فراوان [[زیدان، جرجی|زیدان]]، این مهم عملی گردید و او چنان اثری پدید آورد که به چندین زبان اروپایی و شرقی (علاوه بر عربی که زبان اصلی کتاب است) ترجمه گردید.<ref>ر.ک: بینش، عبدالحسین، ص40-41</ref> | ||
این کتاب یکی از برجسته‌ترین آثار [[زیدان، جرجی|زیدان]] است که نخست به صورت مقاله‌های مسلسل در مجله الهلال و سپس به‌‌صورت کتابی مستقل در پنج مجلد به چاپ رسید. او برای پرهیز از حجیم شدن کتاب، از ذکر منابع و مآخذ در جلد اول خودداری ورزید، اما شبلی نعمانی هندی در نامه‌ای به [[زیدان، جرجی|زیدان]] این کار را نقص شمرد و زیدان نیز از جلد دوّم به بعد منابع کار خویش را ذکر کرد. چاپ‌های جدید این کتاب با حواشی دکتر [[مونس، حسین|حسین مؤنس]]، استاد تاریخ ادبیات دانشگاه قاهره همراه است.<ref>ر.ک: همان»، ص42</ref> | این کتاب یکی از برجسته‌ترین آثار [[زیدان، جرجی|زیدان]] است که نخست به صورت مقاله‌های مسلسل در مجله الهلال و سپس به‌‌صورت کتابی مستقل در پنج مجلد به چاپ رسید. او برای پرهیز از حجیم شدن کتاب، از ذکر منابع و مآخذ در جلد اول خودداری ورزید، اما شبلی نعمانی هندی در نامه‌ای به [[زیدان، جرجی|زیدان]] این کار را نقص شمرد و زیدان نیز از جلد دوّم به بعد منابع کار خویش را ذکر کرد. چاپ‌های جدید این کتاب با حواشی دکتر [[مونس، حسین|حسین مؤنس]]، استاد تاریخ ادبیات دانشگاه قاهره همراه است.<ref>ر.ک: همان»، ص42</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
[[زیدان، جرجی|زیدان]]، سنّتی را در تاریخ‌نگاری بنیاد نهاد که پیش از وی در میان مورخان سابقه نداشت؛ و انجام این کار هر چند با دشواری روبه‌رو بود، اما او تا رسیدن به هدف، آن را دنبال کرد. او خود می‌نویسد: ما با پشتکار هر چه تمام، درصدد برآمدیم تا عوامل سازنده تمدن اسلامی را بکاویم و اسرار آن را تا جای ممکن آشکار سازیم، و این‌کار را به شیوه‌ای که تاکنون تاریخ‌نگاران عرب بدان دست نیازیده بودند، به انجام رساندیم. ما کوشیده‌ایم تا رویدادها را به اسباب و علل آن‌ها ارجاع دهیم و روابط میان آن‌ها را بیان کنیم و آن‌ها را با احکام عقلی و نوامیس عمران تطبیق دهیم. | [[زیدان، جرجی|زیدان]]، سنّتی را در تاریخ‌نگاری بنیاد نهاد که پیش از وی در میان مورخان سابقه نداشت؛ و انجام این کار هر چند با دشواری روبه‌رو بود، اما او تا رسیدن به هدف، آن را دنبال کرد. او خود می‌نویسد: ما با پشتکار هر چه تمام، درصدد برآمدیم تا عوامل سازنده تمدن اسلامی را بکاویم و اسرار آن را تا جای ممکن آشکار سازیم، و این‌کار را به شیوه‌ای که تاکنون تاریخ‌نگاران عرب بدان دست نیازیده بودند، به انجام رساندیم. ما کوشیده‌ایم تا رویدادها را به اسباب و علل آن‌ها ارجاع دهیم و روابط میان آن‌ها را بیان کنیم و آن‌ها را با احکام عقلی و نوامیس عمران تطبیق دهیم. | ||
به این ترتیب، [[زیدان، جرجی|زیدان]] با نگاه فلسفی و علمی خویش، تاریخ‌نگاری را، هم در صورت متحوّل ساخت و هم در محتوا. او به جای همه اَشکال تاریخ‌نگاری، شیوه نگارش تمدنی را برگزید و با دخالت دادن عنصر عقل و علم، بسیاری از خرافه‌ها و گزافه‌ها را از صحنه تاریخ اسلام زدود. او به جای تاریخ «رویدادنگار» به نگارش «تاریخ مفهومی» پرداخت و به جای «تاریخ رسمی»، «تاریخ علمی» نگاشت، و | به این ترتیب، [[زیدان، جرجی|زیدان]] با نگاه فلسفی و علمی خویش، تاریخ‌نگاری را، هم در صورت متحوّل ساخت و هم در محتوا. او به جای همه اَشکال تاریخ‌نگاری، شیوه نگارش تمدنی را برگزید و با دخالت دادن عنصر عقل و علم، بسیاری از خرافه‌ها و گزافه‌ها را از صحنه تاریخ اسلام زدود. او به جای تاریخ «رویدادنگار» به نگارش «تاریخ مفهومی» پرداخت و به جای «تاریخ رسمی»، «تاریخ علمی» نگاشت، و گویی که این شیوه بیش از هر چیز به روشن شدن مسائل مربوط به شئون مدنی و احوال اداری و مذهبی جامعه اسلامی کمک کرده است. | ||
نخستین مورّخ اسلامی که نقل نسنجیده حوادث را ناپسند دانست و اعتقاد داشت که رویدادهای تاریخی را باید با موازین نوامیس طبیعت و عمران بشری ارزیابی کرد، ابن خلدون بود. اما شیوه تاریخ‌نگاری خود ابن خلدون با دیگر مورّخان تفاوتی ندارد و از ساختار «سال‌نگار» برخوردار است. [[زیدان، جرجی|زیدان]] ایده [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] را گرفت و آن را در شیوه‌ای جدید برای نگارش تاریخ به کار بست. او می‌نویسد: ... برای این منظور کتاب‌های تاریخی و ادبی را که با اسلوبی ساده و نقل زنجیروار وقایع نگاشته‌اند مطالعه می‌کنیم و پس از تدبّر در آن‌چه خوانده‌ایم، فلسفه این تمدن شگفت را همانند نی شکر از نی استخراج می‌کنیم، چرا که مورّخان اسلام، با وجود همه تلاشی که در تحقیق حوادث و تنقیح اسناد و مدارک آن‌ها کرده‌اند، به ارتباط میان آن‌ها توجه کم‌تری نشان داده‌اند و به کشف علل حوادث نپرداخته‌اند و تنها به نقل حوادث برجسته، به‌ویژه آن‌چه به سیاست دولت و چگونگی انتقال حکومت از خـاندانی به خـاندان دیگر، یا از ملّتی به ملّت دیگر و یا از دسته‌ای به دسته دیگر بسنده کرده‌اند. | نخستین مورّخ اسلامی که نقل نسنجیده حوادث را ناپسند دانست و اعتقاد داشت که رویدادهای تاریخی را باید با موازین نوامیس طبیعت و عمران بشری ارزیابی کرد، ابن خلدون بود. اما شیوه تاریخ‌نگاری خود ابن خلدون با دیگر مورّخان تفاوتی ندارد و از ساختار «سال‌نگار» برخوردار است. [[زیدان، جرجی|زیدان]] ایده [[ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد|ابن خلدون]] را گرفت و آن را در شیوه‌ای جدید برای نگارش تاریخ به کار بست. او می‌نویسد: ... برای این منظور کتاب‌های تاریخی و ادبی را که با اسلوبی ساده و نقل زنجیروار وقایع نگاشته‌اند مطالعه می‌کنیم و پس از تدبّر در آن‌چه خوانده‌ایم، فلسفه این تمدن شگفت را همانند نی شکر از نی استخراج می‌کنیم، چرا که مورّخان اسلام، با وجود همه تلاشی که در تحقیق حوادث و تنقیح اسناد و مدارک آن‌ها کرده‌اند، به ارتباط میان آن‌ها توجه کم‌تری نشان داده‌اند و به کشف علل حوادث نپرداخته‌اند و تنها به نقل حوادث برجسته، به‌ویژه آن‌چه به سیاست دولت و چگونگی انتقال حکومت از خـاندانی به خـاندان دیگر، یا از ملّتی به ملّت دیگر و یا از دسته‌ای به دسته دیگر بسنده کرده‌اند. | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
[[زیدان، جرجی|زیدان]] در این کتاب تاریخ اسلام را به دو دوره بزرگ تقسیم می‌کند: دوره نخست: دوره تمدنی است که او درصدد تبیین آن است. این دوره با ظهور اسلام آغاز می‌شود و با زوال دولت بنی‌عباس در عراق و آشفتگی مملکت اسلامی و تسلط مغولان بر آن پایان می‌پذیرد. | [[زیدان، جرجی|زیدان]] در این کتاب تاریخ اسلام را به دو دوره بزرگ تقسیم می‌کند: دوره نخست: دوره تمدنی است که او درصدد تبیین آن است. این دوره با ظهور اسلام آغاز می‌شود و با زوال دولت بنی‌عباس در عراق و آشفتگی مملکت اسلامی و تسلط مغولان بر آن پایان می‌پذیرد. | ||
دوره دوّم: دوره نهضت سیاسی است که پس از فروپاشی خـلافت عباسی، با چیره شدن عثمانی‌ها و احیای خلافت اسلامی از طریق گروه‌های سُنّی و پراکنده اسلامی و نیز ظهور دولت صفوی در ایران، و گرد آمدن | دوره دوّم: دوره نهضت سیاسی است که پس از فروپاشی خـلافت عباسی، با چیره شدن عثمانی‌ها و احیای خلافت اسلامی از طریق گروه‌های سُنّی و پراکنده اسلامی و نیز ظهور دولت صفوی در ایران، و گرد آمدن گروه‌های شیعی در زیر پرچم آن‌ها ایجاد گردید. | ||
وی سپس دوره نخست را به پنج دوره زیر تقسیم می‌کند: | وی سپس دوره نخست را به پنج دوره زیر تقسیم می‌کند: | ||