۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
موسوعة مصطلحات الكندي و الفارابي: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'فارابى' به 'فارابى'
بدون خلاصۀ ویرایش |
جز (جایگزینی متن - 'فارابى' به 'فارابى') |
||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
'''موسوعة مصطلحات الكندي و الفارابي''' اثر جيرار جهامى، فرهنگ‌نامه‌اى الفبايى و به زبان عربى است كه در آن واژه‌ها و اصطلاحات ذكرشده در آثار دو فيلسوف بزرگ و مشهور، كندى و فارابى را با دقت و به‌صورت جداگانه مشخص كرده است. | '''موسوعة مصطلحات الكندي و الفارابي''' اثر جيرار جهامى، فرهنگ‌نامه‌اى الفبايى و به زبان عربى است كه در آن واژه‌ها و اصطلاحات ذكرشده در آثار دو فيلسوف بزرگ و مشهور، كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] را با دقت و به‌صورت جداگانه مشخص كرده است. | ||
در حقيقت اثر حاضر عبارت از دو كتاب جداگانه (به ترتيب: 1-موسوعة مصطلحات الكندي؛ 2. موسوعة مصطلحات الفارابي) است كه در يك مجلد آورده شده است. | در حقيقت اثر حاضر عبارت از دو كتاب جداگانه (به ترتيب: 1-موسوعة مصطلحات الكندي؛ 2. موسوعة مصطلحات الفارابي) است كه در يك مجلد آورده شده است. | ||
شايان توجه است كه برخلاف عنوان كتاب، همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، اصطلاح به معنى دقيق كلمه نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند كه در آثار كندى و فارابى هم مطرح شده‌اند. | شايان توجه است كه برخلاف عنوان كتاب، همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، اصطلاح به معنى دقيق كلمه نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند كه در آثار كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] هم مطرح شده‌اند. | ||
اين واژگان و اصطلاحات كه در مجموع، شامل چند هزار مورد مى‌شود، يا لغاتى عامّ و يا اصطلاحى وابسته به علوم مختلف اسلامى، مانند منطق، كلام، فقه، فلسفه، اخلاق و... است. | اين واژگان و اصطلاحات كه در مجموع، شامل چند هزار مورد مى‌شود، يا لغاتى عامّ و يا اصطلاحى وابسته به علوم مختلف اسلامى، مانند منطق، كلام، فقه، فلسفه، اخلاق و... است. | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۴: | ||
اين كتاب از دو بخش تشكيل شده است و در هر بخش، يك مقدمه (شامل: سيره فردى و اجتماعى و زمانه شخصيت مورد نظر (كندى يا فارابى)، فضاى ذهنى و علمى او، اصطلاحات وى در مشهورترين كتاب‌هايش و روش تحقيق اين فرهنگ‌نامه) و متن الفبايى فرهنگ‌نامه ذكر شده است. | اين كتاب از دو بخش تشكيل شده است و در هر بخش، يك مقدمه (شامل: سيره فردى و اجتماعى و زمانه شخصيت مورد نظر (كندى يا [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]])، فضاى ذهنى و علمى او، اصطلاحات وى در مشهورترين كتاب‌هايش و روش تحقيق اين فرهنگ‌نامه) و متن الفبايى فرهنگ‌نامه ذكر شده است. | ||
نويسنده در اثر حاضر بعد از هر واژه يا اصطلاح، متن يا متن‌هايى از آثار كندى و فارابى را برگزيده و آورده و آنگاه نام و شماره جلد و صفحه آثار مورد استفاده از كندى و فارابى را به‌صورت درون‌متنى مشخص كرده است. | نويسنده در اثر حاضر بعد از هر واژه يا اصطلاح، متن يا متن‌هايى از آثار كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] را برگزيده و آورده و آنگاه نام و شماره جلد و صفحه آثار مورد استفاده از كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] را به‌صورت درون‌متنى مشخص كرده است. | ||
توضيحات مؤلف، به‌صورت استنادى و به اين معناست كه از متن عبارات كندى و فارابى در آثارش قطعات و عباراتى را انتخاب كرده كه كلمه مورد نظر در آن استفاده شده و مى‌تواند معناى واژه يا اصطلاح مورد نظر را روشن سازد. در نتيجه اثر مذكور هرچند از نظر گردآورى و تدوين مطالب سودمند است، ولى واجد مزيت پژوهش علمى و اظهار نظر و جمع‌بندى مباحث نيست و ازاين‌روى، اثرى علمى - پژوهشى نيست، بلكه مقدمه پژوهش و زمينه‌ساز براى توليد علم بشمار مى‌رود. | توضيحات مؤلف، به‌صورت استنادى و به اين معناست كه از متن عبارات كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] در آثارش قطعات و عباراتى را انتخاب كرده كه كلمه مورد نظر در آن استفاده شده و مى‌تواند معناى واژه يا اصطلاح مورد نظر را روشن سازد. در نتيجه اثر مذكور هرچند از نظر گردآورى و تدوين مطالب سودمند است، ولى واجد مزيت پژوهش علمى و اظهار نظر و جمع‌بندى مباحث نيست و ازاين‌روى، اثرى علمى - پژوهشى نيست، بلكه مقدمه پژوهش و زمينه‌ساز براى توليد علم بشمار مى‌رود. | ||
زبان و ادبيات كتاب حاضر، دوگانه است؛ به اين ترتيب كه بخش مقدمه، با استفاده از زبان عربى معاصر نوشته شده، ولى در بخش متن اصلى كتاب، مطالب و عبارات بدون دخل و تصرف از مجموعه آثار كندى و فارابى انتخاب شده و به‌صورت نقل قول مستقيم آورده شده است كه به شيوه زبان عربى قديم است. | زبان و ادبيات كتاب حاضر، دوگانه است؛ به اين ترتيب كه بخش مقدمه، با استفاده از زبان عربى معاصر نوشته شده، ولى در بخش متن اصلى كتاب، مطالب و عبارات بدون دخل و تصرف از مجموعه آثار كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] انتخاب شده و به‌صورت نقل قول مستقيم آورده شده است كه به شيوه زبان عربى قديم است. | ||
نويسنده، در مطلبى كه تحت عنوان «منهجية تحقيق الموسوعة» نوشته، روش و مراحل انجام اين پژوهش را در مورد كندى به اين صورت شرح داده كه اين فعاليت علمى نخست با تعيين مضمون اصطلاحات آغاز شد و با تنظيم اصطلاحات و ترتيب نوشتن آن ادامه يافت و با ساماندهى به منابع پژوهش پايان پذيرفت. سپس نويسنده نام و نشان و مشخصات منابعى را ذكر كرده كه در اثر حاضر از آن استفاده كرده و بعد علامت‌هاى اختصارى آثار مذكور را كه در اين كتاب آمده، مشخص كرده است <ref>بخش اول، مقدمه كتاب، ص XV-XX ص </ref> | نويسنده، در مطلبى كه تحت عنوان «منهجية تحقيق الموسوعة» نوشته، روش و مراحل انجام اين پژوهش را در مورد كندى به اين صورت شرح داده كه اين فعاليت علمى نخست با تعيين مضمون اصطلاحات آغاز شد و با تنظيم اصطلاحات و ترتيب نوشتن آن ادامه يافت و با ساماندهى به منابع پژوهش پايان پذيرفت. سپس نويسنده نام و نشان و مشخصات منابعى را ذكر كرده كه در اثر حاضر از آن استفاده كرده و بعد علامت‌هاى اختصارى آثار مذكور را كه در اين كتاب آمده، مشخص كرده است <ref>بخش اول، مقدمه كتاب، ص XV-XX ص </ref> | ||
در بخش دوم، همين توضيحات روش‌شناختى در مورد موسوعه اصطلاحات فارابى نيز ذكر شده است <ref>بخش دوم، مقدمه كتاب، ص XX-XXVII ص </ref> | در بخش دوم، همين توضيحات روش‌شناختى در مورد موسوعه اصطلاحات [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] نيز ذكر شده است <ref>بخش دوم، مقدمه كتاب، ص XX-XXVII ص </ref> | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
| خط ۷۵: | خط ۷۵: | ||
#يكى از ابتكارات نويسنده آن است كه در مقدمه فرهنگ‌نامه اصطلاحات كندى، نمودارى در مورد مدلول‌هاى لفظ فلسفى ترسيم كرده است <ref>بخش اول، مقدمه كتاب، ص IXص </ref> | #يكى از ابتكارات نويسنده آن است كه در مقدمه فرهنگ‌نامه اصطلاحات كندى، نمودارى در مورد مدلول‌هاى لفظ فلسفى ترسيم كرده است <ref>بخش اول، مقدمه كتاب، ص IXص </ref> | ||
#نويسنده به نقل از بعضى از آثار كندى در مورد حسود چنين نوشته است: هر كسى كه از مالك شدن طبيعى مردم محزون شود، او حسود است؛ پس سزاوار است كه جانمان را با حسادت آلوده نسازيم؛ چون‌كه آن كامل‌ترين شرارت است؛ زيرا كسى كه دوست دارد شرى به دشمنان برسد، دوستدار شرور است و هر كسى كه شر را دوست بدارد، خودش شرير است و... <ref>ر.ك: بخش اول، متن كتاب، ص70</ref>. | #نويسنده به نقل از بعضى از آثار كندى در مورد حسود چنين نوشته است: هر كسى كه از مالك شدن طبيعى مردم محزون شود، او حسود است؛ پس سزاوار است كه جانمان را با حسادت آلوده نسازيم؛ چون‌كه آن كامل‌ترين شرارت است؛ زيرا كسى كه دوست دارد شرى به دشمنان برسد، دوستدار شرور است و هر كسى كه شر را دوست بدارد، خودش شرير است و... <ref>ر.ك: بخش اول، متن كتاب، ص70</ref>. | ||
#نويسنده به نقل از آثار فارابى در مورد «مبادئ الحكمة» چنين آورده است: مبادى حكمت، مقدمات يقينى است و روش نظر كردن در آن عبارت است از تأمل كردن در شيئ از همه جهات <ref>بخش دوم، متن كتاب، ص523</ref> | #نويسنده به نقل از آثار [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] در مورد «مبادئ الحكمة» چنين آورده است: مبادى حكمت، مقدمات يقينى است و روش نظر كردن در آن عبارت است از تأمل كردن در شيئ از همه جهات <ref>بخش دوم، متن كتاب، ص523</ref> | ||
#عنوان «موسوعة مصطلحات الكندي و الفارابي»، چنين القا مى‌كند كه در اين اثر فقط اصطلاحات نوشته شده و بلكه كتاب حاضر فرهنگ اصطلاحات خاصّ كندى و فارابى است؛ درحالى‌كه چنين نيست و همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، به معنى دقيق كلمه، اصطلاح نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند كه در نوشته‌هاى دانشمندان ديگر و همچنين در آثار كندى و فارابى هم مطرح شده‌اند و افزون بر آنكه بسيارى از اصطلاحات ذكرشده در اينجا، هيچ اختصاصى به كندى و فارابى ندارند و داراى بار معنايى خاصى در آثار ايشان نيستند؛ به‌طور مثال «طا» كه در اين كتاب آمده <ref>بخش اول، متن كتاب، ص110</ref>، فقط يك لغت است نه يك اصطلاح و «عدل» كه در اينجا آمده <ref>همان، ص113</ref>، هرچند واقعاً اصطلاحى است اسلامى، ولى اصطلاح خاصّ كندى نيست و هيچ ويژگى معنايى براى آن در مطالب كندى يافت نمى‌شود كه در آثار ديگران ذكر نشده باشد. از اين قبيل فراوان است و در بسيارى از موارد اساساً آنچه ذكر شده لغتى بيش نيست و هيچ معناى اصطلاحى ويژه‌اى در علوم اسلامى ندارد؛ به‌عنوان مثال «ماء» فقط واژه‌اى است كه كندى هم آن را به‌مناسبتى استفاده كرده است <ref>ر.ك: همان، ص159</ref>. ولى البته گاه اصطلاح و يا تعريف خاص فارابى در مورد موضوعى آمده كه بسى راهگشاست؛ مثلاً از فارابى پرسيدند كه رنگ چيست و او رنگ را تعريف كرد <ref>ر.ك: بخش دوم، متن كتاب، ص509</ref>. | #عنوان «موسوعة مصطلحات الكندي و الفارابي»، چنين القا مى‌كند كه در اين اثر فقط اصطلاحات نوشته شده و بلكه كتاب حاضر فرهنگ اصطلاحات خاصّ كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] است؛ درحالى‌كه چنين نيست و همه واژه‌هاى بحث‌شده در اين اثر، به معنى دقيق كلمه، اصطلاح نيستند، بلكه بسيارى از آنها، كلماتى عامّ هستند كه در نوشته‌هاى دانشمندان ديگر و همچنين در آثار كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] هم مطرح شده‌اند و افزون بر آنكه بسيارى از اصطلاحات ذكرشده در اينجا، هيچ اختصاصى به كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] ندارند و داراى بار معنايى خاصى در آثار ايشان نيستند؛ به‌طور مثال «طا» كه در اين كتاب آمده <ref>بخش اول، متن كتاب، ص110</ref>، فقط يك لغت است نه يك اصطلاح و «عدل» كه در اينجا آمده <ref>همان، ص113</ref>، هرچند واقعاً اصطلاحى است اسلامى، ولى اصطلاح خاصّ كندى نيست و هيچ ويژگى معنايى براى آن در مطالب كندى يافت نمى‌شود كه در آثار ديگران ذكر نشده باشد. از اين قبيل فراوان است و در بسيارى از موارد اساساً آنچه ذكر شده لغتى بيش نيست و هيچ معناى اصطلاحى ويژه‌اى در علوم اسلامى ندارد؛ به‌عنوان مثال «ماء» فقط واژه‌اى است كه كندى هم آن را به‌مناسبتى استفاده كرده است <ref>ر.ك: همان، ص159</ref>. ولى البته گاه اصطلاح و يا تعريف خاص [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] در مورد موضوعى آمده كه بسى راهگشاست؛ مثلاً از [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] پرسيدند كه رنگ چيست و او رنگ را تعريف كرد <ref>ر.ك: بخش دوم، متن كتاب، ص509</ref>. | ||
#شايان ذكر است كه نويسنده به گردآورى و تدوين و تنظيم مباحث آثار كندى و فارابى به‌صورت الفبايى پرداخته و هدف بالاترى براى خودش تعريف نكرده و فعاليت علمى ديگرى بيش از اين انجام نداده و به جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى از مطالب نپرداخته است. | #شايان ذكر است كه نويسنده به گردآورى و تدوين و تنظيم مباحث آثار كندى و [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] به‌صورت الفبايى پرداخته و هدف بالاترى براى خودش تعريف نكرده و فعاليت علمى ديگرى بيش از اين انجام نداده و به جمع‌بندى و نتيجه‌گيرى از مطالب نپرداخته است. | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
نويسنده در مقدمه كتاب، پاورقى‌هايى آورده است <ref>مثلاً ر.ك: بخش اول مقدمه كتاب، ص LX ص </ref>، ولى براى متن كتاب هيچ پاورقى نياورده و به ارجاعات درون‌متنى اكتفا كرده است. | نويسنده در مقدمه كتاب، پاورقى‌هايى آورده است <ref>مثلاً ر.ك: بخش اول مقدمه كتاب، ص LX ص </ref>، ولى براى متن كتاب هيچ پاورقى نياورده و به ارجاعات درون‌متنى اكتفا كرده است. | ||
در پايان كتاب، فهرست‌هاى فنى (يك- فهرست موضوعات و ريشه‌هايش؛ دو- مسند سه‌زبانه اصطلاحات (به چند صورت: 1. عربى - فرانسوى - انگليسى؛ 2. انگليسى - فرانسوى - عربى؛ 3. فرانسوى - انگليسى - عربى) و سه- فهرست اصطلاحات) به‌صورت جداگانه براى كندى <ref>ر.ك: بخش اول، متن كتاب، ص193-254</ref> و براى فارابى <ref>ر.ك: بخش دوم، متن كتاب، ص719-877</ref> تنظيم شده است. | در پايان كتاب، فهرست‌هاى فنى (يك- فهرست موضوعات و ريشه‌هايش؛ دو- مسند سه‌زبانه اصطلاحات (به چند صورت: 1. عربى - فرانسوى - انگليسى؛ 2. انگليسى - فرانسوى - عربى؛ 3. فرانسوى - انگليسى - عربى) و سه- فهرست اصطلاحات) به‌صورت جداگانه براى كندى <ref>ر.ك: بخش اول، متن كتاب، ص193-254</ref> و براى [[فارابی، محمد بن محمد|فارابى]] <ref>ر.ك: بخش دوم، متن كتاب، ص719-877</ref> تنظيم شده است. | ||
نويسنده در اقدامى ابتكارى در مقدمه كتاب «موسوعة مصطلحات الكندي» و تحت عنوان «نماذج من مخطوطات الكندي»، تصاويرى از صفحاتى از نسخه‌هاى خطى كتاب‌هاى كندى به نام‌هاى «كتاب الأقراباذين»، «كتاب الشعاعات»، «رسالة في عمل الساعات»، «في اختبارات الأيام» و «رسالة في استخراج الأبعاد بذات الشعبتين» آورده است <ref>بخش اول مقدمه كتاب، XXI-XXXIV ص</ref> | نويسنده در اقدامى ابتكارى در مقدمه كتاب «موسوعة مصطلحات الكندي» و تحت عنوان «نماذج من مخطوطات الكندي»، تصاويرى از صفحاتى از نسخه‌هاى خطى كتاب‌هاى كندى به نام‌هاى «كتاب الأقراباذين»، «كتاب الشعاعات»، «رسالة في عمل الساعات»، «في اختبارات الأيام» و «رسالة في استخراج الأبعاد بذات الشعبتين» آورده است <ref>بخش اول مقدمه كتاب، XXI-XXXIV ص</ref> | ||