عقيدة الدروز؛ عرض و نقد: تفاوت میان نسخه‌ها

نویسنده در مقدمه چاپ اول می‎نویسد: فکر نمی‌کنم کسی بیندیشد که من با نگارش این اثر پا در راهی گذاشته‎ام که قبلاً طی نشده است؛ در این موضوع، کتاب‎های زیاد و مفیدی نوشته شده ولی هنوز هم مجال واسعی برای مزید دراسات در این موضوع هست تا جنبه‎های مخفی آن ظاهر شوند. متأسفانه، همه کتاب‎های خوبی که درباره دروز نوشته شده به‎سرعت پس از چاپ، از بازار مفقود می‎شود و این به دلیل طریقت دروزیان در پنهان داشتن معتقداتشان است، آنان به‎سرعت، همه کتاب‎ها را می‎خرند تا مردم از عقایدشان اطلاع نیابند.

نویسنده کوشیده که تحقیقی تاریخی درباره برخی جوانب این بحث، به‎ویژه حیات حاکم داشته باشد، زیرا حاکم همان جنبه اصلی‎ای است که دروزیان عقایدشان را از وی می‎گیرند. بدین رو چاره‎ای از استعراض جوانب فراوان حیات حاکم نیست تا تصویر کاملی از آن در ذهن خوانند نقش ببندد. علاوه بر حاکم، داعیان اولیه دروز که این مذهب به دست آنان به پا شد، نیز باید معرفی و مشخص شوند.

محمد احمد خطیب، این بحث را در سه باب مطرح کرده است، او پیش‎ازاین ابواب مقدمه‎ای درباره طایفه اسماعیلیه باطنیه دارد که دروزیان از آن‎ها به وجود آمدند و بسیاری از عقایدشان را از آنان گرفته‎اند. پس‎ازاین مقدمه باب‎های سه‎گانه کتاب مطرح می‎گردد و پس‎ازآن خاتمه بحث است که نویسنده در آن از نتیجه این بحث و حکم اسلام درباره این طایفه و معامله با آنان، صحبت می‌کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39247/1/7 ر.ک: مقدمه چاپ اول کتاب، ص7-8]</ref>

1- باب اول کتاب درباره شخصیت الحاکم بامرالله و اثرات آن در عقیده دروزیان و مشهورترین آرا و مدعیات آنان است. این باب در سه فصل ارائه شده است؛ در فصل اول درباره زندگی و آرا و اثرات الحاکم بامرالله در عقاید دروزیان صحبت می‎شود. در این فصل به متون فراوانی از رسائل و کتاب‎های مقدس خود آنان استناد شده است. فصل دوم درباره تطور مذهب دررزی بعد از الحاکم است؛ در این فصل از تطوراتی که عقاید دروز پس از قتل الحاکم با آن مواجه شد و همچنین از تطورش در زمان حاضر به ظهور چیزی که به «مصحف دروز» خوانده شده، صحبت می‎شود. سومین فصل از این باب هم درباره مشهورترین مدعیات و آرای دروزیان است؛ نویسنده در این فصل از آرای دروزیان خاصه از نظریات درزی و حمزه بن علی و فرغانی و ظروفی که آنان در آن قیام کردند و اختلافات میانشان و مشهورترین عقایدی که به آن خوانده شده‎اند صحبت می‌کند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39247/1/8 ر.ک: همان، ص8-9]</ref>

وی در مقدمه چاپ سوم کتاب می‎نویسد: لازم است توضیح دهم که این کتاب به یک طایفه یا شخص خاص اشاره نمی‌کند بلکه توضیح و بیانی است از حقایقی درباره اینکه یک مسلمان با چه کسانی زندگی می‌کند لذا دانستنش بر مسلمان لازم است؛ زیرا درست است که مسلمان باید با دیگران حسن معاشرت داشته باشد ولی از طرف دیگر اهمال در دین و عقیده‎اش بر او حرام است. به‎هرحال با این‎که به هموطن بودن منتسبین به طایفه درزیه طعنه نمی‎زنم اما از طرفی هم نمی‎توانم آنان را داخل در اسلام بدانم؛ و کاش بجای تهدیدات و شتائمی که پس از چاپ اول کتاب به من زدند، پاسخی درخور در توضیح حق و باطل از عقایدشان به من می‎دادند، هرچند در طریقه آنان چنین چیزی نیست.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39247/1/3 ر.ک: مقدمه چاپ سوم، ص3]</ref>

نویسنده در ارتباط با منابع و مصادر کتاب می‎نویسد: به نسبت به منابع و مراجع کتاب، اهتمام کردم که تمام کتاب‎های قدیم و جدید این طایفه را ببینم، کتاب‎های قدیمی موجود در کتابخانه‎های دانشگاه‎های خارجی و کتاب‎های تاریخی که درباره آنان و عقاید آنان صحبت کرده‎اند اعم از چاپی و خطی و در کتاب‎های جدید نیز اعم از ستایشگران و طعن‎کنندگان آنان، همه را دیدم. برای رعایت دقت بیشتر در مطالعاتم، بر نسخه واحد از رساله‎های خطی آنان اعتماد نکردم بلکه میان نسخه‎های متعدد نسخه‎های موجود از کتاب‎هایشان در اماکن متفاوت، تطبیق دادم تا بتوانم نتیجه درستی را از مطالعاتم استنتاج کنم<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39247/1/10 ر.ک: مقدمه چاپ اول، ص10-11]</ref>

محمد احمد خطیب در این اثر از استاد زید بن عبدالعزیز فیاض که یاریگر او در این پژوهش بوده و همچنین از سایرینی که به او کمک کرده‎اند به‎ویژه استاد زهیر شاویش، تقدیر و تشکر کرده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39247/1/11 ر.ک: همان، ص11]</ref>