نگارستان عجائب و غرائب: تفاوت میان نسخه‌ها

| کتابخانۀ دیجیتال نور  =  

آقای حاجی محمد رمضانی، مصحح کتاب بوده و توانسته است از تنها متن نارسایی که از این اثر وجود داشته، در حد امکان، متن بالنسبه قابل ملاحظه‌ای از کار درآورد که بسیار بهتر، درست‌تر و رساتر از نسخه اصل می‌باشد<ref>ر.ک: مقدمه محیط طباطبایی، ص6</ref>.

این کتاب، مانند ده‌ها اثر مربوط به وصف عجایب و غرایب، شامل مطالبی است که خوانندگان را در مواردی به مزید معرفت و دانش آشنا می‌سازد؛ همان طور که مشتمل بر موضوعاتی دور از قبول عقل و منطق نیز می‌باشد<ref>ر.ک: همان</ref>.

مؤلف، کتاب را به ترتیب نگارستان و نگارخانه یا مرقع تصاویر، به چند گرده تقسیم کرده است که گرده اول و دوم آن در این نسخه وجود ندارد و تنها گرده سوم است که مشتمل بر دوازده تصویر بوده و تصویر دوازدهم آن، خود به یازده رنگ قسمت می‌شود و ممکن است اصل کتاب، به همین گرده سوم پایان یافته باشد<ref>ر.ک: همان، ص5</ref>.

وی در اثنای کتاب خود، نام کتاب‌های معروف و غیر معروف و مؤلفین مختلفی را یاد می‌کند (مجموعا نام 67 کتاب در این اثر آمده است)، ولی معلوم نیست که تا چه اندازه در نقل این مطالب امانت به خرج داده و دقت ورزیده است، بلکه احتمال می‌رود غرابت کار نقل روایت مؤلف، خود کمتر از غرابت مطالب تألیف او نباشد<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>.

از سیاق مطالب و مقایسه آنچه از غرایب نوشته شده با آنچه در این دفتر نمی‌توان یافت، استنباط می‌شود که نویسنده در گرده اول، از غرایب جزایر و براری، اقوام، خواب‌ها، زندگانی اشخاص و فرج بعد از شدت و نظایر آن‌ها سخن گفته باشد<ref>ر.ک: همان، ص5-6</ref>.

همچنین به نقل از «تاریخ هفت اقلیم» آمده است که در زمان المهدی‌بالله، عمارت شهر ری، بدین منوال بوده است: دارای شش‌هزار مدرسه و خانقاه، چهارصد حمام، هزاروسیصدوشصت مسجد، چهل‌وشش‌هزاروچهارصد آسیاب، هزارودویست کاروان‌سرا، دوازده‌هزاروهفتصد منار، پانزده‌هزاروسی‌و‌پنج یخ‌چاه، چهارصدوپنجاه عصارخانه، هزاروهفتصد قنات جاری، هجده‌هزارونودویک رودخانه، نودوشش محله و در هر محله چهل‌وشش کوچه و در هر کوچه چهل هزار خانه و هزار مسجد و در هر مسجد هزار چراغ از طلا و نقره بوده که هر شب افروخته می‌شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص9-42</ref>.

در تصویر دوم، به عجایب دریاها و رودخانه‌ها اشاره شده است؛ از جمله اینکه در «بحر هند» لجه‌ای است که کسی عمق آن را نتوانسته است تخمین بزند و حضرت خضر(ع) برای دریافت کیفیت قعر آن دریا، به آن دریا رفته و پس از آنکه مدتی زیاد در قعر آن فرو رفت، فرشته‌ای را دید و از نام و نشان او پرسید. فرشته گفت: ای انسان، من از زمان نوح(ع) در این دریا افتاده‌ام و تا این زمان که چهار هزار سال گذشته، به ثلث آن نرسیده‌ام و تو چگونه با این عمر کمی که داری، می‌توانی به قعر آن پای نهی<ref>ر.ک: همان، ص61</ref>.

رود گنگ، بحر فارس، حضرموت، بحر الغمام، یمن، اندلس، بحر المیت، طبریه، ولایت آذربایجان، نهر ارس، ارمنه مخلاط، نهر حصین المهدی در میان اهواز و بصره، نهر الحزنح در ترکستان و نهر سنجه در مصر، از جمله نهرها، دریاها و شهرهایی است که رود یا دریایی در آن وجود داشته و نویسنده به وجود امری عجیب و شگفت‌انگیز در آن‌ها اشاره کرده است<ref>ر.ک: همان، ص61-67</ref>.

در تصویر سوم، عجایبی از حیوانات و ماهی‌ها بیان شده است؛ از جمله اینکه در رود نیل، ماهی‌ای وجود دارد که هرکس آن ‌را در دست نگه دارد، سراسر بدنش لرزه گرفته و اگر آن ماهی را رها نکند، از فرط لرزه خواهد مرد. همچنین در حدود شیروان رودی است که نوعی ماهی در آن است که هرکس از آن بخورد، کور شود و ازاین‌رو هرکسی که آن ‌را صید کند، آن را در دریا رها کند<ref>ر.ک: همان، ص68</ref>.

عجایب کوه‌ها، در تصویر چهارم آمده است؛ ازجمله اینکه در حدود اصطخر، کوهی است که صورت تمام جان‌داران در آن نگاشته شده و در هر تصویری، طرحی انگاشته شده است که آدمی از دیدن آن، حیران خواهد گشت<ref>ر.ک: همان، ص78-82</ref>.

ابوقبیس، تجمیدش در حوالی اندراب، کوه الوند در همدان، جبل الاخضر، بامدار، کوه پرحین در ولایت قزوین، بامیان، کوه‌های جزیره پرطائیل در کنار بحر هند، کوه‌های ترکستان، کوهی در نزدیکی جیحون، کوه داراب‌خورد، جبل رامل، سبلان، کوه‌های تبت، الله اکبر در شیراز، کوه صور کرمان، جبل طارق از کوه‌های طبرستان و جبل الطیر در حوالی مصر، از جمله مکان‌هایی هستند که امر عجیبی به آن‌ها نسبت داده شده است<ref>ر.ک: همان، ص78-91</ref>.

در تصویر ششم، عجایب چشمه‌ها و چاه‌ها بیان شده است؛ از جمله اینکه در حدود فارس، در نزدیک بیت الثور، چشمه‌ای است پرآب که چون وقت زراعت نزدیک شود، آب آن چشمه خودبه‌خود جاری شود و هرگاه کشاورزان از کشت فارغ شوند، باز آب به حالت اول بازمی‌گردد<ref>ر.ک: همان، ص105-124</ref>.

عجایب نباتات در تصویر هفتم ذکر شده است؛ به‌عنوان مثال، در بدخشان، گیاهی است خوش‌رنگ که آن را «فتیله سنگ» خوانند و درویشان آنرا برای تبرک تافته و مانند تاج بر سر می‌نهند و چون آن تاج چرکین شود، آن را در آتش انداخته، چرکش در آتش بسوزد و رنگش مانند روز اول می‌شود، ولی یک تار از آن در آتش سوخته نشود<ref>ر.ک: همان، ص124-130</ref>.

آخرین تصویر نیز به بیان وجه تسمیه برخی از امور، از جمله گنج‌باد، مومیایی، زر جعفری، امیر تیمور گورکان، گوهر شب‌چراغ، قزلباش، خوارزم، بهرام گور، توبه نصوح و... پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص239-251</ref>.