۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
سلسله مباحث اخلاق نظری: تفاوت میان نسخه‌ها
لینک درون متنی
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR35845J1.jpg | عنوان =سلسله مباحث اخلاق نظري (2-1) | عنوا...» ایجاد کرد) |
(لینک درون متنی) |
||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
}} | }} | ||
'''سلسله مباحث اخلاق نظری'''، درسهای اخلاق شیخ قدرتالله نجفی قمشهای است که در سال 1381ش، برای طلاب تدریس شده و به همت شاگردان ایشان جمعآوری و با تحقیق، تصحیح و پاورقی سید مهدی میرمسیب منتشر شده است. | '''سلسله مباحث اخلاق نظری'''، درسهای اخلاق [[نجفي قمشه‌اي، قدرت الله|شیخ قدرتالله نجفی قمشهای]] است که در سال 1381ش، برای طلاب تدریس شده و به همت شاگردان ایشان جمعآوری و با تحقیق، تصحیح و پاورقی [[مير مسيب، مهدي|سید مهدی میرمسیب]] منتشر شده است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، مشتمل بر مقدمه مصحح و متن درسها در ضمن عناوین متعدد است. | کتاب، مشتمل بر مقدمه مصحح و متن درسها در ضمن عناوین متعدد است. | ||
شیوه نویسنده مبتنی بر بررسی و تحلیل آیات و روایات اهلبیت(ع) با نگاه به نیاز امروز جامعه اسلامی است. | شیوه نویسنده مبتنی بر بررسی و تحلیل آیات و روایات اهلبیت(ع) با نگاه به نیاز امروز جامعه اسلامی است. | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۶: | ||
در بخش دیگری از مباحث، ارزش طلبگی و اهداف آن بررسی شده است: باید دانست که برای جوانی که به خدا و انبیای الهی و آنچه انبیا آوردهاند، ایمان دارد و استعداد و آمادگی همهجانبه طلبگی را دارا است و ذوق و فطرت باطنی او نیز تقاضا مینماید، ارزشی بالاتر از پیشه کردن این کار برای او نیست؛ زیرا راه او راه انبیا و اولیا و علمای ربانی است و هدف او اولاً علم و عمل و ثانیاً هدایت مردم و دستگیری از آنها و تبلیغ دین مبین اسلام و معارف الهی است. البته علوم و دانشهای دیگر نیز بهجای خود ارزش و فضیلت دارند، اما به رتبه و درجه و ارزش علوم دینی نمیرسند؛ زیرا علوم دینی اگر درست انجام شد، میتواند اهداف الهی فراوانی داشته باشد<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>. | در بخش دیگری از مباحث، ارزش طلبگی و اهداف آن بررسی شده است: باید دانست که برای جوانی که به خدا و انبیای الهی و آنچه انبیا آوردهاند، ایمان دارد و استعداد و آمادگی همهجانبه طلبگی را دارا است و ذوق و فطرت باطنی او نیز تقاضا مینماید، ارزشی بالاتر از پیشه کردن این کار برای او نیست؛ زیرا راه او راه انبیا و اولیا و علمای ربانی است و هدف او اولاً علم و عمل و ثانیاً هدایت مردم و دستگیری از آنها و تبلیغ دین مبین اسلام و معارف الهی است. البته علوم و دانشهای دیگر نیز بهجای خود ارزش و فضیلت دارند، اما به رتبه و درجه و ارزش علوم دینی نمیرسند؛ زیرا علوم دینی اگر درست انجام شد، میتواند اهداف الهی فراوانی داشته باشد<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>. | ||
پس از آن، ارزش طلبگی از دیدگاه آیات و روایات بهتفصیل بررسی شده است. در بخش روایات، احادیث رسول مکرم اسلام(ص)، از روایات ائمه اطهار(ع) تفکیک شده است<ref>ر.ک: همان، ص35-17</ref>. از امام سجاد(ع) روایت است: اگر مردم میدانستند که علمآموزی چه فضیلت و ارزشی دارد همانا آن را میآموختند، ولو به ریخته شدن خونشان و فرو رفتن در سختیها<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>. | پس از آن، ارزش طلبگی از دیدگاه آیات و روایات بهتفصیل بررسی شده است. در بخش روایات، احادیث رسول مکرم اسلام(ص)، از روایات ائمه اطهار(ع) تفکیک شده است<ref>ر.ک: همان، ص35-17</ref>. | ||
از امام سجاد(ع) روایت است: اگر مردم میدانستند که علمآموزی چه فضیلت و ارزشی دارد همانا آن را میآموختند، ولو به ریخته شدن خونشان و فرو رفتن در سختیها<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>. | |||
تهجد، یعنی شبزندهداری و پاسی از شب را برای خدا بیدار بودن، مخصوصاً ثلث آخر شب را به عبادت و نماز شب و تلاوت قرآن و فکر و ذکر سپری کردن. در فضیلت شب و شبزندهداری همانقدر بس که رسول گرامی اسلام(ص) به فرموده قرآن، شب به معراج رفت و شب هم قرآن بر ایشان نازل شد. خداوند در قرآن به آن حضرت دستور شبزندهداری داده و وجوب نماز شب از ویژگیهای ایشان بوده است<ref>ر.ک: همان، ص59</ref>. | تهجد، یعنی شبزندهداری و پاسی از شب را برای خدا بیدار بودن، مخصوصاً ثلث آخر شب را به عبادت و نماز شب و تلاوت قرآن و فکر و ذکر سپری کردن. در فضیلت شب و شبزندهداری همانقدر بس که رسول گرامی اسلام(ص) به فرموده قرآن، شب به معراج رفت و شب هم قرآن بر ایشان نازل شد. خداوند در قرآن به آن حضرت دستور شبزندهداری داده و وجوب نماز شب از ویژگیهای ایشان بوده است<ref>ر.ک: همان، ص59</ref>. | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۴: | ||
تعریف اخلاق الهی از دیگر سرفصلهای مباحث است. از نظر لغت، خُلق، شکل درونی انسان است؛ لذا حضرت حق تبارک و تعالی میفرماید: '''قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ''' ﴿الإسراء: 84﴾؛ یعنی هر انسانی بر اساس شاکله درونی خود عمل میکند. بنابراین اخلاق، صفات درونی است که در همه اعمال نقش زیربنایی و فرماندهی دارد. همان گونه که خَلق، شکل برونی انسان است. بنابراین، غرائز، ملکات و صفات باطنی انسان، اخلاق و رفتاری که از آن ناشی میشود، رفتار اخلاقی نامیده میشود<ref>ر.ک: همان، ج2، ص70</ref>. | تعریف اخلاق الهی از دیگر سرفصلهای مباحث است. از نظر لغت، خُلق، شکل درونی انسان است؛ لذا حضرت حق تبارک و تعالی میفرماید: '''قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلَى شَاكِلَتِهِ''' ﴿الإسراء: 84﴾؛ یعنی هر انسانی بر اساس شاکله درونی خود عمل میکند. بنابراین اخلاق، صفات درونی است که در همه اعمال نقش زیربنایی و فرماندهی دارد. همان گونه که خَلق، شکل برونی انسان است. بنابراین، غرائز، ملکات و صفات باطنی انسان، اخلاق و رفتاری که از آن ناشی میشود، رفتار اخلاقی نامیده میشود<ref>ر.ک: همان، ج2، ص70</ref>. | ||
سپس در ادامه در تفسیر کلمه اخلاق چنین میگوید: علمای اخلاق، اخلاق را به دو قسمت فطری و طبیعی و اکتسابی و اختیاری تقسیم کردهاند. اخلاق فطری آن است که کسب در آن دخیل نیست؛ مانند فطرت خداجویی، کمالجویی، عرفان، معرفت، حس ماورایی، حس کنجکاوی، حس حقطلبی و... که اینها فصل ممیز انسان از سایر حیوانات است. اما اخلاق اکتسابی و اختیاری، آنهایی هستند که در مقام عمل و اکتساب بهتدریج برای انسان حاصل میشوند؛ مانند: ایمان قوی، اخلاص لله، صدق و راستی، ثبات و استقامت و امثال آن. لذا به اینگونه صفات، اخلاق عملی و اکتسابی میگویند. بهطور کلی به این خلقیات، حکمت عملی - در مقابل حکمت نظری - میگویند. | سپس در ادامه در تفسیر کلمه اخلاق چنین میگوید: علمای اخلاق، اخلاق را به دو قسمت فطری و طبیعی و اکتسابی و اختیاری تقسیم کردهاند. اخلاق فطری آن است که کسب در آن دخیل نیست؛ مانند فطرت خداجویی، کمالجویی، عرفان، معرفت، حس ماورایی، حس کنجکاوی، حس حقطلبی و... که اینها فصل ممیز انسان از سایر حیوانات است. اما اخلاق اکتسابی و اختیاری، آنهایی هستند که در مقام عمل و اکتساب بهتدریج برای انسان حاصل میشوند؛ مانند: ایمان قوی، اخلاص لله، صدق و راستی، ثبات و استقامت و امثال آن. لذا به اینگونه صفات، اخلاق عملی و اکتسابی میگویند. بهطور کلی به این خلقیات، حکمت عملی - در مقابل حکمت نظری - میگویند. | ||
علمای علم اخلاق فرمودهاند: اگر آنچه حضرت حق بدون اکتساب، بلکه از طریق فطرت و سرشت انسانی، به انسان داده است، درست بهکار گرفته شود و مشغول کسب اخلاق اختیاری و اکتسابی شویم، میتوانیم به تمام ارزشهای والای انسانی برسیم<ref>ر.ک: همان، ص73-72</ref>. | علمای علم اخلاق فرمودهاند: اگر آنچه حضرت حق بدون اکتساب، بلکه از طریق فطرت و سرشت انسانی، به انسان داده است، درست بهکار گرفته شود و مشغول کسب اخلاق اختیاری و اکتسابی شویم، میتوانیم به تمام ارزشهای والای انسانی برسیم<ref>ر.ک: همان، ص73-72</ref>. | ||
قمشهای، اهمیت جهاد اکبر و مبارزه با نفس را با ذکر اولین حدیث کتاب پربرکت چهل حدیث امام راحل(ره) با این مضمون متذکر میشود که اصحاب رسول خدا(ص) از جنگ بزرگی برگشته بودند؛ خدمت حضرت آمدند و از سختیهای آن جنگ و شهدا و مجروحین و گرفتاریهای آن نزد حضرت درد دل کردند. حضرت پس از شنیدن سخنانشان فرمود: از جنگ کوچکی برگشتهاید. بر شما باد به جنگ بزرگ. اصحاب برآشفتند که یا رسولالله مگر جنگی از این سختتر در پیش داریم؟ و آیا آن کدام است؟ حضرت فرمود: بلی! آن جنگ بزرگ، جهاد با نفس است<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>. | قمشهای، اهمیت جهاد اکبر و مبارزه با نفس را با ذکر اولین حدیث کتاب پربرکت چهل حدیث امام راحل(ره) با این مضمون متذکر میشود که اصحاب رسول خدا(ص) از جنگ بزرگی برگشته بودند؛ خدمت حضرت آمدند و از سختیهای آن جنگ و شهدا و مجروحین و گرفتاریهای آن نزد حضرت درد دل کردند. حضرت پس از شنیدن سخنانشان فرمود: از جنگ کوچکی برگشتهاید. بر شما باد به جنگ بزرگ. اصحاب برآشفتند که یا رسولالله مگر جنگی از این سختتر در پیش داریم؟ و آیا آن کدام است؟ حضرت فرمود: بلی! آن جنگ بزرگ، جهاد با نفس است<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>. | ||
در قرآن مجید در موارد فراوانی نام ایمان با عمل صالح جفت شده است. از اینگونه آیات میفهمیم که التزام به عمل صالح یکی از نشانههای ایمان واقعی است. عمل، یعنی کار و کوشش، سعی و تلاش و انجام وظیفه. | در قرآن مجید در موارد فراوانی نام ایمان با عمل صالح جفت شده است. از اینگونه آیات میفهمیم که التزام به عمل صالح یکی از نشانههای ایمان واقعی است. عمل، یعنی کار و کوشش، سعی و تلاش و انجام وظیفه. و صالح، یعنی عملی که فرآورده و نتیجه داشته باشد و انسان را در زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی رشد دهد و به کمال برساند. نویسنده، با این توضیح، به ذکر نشانههای ایمان واقعی پرداخته و نوزده آیه از قرآن کریم را در این رابطه متذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص102-97</ref>. سپس خواننده را به کتاب ارزشمند «صفات الشيعة» محدث بزرگ شیخ صدوق ارجاع داده است. ایشان در این کتاب از ائمه اطهار(ع) بیش از هفتاد روایت مستند درباره صفات مؤمن واقعی، یعنی شیعه اثناعشری نقل میکند<ref>ر.ک: همان، ص103</ref>. | ||
و صالح، یعنی عملی که فرآورده و نتیجه داشته باشد و انسان را در زندگی فردی و خانوادگی و اجتماعی رشد دهد و به کمال برساند. نویسنده، با این توضیح، به ذکر نشانههای ایمان واقعی پرداخته و نوزده آیه از قرآن کریم را در این رابطه متذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص102-97</ref>. سپس خواننده را به کتاب ارزشمند «صفات الشيعة» محدث بزرگ شیخ صدوق ارجاع داده است. ایشان در این کتاب از ائمه اطهار(ع) بیش از هفتاد روایت مستند درباره صفات مؤمن واقعی، یعنی شیعه اثناعشری نقل میکند<ref>ر.ک: همان، ص103</ref>. | |||
در سطرهای دیگری از کتاب، تفکر در قرآن بهعنوان روش خداشناسی معرفی شده است. یکی از راههای بزرگ معرفت الله تبارک و تعالی، تفکر، تعقل و تدبر در کتاب بزرگ خدا قرآن مجید است که البته قرآن در این زمینه از بسیاری از انسانها گلایه میکند و میفرماید: '''أَ فَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا''' ﴿محمد: 24﴾؛ آیا نمیخواهند در حقایق قرآنی و معارف آن تدبر کنند یا اینکه دلهایشان در پوشش گناه و غلاف آن قرار دارد. یکی از گلایههای پیامبر بزرگوار اسلام(ص) نیز در روز قیامت از امتش این است که: '''يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً''' ﴿الفرقان: 30﴾؛ خدایا بیشتر امت من پشت به قرآن کردند و از آن دوری نمودند<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>. | در سطرهای دیگری از کتاب، تفکر در قرآن بهعنوان روش خداشناسی معرفی شده است. یکی از راههای بزرگ معرفت الله تبارک و تعالی، تفکر، تعقل و تدبر در کتاب بزرگ خدا قرآن مجید است که البته قرآن در این زمینه از بسیاری از انسانها گلایه میکند و میفرماید: '''أَ فَلاَ يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا''' ﴿محمد: 24﴾؛ آیا نمیخواهند در حقایق قرآنی و معارف آن تدبر کنند یا اینکه دلهایشان در پوشش گناه و غلاف آن قرار دارد. یکی از گلایههای پیامبر بزرگوار اسلام(ص) نیز در روز قیامت از امتش این است که: '''يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً''' ﴿الفرقان: 30﴾؛ خدایا بیشتر امت من پشت به قرآن کردند و از آن دوری نمودند<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>. | ||
علم الهامی، آخرین عنوان مطالب کتاب است. علومی که انسان فرامیگیرد، تنها از راه تعلیم و مطالعه و تحقیق نیست، بلکه درصورتیکه شرایط قلبی از هر جهت فراهم باشد و شخص، صلاحیت لازم را دارا باشد میتواند از علم الهامی نیز بهرهمند گردد. چنان علمی نوری است که به جهت وجود استحقاق و اقتضای حکمت و مشیت بالغه الهی از پشت پرده بر دل شایسته بنده میتابد و آن را از علوم و معارف و معانی بارور میسازد. از چنان علمی به علم اعطایی یا علم الهامی تعبیر میشود<ref>ر.ک: همان، ص122</ref>. | علم الهامی، آخرین عنوان مطالب کتاب است. علومی که انسان فرامیگیرد، تنها از راه تعلیم و مطالعه و تحقیق نیست، بلکه درصورتیکه شرایط قلبی از هر جهت فراهم باشد و شخص، صلاحیت لازم را دارا باشد میتواند از علم الهامی نیز بهرهمند گردد. چنان علمی نوری است که به جهت وجود استحقاق و اقتضای حکمت و مشیت بالغه الهی از پشت پرده بر دل شایسته بنده میتابد و آن را از علوم و معارف و معانی بارور میسازد. از چنان علمی به علم اعطایی یا علم الهامی تعبیر میشود<ref>ر.ک: همان، ص122</ref>. | ||
ابن سینا و ملاصدرای شیرازی به برخورداری از این علم در معضلات علمی اذعان کردهاند<ref>ر.ک: همان، ص123 و 124</ref>. | |||
[[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] و [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرای شیرازی]] به برخورداری از این علم در معضلات علمی اذعان کردهاند<ref>ر.ک: همان، ص123 و 124</ref>. | |||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
| خط ۶۸: | خط ۷۲: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||