دولة التشيع في بلاد المغرب: تفاوت میان نسخه‌ها

انگیزه نویسنده از تدوین این اثر، به تصویر کشیدن روند استقرار دولت اسلامی شیعی در بلاد مغرب و بحث از شرایط و موقعیت سیاسی و اجتماعی آن‌ها بوده است<ref>ر.ک: مقدمه ناشر، ص3</ref>.

در مقدمه ناشر، به اهمیت کتاب و انگیزه نویسنده اشاره گردیده<ref>ر.ک: همان</ref> و در مقدمه نویسنده، مطالبی پیرامون موضوع کتاب و شیوه تدوین آن، بیان گردیده است<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص5</ref>.

در فصل اول، به اختلاف بزرگی که در امت اسلامی بر سر جانشینی پیامبر(ص) از سقیفه آغاز گردید، اشاره شده است. نویسنده در این فصل، ابتدا به ارتداد قبایل بعد از وفات پیامبر(ص) و نقش یهودیان و منافقان پرداخته و سپس، به این پرسش پاسخ داده است که آیا امکان دارد پیامبر(ص) هدایت و رشد، امت را پس از خویش رها کرده و درباره آن سکوت کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص13-18</ref>.

قرآن و وصیت، سبب تفرقه و انقسام مسلمین، عثمان و حزب اموی، عمال خلیفه و قبض قدرت توسط آنان، برخورد امام علی(ع) با حزب اموی حاکم، تشریح سیاست امام علی(ع) و رئوس مطالب آن، خشمگین شدن کسانی که از بازگشت سنت پیامبر(ص) متضرر شده بودند، نافرمانی معاویه، تأسیس دولت اموی و سقوط آن، از جمله مطالب مهمی هستند که در این فصل، به آنها پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص19-29</ref>.

# لایه نخست: طبقه متمولین و ثروتمندانی بودند که متصل به حزب اموی حاکم بوده و در جمیع شئون دولت، نفوذ و استیلا داشته و از امتیازات فراوانی برخوردار بودند<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>.

#:الف)- سفیانی: که در پی به خلافت رساندن خالد بن یزید بن معاویه یا عمر بن سعید بن عاص بودند، ولی موفق به این کار نشدند<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>.

#:ب)- مروانی: پیروان مروان بن حکم بن عاص بن امیه و از اعراب جنوب یمن (از قبایل غسان و طی و کلب) بودند<ref>ر.ک: همان</ref>.

# حزب شیعی یا علوی: که حزب آل‌البیت در حجاز، مصر و عراق بوده و خواهان رسیدن خلافت به فرزندان امام علی(ع) بودند. این حزب شامل «طالبیون» و «هاشمیون» می‌شد. نویسنده به این نکته اشاره کرده است که عباسیون که منتسب به عباس، عموی پیامبر(ص) بودند نیز به این گروه ملحق می‌شوند<ref>ر.ک: همان</ref>.

# حزب آل زبیر: که در حجاز تشکیل حکومت داده و نفوذ خود را مخصوصا پس از مرگ معاویة بن یزید بن معایه تا عراق و شام گسترش داده و مدت زیادی دولت اموی را به خود مشغول نمودند. این جنبش پس از به قتل رسیدن ابن زبیر به فرمان عبدالملک بن مروان و به دست حجاج بن یوسف ثقفی در سال 73ق/ 692م، از بین رفت<ref>ر.ک: همان</ref>.

# حزب خوارج: که از پس از جنگ صفین به وجود آمدند<ref>ر.ک: همان</ref>.

# طبقه موالی: که متشکل از اهل ذمه و عوام مردم اعم از کارگران، کشاورزان، تجار، اصحاب صناعات و حرف و... بوده و غالبا از محرومین و مستضعفین جامعه بودند<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>.

# طبقه عبید: که بردگان و از فقرای جامعه بوده که یا در جنگ به اسارت درآمده و یا خریداری شده بودند. این گروه، دارای هیچ‌گونه حقی نبوده و ملک صاحبان خود محسوب شده و در کارهایی از قبیل زراعت، صناعت، ساخت و ساز و... به کار گرفته می‌شدند<ref>ر.ک: همان، ص35</ref>.

در ادامه این فصل، به تضاد موجود بین این گروه‌ها و اختلافاتی که بر سر حکومت داشتند، فعالیت‌های سیاسی و اعتقادی احزاب و گروه‌های سیاسی در سایه حکومت اموی و چالشی که حرکت‌های شیعی برای حکومت به وجود آورده بود و نیز ظهور حرکت بنی‌عباس، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص35-41</ref>.

در فصل سوم، فروپاشی اتحاد شیعی – عباسی و تشکیل حکومت عباسی بررسی شده است. نویسنده در این فصل، ضمن بحث از عصر و دوران امام جعفر صادق(ع)، ابتدا حرکت‌های شیعه در زمان ایشان را مورد مطالعه قرار داده و سپس انتفاضات و حرکت‌های بعدی و علت شکست آن‌ها را تشریح کرده است<ref>ر.ک: همان، ص45-67</ref>.

فصل چهارم، به معرفی خاندان بنی‌عباس اختصاص یافته است. این خاندان، به عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر(ص) منسوب می‌باشند. وی یکی از تجار و بزرگان بنی‌هاشم بود که در جنگ بدر، به اسارت مسلمانان درآمد و اسلام آورد. نویسنده، معتقد است که وی خود ادعای خلافت نداشت و حتی در جریان سقیفه نیز شرکت نکرد و همراه حضرت علی(ع) به دفن و تجهیز پیامبر(ص) پرداخته و حتی فرزندانش را به متابعت و پیروی از حضرت علی(ع) سفارش نمود<ref>ر.ک: همان، ص71</ref>.

فرزندان عباس (از جمله علی بن عبدالله بن عباس، محمد بن علی، سفاح و منصور)، رهبری دعوت عباسی به‌وسیله محمد بن علی و چگونگی قیام دولت عباسی، از جمله عناوینی است که در این فصل، مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، ص73-76</ref>.

در فصل پنجم، به تشریح بلاد مغرب و حدود و ثغور و سکان آن، پرداخته شده است. کشور مغرب، دارای موقعیت استراتژیک و ممتازی در قاره آفریقا بوده و مشتمل بر مجموعه بلاد شمال آفریقاست<ref>ر.ک: همان، ص87</ref>.

در فصل ششم، جهت‌گیری‌های شیعیان در مغرب و نحوه تشکیل دولت ادریسیه در زمان حکومت بنی‌عباس، تشریح شده است. نویسنده معتقد است که ادریس بن عبدالله، اولین کسی بود که دولتی شیعی را در بلاد مغرب تأسیس کرد و به مخالفت با دولت بنی‌عباس پرداخت، اما قبل از او نیز تشیع در آن مکان، وجود داشته است<ref>ر.ک: همان، ص100</ref>.

رقابت و منازعات شیعیان با خوارج در بلاد مغرب، چگونگی قیام دولت ادریسیه و نامه ادریس و مظهر شیعی در آن، از جمله مطالب مهم این فصل می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص101-105</ref>.

در فصل هفتم، به بررسی اقوال مورخین پیرامون چگونگی پیدایش و رشد تشیع در مغرب، پرداخته شده است. نویسنده معتقد است که اکثر مورخین گذشته و معاصر، بر این باورند که تشیع، از زمان امام صادق(ع) و در اوج انحراف بنی‌عباس از اصول صحیح اسلامی، وارد مغرب شد<ref>ر.ک: همان، ص114</ref>.