نامه دانشوران ناصری
| نامه دانشوران ناصری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جمعی از فضلاء و دانشمندان دوره قاجار (نويسنده)
ع‍ب‍درب آب‍ادی، م‍ح‍م‍د م‍ه‍دی ب‍ن غ‍لام‍ع‍ل‍ی (نويسنده) س‍اوج‍ی، اب‍وال‍ف‍ض‍ل‌ب‍ن ف‍ض‍ل‌ال‍ل‍ه (نويسنده) طال‍ق‍ان‍ی، ح‍س‍ن ب‍ن محمدتقی (نويسنده) ق‍زوی‍ن‍ی، ع‍ب‍دال‍وه‍اب ب‍ن ع‍ب‍دال‍ع‍ل‍ی (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | در شرح حال ششصد تن از دانشمندان نامی |
| ناشر | دار العلم ** دار الفکر |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 2 |
| موضوع | دانشمندان اسلامی - سرگذشت‌نامه - کشورهای اسلامی - سرگذشت‌نامه - اسلام -- سرگذشت‌نامه - ایران - سرگذشت‌نامه - دانشمندان ایرانی - سرگذشت‌نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 9 |
| کد کنگره | ف2ن2 203 CT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نامه دانشوران ناصری؛ در شرح حال ششصد تن از دانشمندان نامی، اثر جمعی از فضلا و دانشمندان دوره قاجار، دایرة‌المعارفی است الفبایی، تألیف‌شده در عصر قاجار، در شرح احوال و بیان آثار مشاهیر علم و ادب در جهان اسلام.
کتاب، ترتیبی الفبایی دارد و فقط مشتمل است بر شرح احوال و آثار اشخاص نامدار حوزه‌های مختلف علوم. مفاهیم در این کتاب مدخل نشده، هرچند در ضمن بیان احوال اشخاص، درباره پاره‌ای موضوعات و مفاهیم علمی و ادبی و دینی بحث شده است. ترتیب الفبایی در حرف اول اسم اشخاص رعایت گردیده، اما در حرف دوم چندان به آن توجه نشده است. اسامی اشخاص بر رسم معمول و به پیروی از کتاب‌هایی مانند «تذكرة الحفاظ» ذهبی و «فوات الوفيات» صلاح‌الدین کتبی آورده شده است[۱].
کتاب در صورت چاپ‌شده‌اش تا حرف «ش» بیشتر در دسترس نیست؛ هرچند محمدتقی بهار در «سبک‌شناسی» نوشته است که گویند قسمت‌های دیگر آن هم تألیف شده و به‌صورت دست‌نویس در کتابخانه‌های خصوصی موجود است. این مقدار چاپ‌شده مجموعاً 539 شرح حال را در بر دارد و از این تعداد، بیشتر شرح حال‌ها راجع به صوفیه و عرفا و سپس، به‌ترتیب، پزشکان، فقها، ادبا و شعرا و در مرحله بعد به‌ترتیب راویان، محدثان، فلاسفه، منجمان، مفسران، مورخان و متکلمان است و اندکی هم به ریاضی‌دانان و قضات اختصاص داده شده است[۲].
در این اثر، در ضمن شرح حال‌ها، فواید علمی و ادبی و تاریخی و انتقادی بسیاری، به‌مناسبت و بی‌مناسبت، آمده است که غالباً ارزشمند و درخور توجه هستند؛ از جمله تفکیک اسامی مشترک، تصحیح عناوین کتاب‌ها، برخی نقدها و نکات ادبی و لغوی، مطالبی مستقل در حد یک مقاله در موضوعاتی مانند بحث درباره ظهور یک مجدد در آغاز هر قرن، اصول اعمال فرقه ملامتیه، ابن قبه و تعبد به خبر واحد، مناظرات ابن قبه با زیدیه، تحقیق درباره اینکه روز عاشورا مطابق با چه روزی از هفته بوده است، بحثی درباره انواع خطوط و پیدایش و تکامل آنها، برخی فواید جغرافیایی و بالاخره بیان نکاتی در مقایسه دستاوردهای علم جدید با یافته‌های دانشمندان اسلامی نظیر ابوریحان بیرونی[۳].
نامه دانشوران ناصری به‌لحاظ نثر فارسی نیز درخور توجه است و از متون باارزش دوره قاجار بشمار می‌آید[۴].
نامه دانشوران ناصری را می‌توان نخستین گام برای تألیف دایرة‌المعارف به سبک جدید در ایران معاصر دانست؛ این اثر اولین تألیف گروهی در عصر جدید در ایران است که با طرح و اندیشه‌ای مشخص و بودجه‌ای معین و تحت نظارت کامل دولت به وجود آمده و واحد خاصی در وزارت علوم با عنوان «مجلس تألیف نامه دانشوران» تألیف آن را برعهده گرفته است و نیز مدیران ارشد آن، اعتضادالسلطنه و اعتمادالسلطنه، هر دو با معارف اروپایی عصر آشنا بوده‌اند[۵].
پانویس
منابع مقاله
باغستانی، اسماعیل، «دانشنامه جهان اسلام»، تاریخ انتشار اینترنتی: 30 اردیبهشت 1390،