میراث سیف‌الدین باخرزی: شرح اسماءالله، اسرار الاربعین لاخیار السائرین، مکتوبات و مجالس
| میراث سیف‌الدین باخرزی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | باخرزی، سعید بن مطهر (نویسنده) ایمانی، بهروز (محقق و مصحح) |
| ناشر | بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1403 |
| شابک | 8ـ91ـ7706ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
میراث سیف‌الدین باخرزی: شرح اسماءالله، اسرار الاربعین لاخیار السائرین، مکتوبات و مجالس تألیف ابوالمعالى سيف‌الدين سعيد بن مطهر بن سعيد باخزی با تصحیح و تحقیق دکتر بهروز ایمانی، در این کتاب، افزون بر ارائۀ اطلاعات نویافته‌ای از سیف باخرزی، رسائل، مکتوبات و مجالس منتشرنشده‌ای از او نیز آورده شده است که در شناخت بیشتر این شیخ عالم و بازخوانی اندیشه‌های او بسیار راهگشاست.
گزارش کتاب
سیف‌الدین باخرزی سال 586 قمری در باخرز ـ ناحیه‌ای بین نیشابور و هرات ـ به دنیا آمد. او در یازده سالگی به بغداد رفت و از ابن‌جوزی حدیث شنید. آن‌گاه به بغداد رفت و از ابوحفص عمر سهروردی به استماع حدیث پرداخت. او در شهرهای نیشابور، هرات، مکه، بغداد، خوارزم و بخارا به حضور محدثان نامور روزگار خود راه یافت و از طریق آنها حدیث فرا گرفت و خود به استخراج و روایت پرداخت.
باخرزی در فتح‌آباد ـ از مضافات بخارا ـ خانقاهی بنیان گذاشته بود که در آنجا مجالس ارشاد و ذکر و وعظ برگزار می‌کرد و قرآن و تفسیر و حدیث و ... می‌آموخت. او در همان خانقاه به تاریخ بیست‌وچهارم ذی‌قعدۀ سال 659 درگذشت. مزار او در جنب خانقاه واقع بوده و هنوز هم زیارتگاه اهل دل است.
بیش از چهل کتاب به باخرزی نسبت داده شده که اکنون از آن شمار، جز چند اثر باقی نمانده است؛ از جمله من کلمات الشیخ العالم قدوة العارفین سیف‌الدین باخرزی، شرح اسماء الله، اسرار الاربعین لاخیار السائرین، وقایع الخلوة، وصیت مریدان، وصیت به بهاءالدین، وصایا و ... .
از آثار باخرزی که آبشخورهای اندیشگی وی به شمار می‌روند، بیش از چند رساله و نیز اقوال پراکنده به دست ما نرسیده است و نمی‌توان نظام فکری و مشرب عرفانی او را به صورت تحقیقی و تحلیلی واکاوی کرد. او مانند پیر خود نجم‌الدین کبری و دیگر مشایخ طریقت کبروی، به ذکر خفی معتقد بود و بر آن است که تصرف این ذکر در دل ذاکر بیشتر است و اغلب پیران طریقت بر آن رفته‌اند. آبشخور عمدۀ اندیشه‌های باخرزی، قرآن است که آن را جامع جمیع معانی می‌داند. صریح‌ترین موضع‌گیری او دربارۀ عشق مجازی را می‌توان در «رسالۀ عشق» او دید و خواند.
در این کتاب، افزون بر ارائۀ اطلاعات نویافته‌ای از سیف باخرزی، رسائل، مکتوبات و مجالس منتشرنشده‌ای از او نیز آورده شده است که در شناخت بیشتر این شیخ عالم و بازخوانی اندیشه‌های او بسیار راهگشاست.
«شرح اسماءالله» رساله‌ای است از مؤلفات شیخ‌الاسلام باخرزی. شرح و تفسیر باخرزی از نام‌های خدا، ناظر به آیات و لطایف قرآنی است و او آن را با بیانی عارفانه و زبانی شاعرانه ساخته و پرداخته کرده است. او در پرداخت این رساله افزون بر ایراد دلایل قرآنی، به شواهد حدیثی و روایی نیز توجه می‌کند و حکایاتی از مشایخ تصوف و عرفان هم دربارۀ موضوعات و مفاهیم مورد بحث آورده است. نثر این رساله از عناصر شاعرانگی برخوردار است و از شیوه‌های بلاغی و بدیعی همچون سجع، تشبیه، استعاره، مراعات‌النظیر، تلمیح و ... برای سخن‌آرایی استفاده کرده است. تصحیح این رساله بر مبنای دست‌نویس کتابخانۀ بریتانیا انجام گرفته و سپس با نسخۀ کتابخانۀ فاتح مقابله شده است.
باخرزی از سال 607 تا 628 قمری در شهرهای مختلف در حضور محدثان نامور آن روزگار، از ابوالحسن مؤید طوسی گرفته تا رشیدالدین غزال اصفهانی حدیث خوانده و شنیده و خود بنا به سنت رایج اربعین‌نویسی در فرهنگ اسلامی، به استخراج و روایت چهل حدیث پرداخته و مجموعه‌ای با عنوان «اسرار الاربعین لاخیار السائرین» رقم زده است. یگانه دست‌نویس این اثر به شمارۀ 88 در کتابخانۀ وحید پاشای ترکیه محفوظ است و تصحیح از روی همان انجام گرفته است.
سومین رسالۀ تصحیح‌شده در این کتاب، با عنوان «مکتوبات» است. مخاطبان چندی از این نامه‌ها معلوم نیست؛ اما نام شماری از مخاطبان ذکر شده است؛ از جمله: سعدالدین حموی، امیر ضیاءالدین، حمیدالدین هروی، شرف‌الدین خواجۀ خراسان، حبش عمید، سید شرفشاه طبسی، وفا ملک، برکه، ارغون و .... . در این بخش 59 مکتوب از باخرزی آورده شده است.
آخرین رسالۀ تصحیح‌شده در این کتاب، «مجالس» است. باخرزی در خانقاه خود در فتح‌آباد و مساجد بخارا از جمله مسجد جامع و صرافان مجلس وعظ و تذکیر داشت و در شماری از منابع به مجالس تذکیر و منابر وعظ او اشاره شده است. در آبشخورهای عرفانی به صورت پراکنده مجالسی از باخرزی نقل شده و نسخه‌هایی از آن در دست است. در این مجموعه، مجلسی از باخرزی در شرح و تفسیر آیۀ 24 سورۀ ابراهیم تحریر شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات