مصباح الشريعة في شرح تحرير الوسيلة، كتاب الإجتهاد و التقليد
| مصباح الشريعة في شرح تحرير الوسيلة، كتاب الإجتهاد و التقليد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسوی خمینی، سید روح‌الله (نويسنده) نمازی، عبدالنبی (نويسنده) |
| ناشر | مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1375ش |
| موضوع | فقه جعفری - رساله عمليه، اجتهاد و تقليد، |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 183/9 /خ8 ت3029 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مصباح الشريعة في شرح تحرير الوسيلة: كتاب الإجتهاد و التقليد، شرح آیت‌الله عبدالنبی نمازی بر کتاب فقهی «تحریر الوسیلة» امام خمینی(ره) است. این اثر در چندین جلد به زبان عربی منتشر شده که در این جلد مبحث «اجتهاد و تقلید» مطرح شده است.
تحریر الوسیله، مهم‌ترین و جامع‌ترین رساله فتوایی امام خمینی (متوفی 1368ش) و یکی از ماندگارترین آثار فقهی شیعه امامیه است که از بدو تألیف تاکنون، همواره مورد شرح و تعلیقه فقهای پس از مؤلف قرار گرفته است. این کتاب تحریر و تکمیل کتاب گران‌سنگ وسیلة النجاة می‌باشد[۱].
علم فقه به معنای مصطلح نزد فقها علم به احکام شرعی فرعی از ادله تفصیلی آن است. از اینجا جایگاه علم فقه و شرافت آن آشکار می‌شود زیرا شرافت هر علمی به شرف موضوع آن است؛ زیرا این علم موجب شناخت احکام الهی از حلال و حرام و کیفیت عبودیت و تقرب به سوی خداوند و موجب تکامل مجتمع بشری می‌شود[۲]. نویسنده در مقدمه، وجوب تفقه در دین را با استناد به آیات و روایات مورد بررسی قرار می‌دهد. سپس روایات فراوانی را در فضیلت تفقه و ثواب آن متذکر می‌شود؛ از جمله اینکه «یک فقیه بر شیطان از هزار عابد سنگین‌تر است» و «فقه افضل عبادات است»[۳].
یکی از راه‌هایی که سبب سلامت دین و بقای شریعت مقدس تا امروز و حفظ آن از دسیسه‌ها و بدعت‌ها شده نهی کتاب و سنت از فتوای بدون علم است[۴]. آیات و روایات فراوانی بر این موضوع دلالت دارد که به‌خاطر این آیات و روایات، سیره علما اجتناب از تصدی مقام مرجعیت و افتاء بوده است. دلیل کثرت احتیاط در فتاوایشان نیز همین موضوع است؛ همچنان‌که از سید جلیل سید ابن طاووس (متوفی 664ق) صاحب کرامات و مقامات جلیله در علم و فقه و زهد و تقوی و از جمله ستارگان آسمان فقاهت و صاحب تألیفات فراوان است. لکن در فقه تنها یک کتاب با نام «غیاث سلطان الوری لسکان الثری» در قضای نماز از اموات نوشته است. خودش در این رابطه می‌گوید: غیرازاین کتابی در فقه و تقریر مسائل و جواب‌ها ننوشتم؛ زیرا من مصلحت خویش و نجاتم در دنیا و آخرت را در پرهیز از فتوا در احکام شرعیه می‌دانم. چراکه بین فقهای شیعه در تکالیف فعلی اختلاف در نقل یافتم و شنیدم که خداوند درباره محمد(ص) عزیزترین خلایق می‌فرماید: «و لو تقول علینا بعض الاقاویل لاخذنا منه بالیمین ثم قطعنا منه الوتین»: «اگر این بنده ما (محمد) بعضی از گفتارها را از نزد خود بگوید و به ما نسبت دهد، ما باید قدرت خود، او را می‌گیریم؛ سپس رگِ قلب او را قطع می‌کنیم؛ و آن‌وقت کیست از شما که بتواند از او دفاع کند، و او را از عقوبت و کیفر ما دور نگه دارد؟». پس اگر کتاب‌هایی در فقه تصنیف کنم که پس از من بر طبق آن‌ها عمل شود، نقض پرهیزکاری من از فتوا و دخول تحت آیه مذکور است؛ زیرا خداوند جل‌جلاله هنگامی‌که رسول عزیز اعلم را تهدید می‌کند، پس اگر دروغی را به خداوند جل‌جلاله نسبت دهم و فتوا یا نوشته خطایی یا اشتباهی داشته باشم حال من در روزی که در برابر حضرتش حاضر شوم چگونه خواهد بود[۵].
درعین‌حال نیاز مردم به کسانی که معالم دینشان را به آن‌ها آموزش دهند و آن‌ها را به صراط مستقیم هدایت و به سوی حق ارشاد و از لغزش و گمراهی در عقاید و اعمال حفظ کنند و نیز عدم تمکن از وصول و تشرف به خدمت معصوم(ع) برای همه مردم در همه زمان‌ها و مکان‌ها سبب شد در موارد مختلف معصوم(ع) امر نمود که مؤمنین در امور و شئون خویش به فقها رجوع کنند. روایات فراوانی نیز به‌صراحت دلالت بر وجوب مراجعه به فقها دارد[۶].
ذکر اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا علیهم‌السلام و مبدأ تأسیس مدرسه فقه استدلالی از دیگر عناوین مطرح شده در مقدمه کتاب است[۷].
شارح در انتهای مقدمه به برخی نکات اشاره کرده است:
- من متن تحریر الوسیله که رساله عملیه امام راحل خمینی کبیر(ره) است را محور مباحث فقهی خویش قرار دادم تا بعضی از حقوقی که ایشان بر فقه و فقها و حوزه‌های علمیه مبارکه دارد ادا شود؛ چراکه کسانی که معاصر ما بودند و شاهد مصائبی که ستمگران و طواغیت بر اسلام و مسلمین وارد کردند به‌گونه‌ای که از اسلام و مسلمین جز اسمی و از قرآن و فقه جز رسمی باقی نماند و از احکام شرعی و معارف الهی و مفاهیم عالی قرآنی جز در کتب و خانه‌ها و مدارس علمیه وجودی نماند... و با آمدن امام راحل عزت به مسلمین بازگشت و قلعه‌های کفر و ضلالت فرو ریخت. پس بر اصحاب علم واجب است که سعی در احیای افکار و مبانی امام راحل داشته باشند...
- بهتر دیدیم که در مباحث فقهی رعایت اختصار و اقتصار بر مطالب علمی مفید بشود و از پیچیدگی در ذکر آراء و نظرات مختلفی که تأثیر مهمی در تنقیح اصل بحث و استحکام ارکان آن ندارند پرهیز کردیم. این موارد تنها تطویل بدون فایده و سبب تشویش اذهان و هدر رفتن عمر در موارد غیرمفید بود.
- در مواردی که در آن‌ها نیاز به مسائل علم اصول فقه است به‌گونه‌ای که اظهار رأی صحیح بر بیان و توضیح این مسائل متوقف است، مسائل را بدون پیچیدگی مطرح کرده‌ایم.
- در موارد متعددی احوال روات و رجال حدیث که در ضمن بحث اسامی آن‌ها آمده ذکر شده است[۸].
شرح نمازی به سبک رایج با ذکر متن تحریر الوسیله در بالای صفحه و شرح آن در ذیل صفحه ارائه شده است. شارح در هر موضوع با اشاره به دیدگاه‌های مختلف موضوع را مورد ارزیابی قرار داده و نظر خویش را مطرح کرده است؛ به‌عنوان‌مثال در رابطه با تعریف اصطلاحی تقلید به پنج تعریف اشاره و سپس اختلاف تعاریف را حاکی از تفاوت در حقیقت تقلید نمی‌داند بلکه تعاریف را اشاره به حقیقت و احدی دانسته و اختلاف را تنها در عبارت می‌داند[۹].
فهرست مطالب در انتهای کتاب و آدرس آیات و روایات و مستندات مطالب در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه شارح و متن کتاب.
- انصاری قمی، ناصرالدین، «کتاب‌شناسی تحریر الوسیلة»، پایگاه مجلات تخصصی نور: آینه پژوهش، فروردین و اردیبهشت 1384، شماره 91، صفحه 128 تا 131.