مشکوة، سید محمد

سید محمد مشکوة

نام	سید محمد مشکوة
نام‌های دیگر	ح‍س‍ي‍ن‍ي‌ م‍ش‍ک‍وه‌ ب‍ي‍رج‍ن‍دي‌، م‍ح‍م‍د م‍ش‍ک‍وه‌ال‍ش‍ري‍ع‍ه‌، م‍ح‍م‍د م‍ش‍ک‍وه‌ ب‍ي‍رج‍ن‍دي‌، سيد م‍ح‍م‍د مشکوة، سيد محمد
نام پدر	سید علی
متولد	1280ش / 1319ق / 1902م
محل تولد	بیرجند
رحلت	1359ش / 1400ق / 1980م
اساتید	آیت‌الله شیخ محمد‌باقر گازاری بیرجندی (بعدها آیتی)، شیخ هادی بیرجندی، شیخ محمد‌حسن دهکی، شیخ محمد‌حسین سرچاهی، شیخ غلام‌رضا فاضل
برخی آثار	رگ شناسی طبیعیات دانشنامه علائی مصادقة الإخوان رساله منطق دانشنامه علائی درة التاج النبض جالينوس ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد میراث اسلامی ایران
کد مؤلف	AUTHORCODE10170AUTHORCODE

سید محمد مشکوة (1279-1359ش)، فقیه، ادیب، کتاب‌شناس، نسخه‌شناس و از مفاخر ایران اسلامی است که محضر بزرگانی چون: شیخ هادی بیرجندی، شیخ محمد‌حسن دهکی، ادیب نیشابوری، محمدباقر مدرس رضوی و... را درک نموده و آثار گران‌بهایی چون «كلمه التوحيد لرفع الترديد» و «مشكوة الأسرار في حل عقد الأسفار» را از خود به یادگار گذاشته است.

ولادت

سید محمد مشکوة فرزند سید علی، در خانواده‌ای روحانی و از سادات جلیل‌القدر، در سال 1279، در بیرجند متولد شد.

تحصیلات

اساتید

تحصیلات ابتدایی خود را در مکتبخانه به سرانجام رساند و از محضر سید فرنودی و ملا آخوند سورگی بهره برد. مدتی نیز به کسب و تجارت مشغول شد. در ضمن کار، به آموختن زبان فرانسه نزد سید مرتضی نامی پرداخت. در ۱۳۳۳ق به توصیه و سفارش جد مادری‌اش به مدرسه «علمیه معصومه» یا «مدرسه طلاب بیرجند» رفت و محضر استادان بزرگی چون آیت‌الله شیخ محمد‌باقر گازاری بیرجندی (بعدها آیتی)، شیخ هادی بیرجندی، شیخ محمد‌حسن دهکی، شیخ محمد‌حسین سرچاهی، شیخ غلام‌رضا فاضل، میرزا موسی چهکنتوکی را درک کرد و صرف و نحو، منطق، معانی و بیان و مقدمات فقه و اصول را آموخت. در ۱۳۳۶ق به اتفاق چند تن از دوستان خود راهی مشهد شد و در حوزه علمیه مشهد نزد ادیب نیشابوری و آقازاده خراسانی درس خواند و محضر آقا شیخ حسن ته‌خیابانی، محمدباقر مدرس رضوی و شیخ حسن کاشی را درک کرد. پس از چندی به عتبات عالیات رفت و در آنجا به تکمیل تحصیلات علوم دینی پرداخت^[۱].

تدریس

او در بازگشت به وطن در سال ۱۳۱۱ش، به دعوت وزارت معارف وقت، مدرس فلسفه در مدرسه سپهسالار (شهید مطهری کنونی) شد و به تدریس «شرح منظومه حکمت» حاج ملا هادی سبزواری، «شرح اشارات و تنبیهات» ابن‌ سینا و بخش الهیات «شفا» ابن‌ سینا پرداخت. در ۱۳۱۵ش از دانشگاه تهران در رشته زبان و ادبیات فارسی درجه دکتری گرفت. در ۱۳۱۶ش نشان درجه دوم علمی را اخذ کرد. در سال‌های آخر سلطنت رضاشاه پهلوی که به دلیل قانون متحدالشکل شدن البسه، پوشیدن لباس روحانیت مستلزم اجازه اجتهاد یا اجازه حدیث بود، چندین تصدیق اجتهاد از آیات عظام سید ابوالحسن اصفهانی، ضیاء‌الدین عراقی و سید محمد حجت کوه‌کمره‌ای و اجازه حدیث از علامه حاج شیخ آقابزرگ تهرانی گرفت^[۲].

وی در ۱۳۲۹ش به درجه استادی دانشگاه تهران نائل آمد. او در زمینه کتابشناسی تبحر بسیار داشت. اهل شعر بود و بسیاری از اشعارش به چاپ رسیده است. او عضو انجمن ادبی ایران بود^[۳].

از کارهای بسیار ارزشمند وی، اهدا کتابخانه شخصی‌اش مشتمل بر ۱۳۲۱ عنوان نسخه خطی در ۱۳۲۸ش به دانشگاه تهران است. ازاین‌رو نه‌تنها نام خود را به‌عنوان اولین اهداکننده نسخ خطی به دانشگاه تهران جاودانه ساخت، بلکه نامش در زمره بنیان‌گذاران کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران ثبت شد^[۴].

وفات

وی در ۱۸ مهرماه ۱۳۵۹ش در لندن درگذشت. پیکرش به ایران انتقال یافت و در شهر قم در کنار قبر حضرت معصومه(ع) به خاک سپرده شد^[۵].

آثار

از ایشان بیش از هفتاد کتاب در زمینه تصحیح متون و تألیف باقی مانده است که از آن جمله می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:

كلمة التوحيد لرفع الترديد؛
مشكوة الأسرار في حل عقد الأسفار؛
دانشنامه (قسمت طبیعیات) ابن‌ سینا؛
دانشنامه (قسمت منطق) ابن‌ سینا (با همکاری محمد معین)؛
فعلیت و امکان در عقد وضع و آراء فارابی و ابن‌ سینا؛
تصحیح کتاب‌ الوجيزه شیخ بهایی؛
تصحیح «رگ‌شناسی» یا «رسالة نبض» ابن‌ سینا؛
تصحیح «درة التاج لغرة ‌الدباج» قطب‌الدین شیرازی؛
تصحیح «فوائد الدرية» (شامل چند رساله از ابن‌ سینا)؛
تصحیح «کلید بهشت» قاضی سعید قمی؛
ترجمه کتاب «ارسطاطالیس حکیم: نخستین مقاله مابعدالطبیعه موسوم به مقاله الألف الصغری» اسحق بن حنین اشاره کرد^[۶].

جوایز

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به‌پاس سال‌ها خدمات علمی و فرهنگی وی، طی مراسم بزرگداشتی که در ۱۸ مردادماه ۱۳۸۹ش برای وی برگزار کرد، ایشان را به‌عنوان یکی از مفاخر ایران‌زمین معرفی کرد و لوح تقدیری همراه با نشان زرین انجمن به خانواده وی اهدا نمود^[۷].