مختصر الحجة على تارك المحجة

مختصر الحجة على تارك المحجة
پدیدآوران	مقدسی‌، نصر بن‌ ابراهیم‌ (نويسنده) ها‌رون‌، محمد (محقق)
ناشر	أضواء السلف
مکان نشر	عربستان - ریاض
سال نشر	13سده - 1425ق - 2005م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/م7م3 204 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مختصر الحجة علی تارك المحجة، اثری از ابوالفتح نصر بن ابراهیم مقدسی (407-490ق)، از عالمان بزرگ شافعی است. این اثر در خصوص کلام و عقاید اهل سنت است و توسط محمد ابراهیم محمد هارون، تحقیق شده است.

نوشتار حاضر، در واقع خلاصه‌شده کتاب مقدسی (با نام الحجة علی تارك المحجة) است که متأسفانه نام اختصارکننده مشخص نیست.

کتاب، به موضوع التزام به قرآن و سنت و ضرورت پیروی از آنها پرداخته و مشتمل بر ذکر اصول دین بر اساس رویکرد اهل حدیث و سنت است.

با توجه به اینکه درباره اصل کتاب، مقاله‌ای نوشته نشده، در این مقاله، علاوه بر چگونگی اختصار، به اصل کتاب نیز پرداخته می‌شود.

در این مختصر، اسناد احادیث حذف شده و تنها نام اصحاب و تابعیان موجود در اسناد احادیث و روایات حفظ شده است. اسناد تکراری جز در مواردی که حاوی مطالبی اضافی بوده نیز حذف شده است.

نویسنده، سبب نگارش کتاب «الحجة علی تارك المحجة» را رواج بدعت‌ها و اعمال مذموم در میان عامه مردم و گرایش به فلسفه و کلام دانسته است. وی از این رهگذر درصدد بوده تا ضرورت تبعیت مسلمانان از کتاب خدا و سنت رسول خدا(ص)، اجماع صحابه و تابعین و ائمه از علمای متقدم و کسانی که به تقوا و دین شهرت دارند را بیان نماید و بر لزوم اجتناب از بدعت‌ها و ترک جدل و منازعات در دین و همچنین کلام و غیره تأکید نماید.

هرچند نویسنده، به استفاده از آثار متقدمان تصریح نکرده، لکن بررسی مطالب آن گویای استفاده وی از منابعی همچون موطأ مالک بن انس (متوفای 179ق)، «الرسالة» نوشته ابن ادریس شافعی (متوفای 204ق)، «فضائل القرآن»، به‌اضافه «غريب الحديث» قاسم بن سلام بغدادی (متوفای 224ق)، سنن دارمی (متوفای 255ق) و آثاری دیگر از متقدمان است.

از ویژگی‌های کتاب، جمع‌آوری تعداد زیادی از احادیث در موضوع مورد بحث، تکیه بر مصادر اصلی، تنوع معلومات، به تصویر کشیدن وضعیت اجتماعی عصر نویسنده، کثرت مراجعه نویسندگان و اقتباس از مطالب آن است؛ بااین‌وجود نقدهایی هم بر آن وارد شده است؛ ذکر برخی از احادیث و روایات موضوعه و اسرائلیات، عدم ارزش‌گذاری احادیث، اکتفا به ذکر احادیث ضعیف در برخی ابواب، عدم دقت در باب‌بندی مطالب، ذکر برخی از مطالب غیر مناسب در برخی ابواب، از جمله آن نقدها است.

کتاب در یک مقدمه و صدوشانزده باب تنظیم شده است. در حقیقت مطالب کتاب، از جهت علمی در دو بخش اساسی سامان یافته است. بخش اول، شامل احادیث و روایاتی است در حجیت کتاب و سنت، احتجاج بر تارک آنها و تشویق به التزام به آن دو منبع و همچنین نکوهش علم کلام و برحذر داشتن از بدعت‌ها و مجادلات و مناقشات در دین. این بخش از مطالب، دوسوم کتاب (یک ثلث از ابتدا و یک ثلث از آخر) را در بر گرفته است و مشتمل بر هفتصد حدیث و روایت غیر تکراری است.

بخش دوم، به مسائل اعتقادی اختصاص یافته است. این بخش از مطالب، در مقایسه با بخش اول، مباحث مختصری دارد؛ بااین‌وجود، مطالب آن جامع است. نویسنده به ضرورت اعتقاد به عقاید صحیح که پیشینیان صالح ما داشته‌اند، تأکید کرده است. وی در این راستا از صفات خداوند، کلام بودن قرآن، دیدن خداوند در قیامت، معراج، ایمان، اسلام و امور غیبی مانند عذاب قبر، منکر و نکیر، فرشته مرگ، خلقت بهشت ​​و جهنم، حوض، صراط، میزان و سایر امور اعتقادی، سخن گفته است. علاوه بر این، مؤلف باورهای برخی از علما از جمله عبدالله بن مبارک، احمد بن حنبل، ابوزرعه، ابوحاتم، بشر حافی و محمد بن یحیی ذهلی را به‌تفصیل ارائه کرده است. این بخش از مطالب، یک‌سوم کتاب را به خود اختصاص داده است.

مؤلف در ذیل هر باب، احادیث و روایات مربوطه را آورده و در برخی ابواب، نخست به ذکر آیات، سپس احایث منسوب به پیامبر(ص) و روایات پرداخته است. بااین‌وجود نویسنده به این روش در تمام ابواب پایبند نبوده و برخی از ابواب، فاقد احادیث یادشده است. وی در استناد به متون با سلسله سند از رویکرد محدثان پیروی کرده است. وی احادیثی را در ذیل فصل‌هایی جمع‌آوری کرده است که جنبه‌های مختلف موضوع کتاب را پوشش می‌دهد. وی به‌ندرت احادیث را در دو جای مختلف با یک عبارت و یک طریق آورده است.

جمع‌آوری احادیث و روایات بدون بررسی و اظهار نظر، تکرار احادیث و روایات در برخی ابواب به جهت مناسبت فرازی از آن با بحث، ذکر توضیحاتی در آغاز ابواب در راستای فهم بهتر متن، در مواردی توضیح برخی عبارات، حل ابهامات یا روشن کردن معنی، استشهاد به رؤیا و خواب در برخی مباحث، ذکر اصول عقاید بدون ورود به جزئیات و...، از جمله موارد قابل ملاحظه در روش نویسنده است.

محقق، علاوه بر تحقیق و تصحیح متن کتاب، با مراجعه به مصادر اصلی، اعم از حدیث، رجال، عقاید و... ضمن اشاره به اختلاف عبارات در پاورقی، عبارت افزوده به متن را میان پرانتز قرار داده و به منبع آن عبارت در پاورقی توجه داده است. نگارش متن بر اساس قواعد نگارش جدید، قرار دادن صفحات نسخه خطی میان علامت //، آدرس‌دهی آیات، استخراج و مستندسازی احادیث و روایات، معرفی بیشتر اعلام، شخصیت‌ها و راویان، شرح و توضیح کلمات دشوار و نامأنوس، تعلیق بر برخی مطالب در پاورقی کتاب، به‌اضافه تنظیم فهرست‌های علمی متعدد در آخر کتاب، از کارهای محقق اثر است.

منابع مقاله

مقدمه تحقیق و مقدمه مصنف.