حلی، جعفر بن حسن
| نام | محقق حلی، جعفر بن حسن |
|---|---|
| نامهای دیگر | حلی، جعفر بن حسن
محقق حلی، اب‍وال‍ق‍اس‍م جعفر محقق حلی، نجم‌الدین اب‍وال‍ق‍اس‍م جعفر محقق حلی، نجم ال‍دی‍ن جعفر بن ال‍ح‍س‍ن ال‍ه‍ذل‍ی محقق اول |
| نام پدر | حسن |
| متولد | 602 هجرى قمرى |
| محل تولد | حله |
| رحلت | 656 ش یا 676 ق یا 1277 م |
| اساتید | پدرش شمس‌الدین حسن حلى، سید مجدالدین على بن حسن عریضى، ابوحامد نجم الإسلام محمد حلبى، ابن نما حلى |
| برخی آثار | التنقیح الرائع لمختصر الشرائع
أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (محشی حسینی شیرازی) شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (شرح حسینی) غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00108AUTHORCODE |
شیخ نجم‌الدین جعفر بن حسن بن یحیى بن سعید هذلی حلی (۶۰۲-۶۷۶ق)، معروف به محقق حلى، فقیه، اصولی، شاعر شیعه، «شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام»، مشهورترین تألیف محقق حلی و شاید مشهورترین کتاب فقه شیعه است.
ولادت
در سال 602 هجرى قمرى در شهر تاریخى حله قدم به عرصۀ وجود گذارد.
او یکى از بزرگترین و نامورترین فقیهان عصر خویش است و داراى عظمت و اعتبار خاص در میان مجتهدان مى‌باشد، به حدى که وقتى کلمۀ «محقق» را بدون قرینه و نشانه‌اى در میان فقها ذکر مى‌کنند، شخصیت تحقیقى و علمى ایشان مورد نظر است.
تحصیلات
محقق حلى از همان سنین کودکى به تحصیل مقدمات علوم متداول عصر خویش پرداخت. او ادبیات عرب را که زبان مادریش بود به خوبى فرا گرفت. هیئت و ریاضیات و منطق و کلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام این رشته‌ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر کامل یافت.
وى آنگاه فقه و اصول را پیش پدرش حسن بن یحیى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند ابن نما و سید فخار موسوى - شاگرد ابن إدریس حلى - بهره برد.
محقق در اوایل جوانى اشعارى چند سرود، ولى به سفارش پدرش آن را دنبال نکرد.
محقق حلى با یک واسطه شاگرد ابن زهره و ابن إدریس حلى است و استاد علامۀ حلى بوده است.
شخصیت علمى
محقق حلى در سایۀ قریحۀ سرشار و فکر مواج و وسعت نظرى که داشت، به تحکیم مبانى فقه شیعه و اساس مکتب اجتهاد پرداخت.
وى فقه را بر پایۀ استدلال محکم بنا نهاد و در تحقیقات خود به آراى دیگران نیز توجه داشت و در توسعۀ ابعاد آن کوشش مى‌کرد.
مقام او آن چنان است که در فقه کسى را بر او مقدم نمى‌شمارند.
فیلسوف و ریاضى‌دان بزرگ، خواجه نصیرالدین طوسى با او در حله ملاقات کرده و در جلسۀ درس فقهش حضور یافته است. کتاب‌هاى محقق مخصوصاًً کتاب شرایع یک کتاب درسى طلاب است. فقهاى زیادى کتب محقق را شرح کرده یا حاشیه بر آن نوشته‌اند.
کلمات بزرگان
علامه حلى دربارۀ او مى‌گوید:
«این بزرگ، فقیه‌ترین مردم روزگار خویش بوده است.»
علامه نورى او را چنین مى ستاید:
«کشف کنندۀ حقایق شریعت، رئیس علما و فقیه حکما، آفتاب درخشان فضلا، ماه شب چهاردۀ عرفا، کسى که نام و دانش او بازگو کنندۀ قصۀ جزیرۀ خضرا است. او وارث علوم پیشوایان معصوم علیهم‌السلام و حجتهاى حق بر جهانیان مى‌باشد.
او برافرازندۀ پرچم تحقیق بر جهانیان است. وقتى محقق گفته شد، هدف تنها اوست. خداوند متعال اشعۀ رحمت آشکار و پنهان خود را نثار قبر او کند و در بهشت جایگاه شایسته و مکان عالى به او عنایت فرماید.»
علامه سید حسن صدر، صاحب تأسیس الشیعة مى‌گوید:
«انگشت قلم، عاجز از باز شمارى اوصاف اوست. او کتاب شرائع الإسلام دارد که به مثابۀ قرآن فقه است.
از مجالس عالى درس او بیش از 400 مجتهد آگاه که شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصیل گردیده‌اند و چنین موفقیتى تاکنون براى احدى نصیب نگردیده است.
وفات او در حله در ماه ربیع الآخر سال 676 هجرى رخ داده است و بر قبر شریف او در حله قبۀ بلندى قرار دارد که هم‌اکنون مورد تبرک و زیارت علاقمندان قرار مى‌گیرد.»
اساتید
از جمله مدرسینى که محقق حلى از محضر آنان بهره برده است عبارتند از:
- پدرش شمس‌الدین حسن حلى
- سید مجدالدین على بن حسن عریضى
- ابوحامد نجم الإسلام محمد حلبى
- ابن نما حلى
- محمد بن جعفر حلى
- سید ابوعلى، فخار بن معد موسوى
- تاج‌الدین حسن بن على بن دربى
شاگردان
محقق حلى شاگردانى را تربیت نموده که هر یک چون ستاره‌اى درخشان در آسمان تشیع مى‌درخشند که از جملۀ آنهاست:
- علامۀ حلى
- ابن داود حلى، صاحب کتاب رجال
- ابن ربیب حلى
- سید عبدالکریم بن احمد بن طاوس
- سید جلال‌الدین مجد بن على بن طاوس
- جلال‌الدین مجد بن الشیخ الإمام ملک الأدبا
- شیخ صفى‌الدین حلى، عبدالعزیز بن سرایا
- عزالدین، حسن بن ابى‌طالب یوسفى، صاحب کشف الرموز
- ابوجعفر، محمد بن على کاشفى
- شیخ محمد حلى، پسر علامۀ حلى
وفات
سرانجام محقق حلى، آن آفتاب درخشان آسمان فقاهت و مرجعیت در سال 676 هجرى قمرى در سن 74 سالگى بدرود حیات گفت و جهانى را داغدار رحلت خویش کرد. بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملکوتى امیرالمؤمنین علیه‌السلام به خاک سپردند (و بنابر نقلى مرقد آن عالم ربانى در حله است).
آثار
مهمترین تألیفات به جاى مانده از محقق حلى عبارتند از:
- شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام
- معارج الأصول
- استحباب التياسر لأهل العراق
- تلخيص الفهرست
- شرح نكت النهاية
- الكهنة (در منطق)
- مختصر المراسم
- المسائل الغريبة
- المسائل المصرية
- المسلك في أصول‌الدين
- معارج الأحكام
وابسته‌ها
أحکام السرقة علی ضوء القرآن و السنة
شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (محشی حسینی شیرازی)
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (شرح حسینی)
غایة المرام في شرح شرائع الإسلام
المختصر النافع في فقه الإمامیة
مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام
جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام (چاپ جامعه مدرسین)
المختصر النافع، أو، النافع في مختصر الشرائع
شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام