متون ايرانی: مجموعه رساله‌های فارسی و عربی
| مجموعه رساله‌های فارسی و عربی از دانشوران ایرانی (از آغاز دورۀ اسلامی تا پایان عصر تیموری) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بشری، جواد (نویسنده) |
| ناشر | کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 7ـ298ـ220ـ600ـ978 |
| موضوع | نثر فارسي - تاريخ و نقد
نثر عربي - تاريخ و نقد ادبيات فارسي -- تصحيح انتقادي ادبيات عربي - تصحيح انتقادي دانشمندان اسلامي دانشمندان ايراني |
| کد کنگره | 2م5ب / 3872 PIR |
مجموعه رساله‌های فارسی و عربی از دانشوران ایرانی (از آغاز دورۀ اسلامی تا پایان عصر تیموری) به کوشش جواد بشری، دفتر پنجم «متون ایرانی»، مشتمل بر هشت بخش است که شش بخش از آن در قسمت «متون تصحیح شده» و دو بخش دیگر ذیل «چاپ عکسی (نسخه برگردان)» به خوانندگان این دفتر عرضه شده است.
ساختار
کتاب از دو بخش تشکیل شده است.
گزارش کتاب
دفتر پنجم «متون ایرانی»، مشتمل بر هشت بخش است که شش بخش از آن در قسمت «متون تصحیح شده» و دو بخش دیگر ذیل «چاپ عکسی (نسخه برگردان)» به خوانندگان این دفتر عرضه شده است.
الف) متون تصحیح شده:
1. ترجمۀ جزء پنجم قرآن، دستنویس 2002 مجلسک که ترجمۀ کهنی از یک جزء قرآن به فارسی، متعلق به حدود اوایل سدۀ ششم هجری، یا حتی پیش از آن است. مصحح، مقدمه‌ای در بیان ویژگی‌های زبانی و مختصات نگارشی و کتابتی دستنویس مبنای تصحیح، تهیه کرده است که بر ارزش پژوهش ایشان می‌افزاید. همچنین فهرستی برای واژگان و معادل‌های مهم این ترجمه، در انتهای مقدمه تعبیه شده است.
2. [عُشری از اربعین]: اثری به فارسی از نجم‌الدین ابوحفص عمر نسفی سمرقندی(متوفای 537 ق)، فقیه و دانشمند دینی مشهور ماوراء‌النهر، که بخش اندکی از آن در یک دستنویس، محفوظ در کتابخانۀ انستیتو شرق‌شناسی تاجیکستان، شمارۀ، 1359، نهایتاً کتابت شده در اوایل سدۀ نهم هجری، برجای مانده است. اصل اثر، در شرح و توضیح یک حدیث بلند نبوی، به روایت سلمان فارسی بوده که حاوی بیان چهل مطلب از آداب و احکام دین می‌شده است. مصحح، با کشف این بخش از این اثر کمتر شناختۀ فارسی، به بازخوانی دقیق آن پرداخته و مقدمۀ مفیدی نیز برای آن مرقوم کرده است.
3. فضل الفقراء علی الاغنیاء: اثری به فارسی متعلق به حدود نیمۀ سدۀ ششم هجری یا پیش از آن، در موضوع داستان‌های صالحات و مشایخ صوفیه، که یکی از فضلای کمتر شناخته‌شدۀ منسوب به «مرند»، ابوبکر بن محمد بن حسین مرندی (زنده در 542ق)، آن را در سیزده باب پرداخته و تاکنون تنها یک دستنویس از آن، متعلق به مجموعۀ «گدیگ احمدپاشا»ی ترکیه، به شمارۀ 18267، مورخ 886ق، شناسایی شده است. مصحح، علاوه بر بازخوانی دقیق متن، مقدمۀ فاضلانه‌‌ای نیز در معرفی این اثر و فعالیت‌های نگارشی مرندی مرقوم فرموده است.
4. ترجمۀ سورۀ بقره، دستنویس شمارۀ 2053 کتابخانۀ آستان قدس رضوی: در میان قرآن‌های مترجم مشهور کتابخانۀ آستان قدس(مشهد)، دستنویس 2053 به‌سبب قدمت و ارزش‌های زبانی، مورد توجه مصحح قرار گرفته که در این مجال، ترجمۀ سورۀ دوم قرآن را مورد بازخوانی دقیق قرار داده است.
5. چند رساله از محمد دیلمی: از میان آثار متعددی که صوفی پرکار و کمتر شناختۀ سدۀ ششم هجری، محمد دیلمی، به فارسی و عربی از خود برجای گذارده، در این بخش چندین اثر به صورت کامل یا منتخب، براساس دستنویس‌هایی از کتابخانه‌های چستربیتی (ایرلند)، سلیمانیه (مجموعۀ شهیدعلی‌پاشا ـ ترکیه) و ملِک (تهران)، تصحیح شده است که عبارتند از: گزیدۀ «المسائل الملمّح»، برگی از «مرآۀ الارواح»، گزیدۀ «محک النفس و مرشد المحجوب»، «مهمات الواصلین» و بخشی از «جواهر الاسرار». مقدمۀ سودمند مصحح حاوی مطالب پراهمیتی پیرامون آثار این صوفی دیلمی و احوال اوست.
6. اشاراتی از اشارات التفسیر: «اشارات التفسیر فی بشارات التذکیر»، تلخیصی از تفسیر سورابادی، به‌دست تلخیص‌کننده‌ای گمنام و متقدم، تهیه شده که دستنویسی مورخ 694ق از آن در دارالکتب قاهره برجای مانده است. این تلخیص حاوی مطالب برافزوده‌ای نیز هست که در اصل سورابادی دیده نمی‌شود و در این مجال براساس تصویر ناواضح موجود در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، بازخوانی گردیده است.
ب. آثاری که به صورت «چاپ‌عکسی (نسخه‌برگردان)» منتشر شده است:
1. چند رساله/ مکتوب از رشیدالدین وطواط: مجتبی مینوی در ایام اقامت در انگلستان، با دستنویسی از یک مجموعۀ خصوصی (مجموعۀ بلشاه)، مورخ 701ق روبرو شد که در بخشی از آن، رسائل و مکتوباتی به‌عربی در موضوع ظرائف زبان تازی و تفسیر، از رشیدالدین وطواط کتابت شده است. سوادی که مینوی از آن بخش برای خویش برداته، به همراه چند توضیح او، اینک در کتابخانۀ وقفی او نگهداری می‌شود که تصویر آن در این بخش عیناً عرضه گردیده است.
2. سراج العقول فی منهاج الاصول: اثری در عقاید و کلام، از بهاءالدین ابومحمد طاهر بن احمد قزوینی مشهور به نجار، متکلم پرکار و کمتر شناختۀ سدۀ ششم هجری، به زبان عربی، که دستنویس‌هایی از آن برجای مانده است. بخشی از این اثر، به‌ضمیمۀ توضیحات ارزنده و تازه‌ای متعلق به کاشف آثار نجار قزوینی در روزگار ما، همراه با تصاویر منتخبی از چند رسالۀ دیگر این متکلم قرن ششم هجری، چاپ عکسی شده است. در خاتمۀ دستنویس بسیار کهن کتابخانۀ ایاصوفیا (استانبول) از سراج العقول، که مبنای چاپی عکسی حاضر است، مطالب ارزنده‌ای نیز پیرامون آثار نجار قزوینی به قلم خود او وجود دارد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات