عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر
| نام | عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر |
|---|---|
| نام‌های دیگر | امیر عنصرالمعالی
امیر کیکاوس بن اسکندر کیکاوس بن اسکندر |
| نام پدر | اسکندر |
| متولد | قرن پنجم |
| محل تولد | |
| رحلت | در حدود سال 480ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | قابوسنامه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03403AUTHORCODE |
کیکاوس بن اسکندر عنصر المعالى (در حدود سال 480ق)، ملقب به عنصر المعالى، از امرا و پادشاهان آل زیار بوده که چندى نیز بر قسمتى از کوهستان‌هاى فراخ مازندران (طبرستان و گرگان) حکمرانى مى‌کرده است.
ولادت
وى در اوایل قرن پنجم هجرى به دنیا آمده است.
تحصیلات
او نوه شمس المعالى قابوس بن وشمگیر، حاکم بزرگ آل زیار بود و در کودکى و نوجوانى علوم و فنون زمان خود را در دربار پدر و پدربزرگ فراگرفت و طبق رسوم آن روز، آداب حکومت و ملک‌دارى را نیز آموخت.
کیکاوس ظاهرا اطلاعات عمیقى در ادبیات فارسى و عربى، منطق و حکمت، فلسفه و آئین حکومت و اخلاق داشته است و در دوران حکومت خود بر بخشى از متصرفات دولت آل زیار، رعایت عدل و انصاف را سرلوحه اعمال خود قرار داده بود.
وى در جوانى، به سیر و سیاحت پرداخت و چندى نیز در دستگاه سلطنت دوره دوم غزنویان، سلطان مودود غزنوى بسربرد و با این سلطان، در جنگ‌هاى هند شرکت کرد.
وى همچنین در جنگ‌هاى مسلمانان با رومیان نیز حضور یافت و به سفر حج رفت. این سفرها به همراه مطالعات عمیق علمى و ادبى و آشنایى با شیوه ملک‌دارى و حکومت، وى را بر آن داشت تا در اواخر عمر، کتاب بزرگى به نام «قابوسنامه» را در اخلاق، رفتار و طریق رفتار با دیگران و... به رشته تحریر درآورد که این کتاب از لحاظ سبک نگارش و تنوع موضوعات در نوع خود بى‌نظیر است.
وى قابوسنامه را در پند و اندرز و خطاب به فرزندش گیلان شاه نوشت و نصایح گوناگونى را که حاصل یک عمر تجربه وى بود، در اختیار پسرش نهاد.
وى در این کتاب، نکات اخلاقى مختلفى نظیر: رعایت حقوق و احترام پدر ومادر، نحوه خوردن و آشامیدن، اغذیه و اشربه گوناگون، عشق و محبت، شکار، ورزش (چوگان‌بازى) نحوه مدیریت، رعایت حق و حقوق مردم، لزوم فراگیرى دانش‌هاى روز و... اشاره کرده است.
بیان جزئیات در مسائلى چون طب قدیم و جدید، نجوم و ستاره‌شناسى، بردگان، طبقات مختلف مردم، چگونگى تجارت و خرید و فروش و... حکایت از وسعت دید و دانش وى داشته و رنج او را در فراهم آوردن این اطلاعات نشان مى‌دهد.
وى در پندنامه بزرگ خود، به صراحت از اشتباهات و خطاهاى خویش که در جوانى و بر اثر بى‌تجربگى انجام داده، اظهار ندامت کرده و خواهان پند گرفتن خوانندگان از این خطاها شده است.
کتاب قابوسنامه که به سبب نصایح و اندرزهاى فراوان آن به نصیحت‌نامه و پندنامه نیز معروف گشته، همواره محبت را اصل اساسى در ارتباط با دیگران دانسته است و نویسنده در اکثر فرازهاى کتاب، خطاب به فرزند خود، مثال‌هایى از تاریخ گذشته ایران و درگذشتگان را ذکر کرده که هریک، جنبه عبرت‌آموزى داشته و به حق، حتى هم‌اکنون نیز خوانندگان خود را به تأملى عمیق واداشته و آنها را تحت تأثیر قرار مى‌دهد.
متن روان و شیواى قابوسنامه، نشان‌دهنده پختگى قلم نویسنده و پیشرفت ادبى ایران در قرن پنجم هجرى است، به‌گونه‌اى که این کتاب از لحاظ محتوا و عمق بینش، با بسیارى از کتب ادبى فعلى قابل مقایسه بوده و حتى برتر شمرده مى‌شود.
وفات
تاریخ دقیق وفات وى، به‌درستى معلوم نیست. همین قدر مى‌دانیم که در اواخر قرن پنجم هجرى در حدود سال 480ق و ظاهرا چندى پس از تألیف کتاب بزرگ خود، درگذشته است. وى یکى از ستاره‌هاى بزرگ فرهنگ و هنر میهن کهنسال ما به شمار مى‌رود که برگ زرین دیگرى بر افتخارات ایران‌زمین اضافه نموده است.