فهرست کتب خطی پزشکی و داروسازی کتابخانه ظاهریه دمشق
| فهرست کتب خطی پزشکی و داروسازی کتابخانه ظاهريه دمشق | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حمارنه، سامي خلف (نویسنده)
خيمي، صلاح محمد (نویسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه‌نویس) حمصي، اسماء (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | فهرس مخطوطات دار الکتب الظاهرية، الطب و الصيدلة |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکي ايران، مؤسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1387ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | 1.پزشکی - نسخه‌های خطی عربی
2.پزشکی - نسخه‌های خطی فارسی 3.پزشکی اسلامی - متون قديمی تا قرن 14 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | Z 6605 /ف2د2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
فهرست کتب خطی پزشکی و داروسازی کتابخانه ظاهریه دمشق، اثر سامی خلف حمارنه و صلاح محمد خیمی، فهرستی است از کتب خطی و قدیمی موجود در کتابخانه ظاهریه دمشق که درباره علم پزشکی و داروسازی می‌باشند.
این اثر، به زبان عربی بوده و در سال 1389ق/1969م تا 1409ق/1981م، گردآوری شده است.
ساختار
کتاب با دیباچه‌ای از دکتر محمدمهدی اصفهانی آغاز و اسامی کتب، در دو جلد تنظیم شده است.
در جلد دوم نیز مقدمه‌ای از نویسنده آمده که در آن، توضیحات مختصری پیرامون کتاب داده شده است.
در هر مورد، ابتدا نام کتاب و سپس نام نویسنده و تاریخ وفات وی بیان شده و سپس، توضیحات مختصری پیرامون مطالب کتاب، ارائه گردیده است.
منابع و مصادری که نویسنده در تدوین کتاب، از آن‌ها بهره برده، عبارتند از: «عیون الأنباء فی طبقات الأطباء» ابن ابیاصیبعه؛ «معجم الأطباء» احمد عیسی بک؛ «طبقات الأطباء و الحکماء» ابن جلجل؛ «تاریخ الطب» شوکت شطی؛ «مؤلفات ابن سینا» جورج شحاته قنواتی؛ «کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون» حاجی خلیفه؛ «إیضاح المکنون» و «هدیة العارفین» اسماعیل پاشا بغدادی؛ «تاریخ الأدب العربی» کارل بروکلمان؛ «اکتفاء القنوع بما هو مطبوع» ادوارد فندیک؛ «معجم المطبوعات العربیة و المعربة» یوسف لیان سرکیس؛ «معجم المخطوطات المطبوعة» صلاح‌الدین منجد؛ «الأعلام» خیرالدین زرکلی؛ «معجم المؤلفین» عمر رضا کحاله و «نشرة الکتب العربیة التی نشرت فی الجمهوریة العربیة المتحدة» عایده ابراهیم نصیر[۱]
گزارش محتوا
در دیباچه، اشاره کوتاهی به اهمیت و ارزش کتاب شده و این مطلب بیان گردیده است که اثر حاضر، تنها یک فهرست واره نیست، بلکه در حد خود، یک کتاب محققانه در تاریخ پزشکی نیز می‌باشد و محتوای آن، به خوبی نشان می‌دهد که این اثر، یک گنجینه بسیار مفید برای محققین منابع طب اسلامی و ایرانی است و اساتید و پژوهشگران طب سنتی نیز می‌توانند از آن، در تعمیق شناسی منابع و احیاناً فراهم کردن زمینه دسترسی به آثار دور از دسترس، بهره ببرند[۲]
جلد نخست، دارای یازده فصل می‌باشد. در فصل اول، ابتدا توضیحاتی پیرامون کتابخانه ظاهریه دمشق داده شده و سپس لیست کتب موجود در این کتابخانه ارائه گردیده است که از جمله آن‌ها، عبارتند از: «نهایة الأرب فی معرفة قبائل العرب» شهاب‌الدین ابوالعباس احمد بن عبدالله[۳]؛ «تعلیم المتعلم طریق التعلم» برهان‌الدین حمزة بن عباس زرنوجی[۴]؛ «قاموس المحیط و القابوس الوسیط الجامع لما ذهب من کلام العرب شماطیط» مجدالدین محمد بن یعقوب بن محمد بن ابراهیم فیروزآبادی شیرازی[۵]و...
در فصل دوم، ابتدا مقدمه‌ای پیرامون تاریخ طب عربی و آثار آن بیان گردیده و سپس مراحل هفت گانه‌ای که طی آن، کتب یونانی وارد طب اسلامی گردیده، ذکر شده است[۶]
در فصل سوم، به تراث طبی یونانی بنا بر مصادر عربی اشاره گردیده و عنوان سایر فصول به ترتیب عبارتند از: عصر حنین و تأسیس طب عربی؛ عصر ابوبکر رازی و تمرکز علوم بهداشت در زبان عربی؛ عصر بیرونی و ابن سینا؛ طب در مغرب و عصر ابن جزار؛ طب در‌اندلس در عصر ابوالقاسم زهراوی؛ اطبای عراق و سوریه و مصر از قرن یازدهم تا سیزدهم؛ عصر ترجمه کتب از عربی به سایر زبان‌ها؛ فهرست آثار متعلق به فن بهداشت در ظاهریه.
فهرست کامل کتب، در جلد دوم کتاب جای گرفته است. روش کار نویسنده و ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:
- ذکر اسم کتاب یا رساله و تصحیح آن با مراجعه به کتب تراجم در صورت غیر صحیح بودن آن.
- ذکر سال نوشتن کتاب همراه با اشاره به مکان آن در صورت ذکر شدن آن در کتاب.
- ذکر اسم مؤلف به صورت کامل با اعتماد و استناد به کتب تراجم، همراه با مشخص کردن تاریخ هجری و میلادی وفات وی.
- ذکر اقسام، ابواب، فصول و... کتاب‌ها.
- اشاره به تاریخ نسخه برداری و نام ناسخ در صورت یافتن آن.
- توصیف مشخصات کتب از جمله نوع ورق، جوهر، نوع خط، قیود تملک، قرائت، مقابله با نسخ خطی دیگر و...
- ذکر عدد اوراق نسخ و تعداد سطور در هر صفحه.
- ذکر برخی از مصادر و مراجع[۷]
وضعیت کتاب
فهرست عام جلد نخست، در انتهای آن و سایر فهارس، در انتهای جلد دوم قرار گرفته است که عبارتند از فهرست:
- الفبایی، دربردارنده اسامی نسخ خطی به ترتیب معجم.
- مؤلفین، به ترتیب حروف الفبا.
- اعلام مذکور در کتاب.
- نساخ، به ترتیب حروف الفبا[۸]
پاورقی‌ها بسیار‌اندک بوده و در آن‌ها، به اختلاف نسخ[۹]، اشاره شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.