علم النفس اسلامی و بررسی نظرات دانشمندان غرب
| علم النفس اسلامی و بررسی نظرات دانشمندان غرب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حقانی، حسین (نویسنده) |
| ناشر | دانشگاه الزهراء(س) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1385 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | روان‌شناسی اسلامی نفس |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 232/65 /ح7ع8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
علم النفس اسلامى و بررسى نظرات دانشمندان غرب تأليف حسين حقانى زنجانى، به زبان فارسى است. و مشتمل بر بيان ابعاد مختلف علم روانشناسى اسلامى مى‌باشد.
نویسنده، در مورد تأليف كتاب اين چنين مى‌نويسد:
«كتاب، حاصل تحقيقات و بررسى‌هاى علم النفس از ديدگاه اسلام است كه اوايل سال 70ش تا 75ش در دانشكده روانشناسى و تربيتى دانشگاه الزهراء تدريس مى‌شد»
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك پيشگفتار از مؤلف و متن مى‌باشد.
متن كتاب، فاقد هر گونه فصل بندى يا باب بندى است. مؤلف، در بيان مطالب و مباحث از آيات قرآن كريم، روايات شريفه و اشعار استفاده نموده است.
گزارش محتوا
متن كتاب، مشتمل بر بيان ابعاد مختلف مسأله علم النفس اسلامى (روانشناسى اسلامى) به صورت مفصل و اساسى است. در اين اثر هم چنين، نظرات دانشمندان غرب مورد بررسى قرار مى‌گيرد و بين نظرات اسلام و دانشمندان غرب مقايسه صورت مى‌گيرد.
اگر چه كتاب فاقد باب بندى يا فصل بندى است اما مطالب و مباحث بسيار منظم و مرتب بيان شده و مورد شرح و بررسى قرار گرفته است. و اين را مى‌توان از نكات مثبت كتاب دانست.
اولين مطلبى كه مؤلف ذكر مى‌كند «اهميت روانشناسى اسلامى و سير اجمالى آن در طول تاريخ علوم» است.
نویسنده، در اين مورد چنين بيان مى‌نمايد:
«علم روانشناسى، داراى تاريخچه طولانى فلسفى و باستانى است. بديهى است كه اين تاريخچه، كاملا جنبه فلسفى داشته، و اين علم، به نام «علم النفس» ناميده شده است. علم النفس به معناى فلسفى گرچه ويژگى خودش را داشت و...».
از جمله مطالبى كه در ابتداى بحث مطرح مى‌گردد اهميت علم النفس در ميان علوم و موقعيت علم النفس در رابطه با معارف اسلامى است.
در مورد اهميت علم النفس اين سؤال مطرح است كه چرا دانشمندان به علم النفس و مباحث مربوط به آن عنايت خاصى داشته‌اند؟
در جواب اين پرسش بيان مى‌شود كه علم النفس و مباحث مربوط به آن از ویژگی‌هايى بر خودار است كه ساير علوم فاقد آنها هستند. سپس اين ویژگی‌هاى را ذكر مى‌نمايد و شرح و توضيح مى‌دهد.
مؤلف، در رابطه با موقعيت علم النفس اين سؤال را مطرح مى‌نمايد كه رابطه بين علم النفس و معارف اسلامى چگونه است؟
سپس اين پرسش را به صورت كامل شرح مى‌دهد.
مطلب ديگرى كه بيان مى‌شود نگاهى به تعريف علم النفس و حقيقت آن است. نویسنده در اين زمينه ديدگاه‌هاى مختلف دانشمندان را بيان مى‌كند. يكى از نظراتى كه ذكر مى‌شود نظريه ارسطو است كه بدين نحو است:
«از ديدگاه ارسطو، علم روانشناسى، علمى است كه در آن از مسائلى از قبيل مجرد بودن روح، ارتباط روح با بدن، و قواى روح و جدائى روح از بدن، و اين كه با از بين رفتن بدن، روح به حيات خويش ادامه مى‌دهد و... بحث و بررسى مى‌كند».
يكى ديگر از مباحثى كه مؤلف بيان مى‌كند اهداف علم النفس اسلامى است. در اين قسمت سه هدف ذكر مى‌گردد كه بدين ترتيب است:
- شناخت عامل حيات به عنوان يك پديده غير مادى؛
- شناخت ابعاد روانى انسان؛
- شكوفا كردن فطرت و كنترل تمايلات و در نتيجه هدايت انسان در مسير رشد.
نویسنده، ديدگاه‌هاى فلسفى و علمى و عقلانى را به طور كلى به سه بخش زير تقسيم مى‌نمايد:
- ديدگاه اول، اينكه ما عالم خارج از ماده را مى‌پذيريم (ديدگاه الهى)؛
- ديدگاه دوم، اين است كه در تحقيق و واقعيت عالم خارج، شك داريم ديدگاه شكّاكان از ديدگاه فلسفه)
- ديدگاه سوم، اين است كه جمعى منكر عالم خارج از ماده هستند (ماترياليست‌ها و ماديون مثل مارکسیت‌ها و كمونيست‌ها)؛
از جمله مباحث مهم كتاب، مسأله روح و بيان جهات گوناگون آن است.
نویسنده، اين مبحث را از ديدگاه اسلام، قرآن و روايات شرح مى‌دهد و نظرات فلاسفه و انديشمندان غرب را در اين زمينه مورد بررسى قرار مى‌دهد.
براى نمونه يكى از مطالبى كه در اين بحث مطرح مى‌شود دلايل عقلى وجود روح است. نویسنده اولين دليل علمى كه در اين مورد بيان مى‌نمايد «تغير مواد مغزى و ثبات ادراكات» است:
«در تحقيقات علم طبيعى و ديدگاه فلاسفه اورپا و فلاسفه اسلامى در جاى خود ثابت شده كه هيچ موجود مادى در حال سكون و آرامش نيست، بلكه همه موجودات در حال تغيير و تحول‌اند بخصوص بنابر نظريه حركت جوهرى كه مبدع آن مرحوم ملا صدرا است».
مؤلف، در بيان مطالب و مباحث نظريه دانشمندان و علماى بزرگ را مطرح مى‌نمايد. برخى از بزرگان عبارتند از: ارسطو؛ افلاطون؛ ويليام جميس؛ فرير؛ علامه طباطبايى؛ حسن زاده آملى؛ ابوعلى سينا؛ فارابى؛ كروكس؛ ملا صدرا.
از آخرين مطالبى كه در كتاب بيان شده است ديدگاه دانشمندان و متكلمين اهل سنت درباره حقيقت روح است.
مؤلف، پيرامون مذهب برخى از متكلمين اهل سنت درباره روح و حقيقت آن مى‌گويد:
«روح و عقل از موجودات واقعى در عالم خلقت بوده، امر عرضى نيستند همانطور كه فرقه «معتزله» از متكلمين اهل سنت و غير آنها گمان كرده‌اند و نيز روح و عقل از صفات حسنه و قبيح، زيادى و كمى را مى‌پذيرد، همانطور... از اين رو در قرآن مجيد روح، گاهى به «نفس اماره» و گاهى نيز به «نفس مطمئنه» تعبير آورده شده است».
عناوين برخى از مطالب و مباحثى كه در كتاب بيان شده است عبارت است از:
تعريف روانشناسى از ديدگاه اسلام؛ مطالعه علمى رفتار و فرايندهاى روانى؛ روانشناسى علمى است يا مستقل؛ نظريه رفتار گرايى و بررسى آن؛ عوامل و انگيزه‌هاى روانى در قرآن؛ رابطه روانشناسى و علوم تربيتى.
مؤلف، در پيشگفتار پيرامون روانشناسى اسلامى و ويژگى‌هاى آن مطالبى را بيان مى‌نمايد.
وضعيت كتاب
فهرست موضوعات و مطالب در ابتداى كتاب بيان شده است. فهرست منابع و فهرست آثار مؤلف در پايان كتاب ذكر شده است. نویسنده، توضيحات و برخى از منابع را در پاورقى استفاده نموده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.