رسائل و ديوان اشعار (پسند الأحرار)
| رسائل و ديوان اشعار (پسند الأحرار) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | م‍ي‍رم‍خ‍دوم نيشابوري، محمد (نویسنده) نصيرباغبان، حسين (محقق) |
| ناشر | تمثال |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1397ش. |
| چاپ | یکم |
| شابک | 978-622-99042-1-3 |
| موضوع | م‍ي‍رم‍خ‍دوم نيشابوري، سيد محمد، 790؟ - 833؟ق.? -- نقد و تفسير
شعر فارسي - قرن 9ق. نثر فارسي - قرن 9ق. |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | 1397 9م87ي / 5825/85 PIR |
رسائل و ديوان اشعار (پسند الأحرار) تألیف میرمختوم نیشابوری(790-833ق)، با تصحیح و تحقیق حسین نصیر باغبان؛ عارف و اصل و شاعر فاضل، سید محمد ملقب به میرمختوم نیشابوری در شهر نیشابور در یوم دهم صفر 790 هجری قمری چشم به جهان گشود.
گزارش کتاب
تاریخ تصوف ایران در دورۀ تیموری با فراز و نشیب‌های فراوانی روبرو بوده است. در این دوره محدودیت‌های بسیاری برای طبقات مختلف جامعه آن روز ایران به‌ویژه برای اهل تصوف، توسط حکومت تیموری صورت گرفت. مسئلۀ قتل خواجه اسحاق ختلانی از یک‌سو و سرکوب جنبش سیدمحمد نوربخش، و از سویی دیگر واقعۀ قتل فضل‌الله استرآبادی و سرکوب جنبش حروفیّه و تبعید سید قاسم انواری، مسائلی است که بررسی هر کدام مستلزم نگاشتن رساله‌ای جداگانه است. در این میان، بررسی آثار و احوال یکی از مریدان سید قاسم انوار برای تحلیل و بررسی تاریخ دورۀ تیموری از ضروریات است. یکی از شاگردان انوار، میرمختوم نیشابوری است که سال‌ها در سلک ارادتمندان و نزدیکان سید قاسم انوار بود. میرمختوم در مسافرت امیر سید قاسم به سمرقند همراه وی بود که نهایتاً در دفاع از حریم سیدانوار بر وی تعرض نموده و او را به طرز فجیعی به قتل رساندند.
عارف و اصل و شاعر فاضل، سیدمحمد ملقب به میرمختوم نیشابوری در شهر نیشابور در یوم دهم صفر 790 هجری قمری چشم به جهان گشود. جد شریفش امیر بهاءالدین از سادات مدینه بود که پس از بازگشت از زیارت مشهد‌الرضا(ع) در نیشابور ساکن و متأهل گردید و میرمختوم نیز در آن دیار متولد شد و مشتهر به نیشابوری گردید.
سید محمد نیشابوری در هرات به بهره‌گیری علوم ظاهری پرداخت و در این موقعیت شهرت امیر سید قاسم انوار در آن شهر وی را بر آن داشت که به خدمت سید قاسم شرفیاب گردد. لقب میرمخدوم یا به عبارتی میرمختوم را سیدقاسم انوار به او داد؛ چراکه میرمختوم پس از ریاضت‌های بسیار تحت نظر امیرقاسم انوار به جهت پاک‌طینتی و صاحب‌دولتی و انجام خدمت‌های شایسته در حق استادش، به میرمختوم ملقب گردید. پس از طی درجات عالیه در حوزۀ عرفان و کسب لقب میرمخدومی، مورد توجه اهل خراسان واقع شد و امیر غیاث‌الدین علی ترخان که از امرای زمان تیموری بود به وی مقرب گردید.
در مورد وفات و به عبارتی شهادت میرمختوم، برخی به اختصار و برخی نیز با جزییات دراین باره سخن گفته‌اند. در مورد سال وفات میرمختوم بین تذکره‌نویسان و تاریخ‌نگاران اختلاف نظر حاکم است. رضاقلی‌خان هدایت در «ریاض‌العارفین» و معصوم علیشاه شیرازی به نقل از او در «طرایق الحقایق» سال وفات سید میر مخدوم نیشابوری را 830 قمری دانسته‌اند. صاحب «تذکرة التواریخ» وفات وی را دهم ماه صفر سنۀ ثمان و ثلثین و ثمانمائۀ (838 ق) دانسته است.
نظریات و اعتقادات میرمختوم را می‌توان از مطالب جسته و پراکنده‌ای که در کتب مختلف موجود است بخصوص «مجالس المومنین» قاضی نورالله یافت. قاضی نورالله شوشتری در مجالس از بعض رسائل میرمختوم چنین نقل می‌کند: «و سید عارف میرمختوم در بعضی از رسائل خود آورده که مرتضی علی در بیان محبت سلمان فارسی چنین فرمود که هرگز به‌ظاهر و باطن با من خلاف نکرد، یعنی همه آن خواست که خواستم نامرادی مراد مردان است». قاضی نورالله مطلب دیگری را از میرمختوم نقل کرده که بیانگر نظر وی در خصوص سلمان فارسی و دیگر یاران علی(ع) است.
آثار میرمختوم عبارتند از: 1. میرمختوم شرحی بر گلشن راز شیخ محمود شبستری به نام «شرح وسیط» نوشته که عین‌الدین ذهبی در کتاب «غنچه باز» به آن اشاره نموده است؛ 2. رساله «محبت‌نامه» که در بیشتر منابع قدیم و جدید ذکر از آن به میان آمده، برای امیر غیاث‌الدین علی ترخان نگاشته شده است. صاحب «ریحانۀ الادب» به اشتباه این رساله را منظوم دانسته در حالی که در هیچ یک از منابع به منظوم بودن رساله اشاره نشده است. رسائلی که منظوم باشند در قالب رباعی نمی‌آیند و غالباً مثنوی هستند. رسالۀ محبت‌نامه به نثر بوده که نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی مضبوط است و در این مجموعه تصحیح گردیده است؛ 3. دیوان اشعار؛ 4. مکاتیب، تعدادی از نامه‌های عرفانی از میرمختوم باقی‌مانده است که در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی و کتابخانۀ آیت‌الله مرعشی نگهداری می‌شود. در این کتاب مکاتیب میرمختوم از روی نسخۀ «الف» اخذ شده، لیکن برخی مکاتیب پراکنده که در کتابخانۀ مجلس موجود بود با نسخۀ الف مقابله گردیده و در نهایت ذیل آن مکاتیب مأخذ مکتوب ذکر شده است.
این کتاب براساس چهار نسخه از آثار میرمختوم نیشابوری تنظیم شده است:
نسخۀ «الف»: نسخۀ کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی به شماره 12605 می‌باشد. این نسخه در غالب موارد به صورت بدون نقطه آمده است، لیکن از نظر نقل مطالب، کامل‌تر از دیگر نسخ است. این مجموعه شامل رساله‌های محبت‌نامه، پسند الاحرار و مکتوبات میرمختوم نیشابوری است. تاریخ کتابت نسخه مشخص نیست، لیکن از رسم‌الخط نسخه و نمونۀ مهری که متعلق به دوره تیموری است و در صحیفه اول نسخه آمده معلوم می‌گردد که نسخۀ مربوط به نیمۀ اول قرن نهم و زمان حیات مؤلف است، بدین دلیل آن نسخۀ اساس و رمز «الف» قرار داده شده است.
نسخۀ «ب»: نسخۀ شمارۀ 41/17 از مجموعۀ فیروز در کتابخانه مجلس شورای اسلامی است. نسخۀ مذکور توسط یکی از مریدان مبرمختوم و امیر قاسم انوار در قرن نهم کتابت شده است.
نسخۀ «ج»: نسخه‌ای خطی متعلق به قرن نهم هجری به شمارۀ 13679 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی است. این نسخه شامل رسائل عرفانی و اشعار قاسم انوار و میرمختوم نیشابوری است. کاتب آن، شخصی به نام علی بن محمدحسن تونی است.
نسخۀ «د»: نسخه‌ای است که درمجموعه‌ای به خط دوست‌محمد قاینی نهارجانی در سال 1120 قمری کتابت شده و به شمارۀ 163612 در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات