رازهایی از گلشن راز؛ سروده شیخ محمود شبستری
رازهایی از گلشن راز؛ سرودۀ شیخ محمود شبستری (همراه با مقدمه، درستخوانی ابیات تلفظ واژگان دشوار و توضیحات) تألیف محمدرضا برزگر خالقی، مثنوی «گلشن راز» از آثار باارزش و مشهور عرفانی، محصول ذوق و عشق شیخ «محمود شبستری» عارف بزرگ قرن هفتم و هشتم هجری است.
| رازهایی از گلشن راز | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شبستری، محمود بن عبدالکریم (نویسنده) برزگر خالقی، محمدرضا (محقق) |
| ناشر | زوار |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1397 |
| شابک | 3ـ540ـ401ـ964ـ978 |
| موضوع | شبستری، محمود بن عبدالکریم، ۶۸۷ - ۷۲۰؟ق.. گلشنراز-- نقد و تفسیر,شعر فارسی, -- تاریخ و نقد, -- قرن ۸ق.,شعر عرفانی فارسی -- قرن ۸ق. -- تاریخ و نقد |
| کد کنگره | PIR ۵۵۰۲/گ۷۰۸ب۴ |
گزارش کتاب
مثنوی «گلشن راز» از آثار باارزش و مشهور عرفانی، محصول ذوق و عشق شیخ «محمود شبستری» عارف بزرگ قرن هفتم و هشتم هجری است. این کتاب با وجود حجم کمش، مأخذ مهمی جهت شناخت عرفان و کلام اسلامی ایران به شمار میرود و دانستن مطالب آن به ادراک معانی صوفیانه در شعر فارسی کمک میکند. در این اثر شاعر تحت تأثیر حکمت «ابن عربی» و شیوۀ شعر «عطار» و «مولانا» بوده و مسائل عرفانی و فلسفی را همراه با تمثیلات و حکایات مناسب مطرح کرده است. «گلشن راز» در بحر هزج مسدّس مقصور یا محذوف و در پاسخ سؤالات «امیرحسینی هروی» یکی از شعرا و نویسندگان شیعی قرن هفتم و هشتم هجری سروده شده است. در هفدهم شوال سال 717 هجری، رسولی از «خرسان» نامهای منظوم حاوی مشکلات ارباب اشارات را در مجلسی که شبستری در آنجا حضور داشته، برخوانده است. مرد کاردیدهای که مرشد شیخ محمود بوده و بعضی او را «بهاءالدین تبریزی» دانستهاند و «محمد لاهیجی» در «شرح گلشن راز» خود، او را شیخ «امینالدین» نامیده است، به شبستری پیشنهاد پاسخ دادن به سؤالات را کرده است.
شیخ محمود ابتدا از این کار، سر باز زده و علت آن را بیان آن مطالب در رسایل منثور خود ذکر نموده است. آن شخص از شبستری پاسخ منظوم میطلبد و او به طریق ایجاز و فیالبداهه نامه را پاسخ میدهد و به رسول میسپارد تا پاسخ را به هروی برساند. پس از بازگشت آن رسول، پیر و مرشد شبستری از او درخواست افزون بر اشعار را میکند و شیخ محمود در سایۀ توفیق الهی، طی چند ساعت مثنوی گلشن راز را میسراید.
تعدا سؤالات هروی را 36،19،15 نوشتهاند؛ اما آنچه از متن مفاتیحالاعجاز استنباط میشود، 18 سؤال است. تعداد ابیات مشتمل بر سؤالات گلشن راز برخی 16 و بعضی 17 بیت دانستهاند که در شرح لاهیجی 16 بیت است. تعداد کل ابیات گلشن راز نیز در نسخ مختلف، متفاوت است و از 958 بیت تا 1006 بیت ذکر شده است که نسخۀ شرح لاهیجی شامل 1006 بیت است. علت فرستادن سؤالات از سوی هروی تمایل امیر حسینی به مطرح شدن اسرار عرفانی از زبان دیگری و نیز مقدمهای جهت فتح باب آشنایی با عرفای تبریز بوده است. نه آنکه هروی خود پاسخ آنها را نداشته باشد و بخواهد بر آنها واقف گردد؛ چون بارها مسائل مطروحۀ در سؤالات را در آثار عرفانیاش مطرح نموده است.
اشعار مثنوی گلشن راز به کرّات مورد استشهاد و تمثل عرفا و حکمای بعد از ناظم قرار گرفته است، از جمله در مکاتیب عبدالله قطب معروف به «قطب بن محیی»، رسالۀ اثبات واجب در تقریر تنزیه از ملا «رجبعلی تبریزی» و رسالۀ فارسی اظهارالکمال علی اصحاب الحقیقه والحال از ملا «شمسای گیلانی» ابیاتی از گلشن نقل شده است.
از مطالب گلشن راز به تأثیرپذیری ناظم از شعر «عطار» نیز میتوان پیبرد و بعضی موارد لحن کلامش مشابه «سنایی» میشود یا مضمونی از «ابن فارض» را به خاطر میآورد؛ البته به علت داشتن مباحث منطقی و فلسفی ضروری برای پاسخدادن به سؤالات سائل، در اثر شیخ محمود آن شور و درد کلام «عطار» به چشم نمیخورد و طرز بیانش در مواردی خشک و دقیق و جدی است.
به علت اهمیت گلشن راز تاکنون حدود پنجاه شرح و حاشیه نظیره بر این اثر نگاشته شده است که اهم شرح عبارتند از: 1. نسایم گلشن؛ 2. مفاتیحالاعجاز فی شرح گلشن راز؛ 3. شرح گلشن راز؛ 4. رسالۀ مشواق؛ 5. شرح گلشن راز.
در این کتاب سعی شده شرح ابیات گلشن راز با زبانی ساده و به طور فشرده و مختصر بیان گردد. از مواردی که نیاز به شرح و توضیح نداشته، به نقل اصل بیت گلشن راز بسنده شده است و در سایر موارد هرگاه فقط نیاز به توضیح واژهای یا اصطلاح عرفانی در بین بوده، با استفاده از فرهنگها، آن توضیح داده شده است و در بخشهایی که علاوه بر آن نیاز به شرح معنی بیت یا مصراعی بوده به آن کار مبادرت شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات