دلالات الفقه التربوي في بعض تراجم صحيح البخاري
| دلالات الفقه التربوي في بعض تراجم صحيح البخاري | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علیمی، احمد محمد (نویسنده) |
| ناشر | دار ابن حزم للطباعة و النشر و التوزیع |
| مکان نشر | بیروت |
| سال نشر | 1422ق/ 2002م |
| چاپ | اول |
| موضوع | احادیث احکام |
| کد کنگره | BP۱۱۹/ب۳،ج۲۰۲،/ع۸ |
دلالات الفقه التربوي في بعض تراجم صحيح البخاري تألیف احمد محمد علیمی؛ در این اثر دوجلدى که دوازدهمین عنوان از مجموعه‌اى است با فروست: السلسله التربویه تلاش شده است از عناوینى که بخارى (ابوعبدالله محمدبن اسماعیل‌بن ابراهیم‌بن المغیره بن بردزبه، 194 تا 256 ق) از محتواى احادیث نبوى برگرفته و در کتاب صحیح خودآورده است، مفاهیم مربوط به تبلیغ دین استخراج و پیش‌رو نهاده شود. بنابراین در این اثربرخلاف دلالت عنوان آن به فقه تربیتى یا حتى تربیت به مفهوم خاص کلمه پرداخته نشده‌است، بلکه در آن فقه‌الدعوه یا فقه تبلیغ و ارشاد دینى واکاویده شده است. ولى از آنجاکه هدف تبلیغ دینى، ارشاد و تربیت مخاطبان است، مباحث این اثر بر مفاهیم تربیتى‌دلالت تضمنى دارد. به هر صورت عنوان دلالات الفقه الدعوى فى... به‌مراتب بیش ازعنوان کنونى آن بر محتواى کتاب دلالت دارد و با حقیقت سازگارتر است و از قضا در متن‌کتاب و عناوین آن همواره از عباراتى استفاده شده است که بر فقه تبلیغى یا الفقه الدعوى‌دلالت دارند نه فقه تربیتى. به نظر مى‌رسد گنجاندن واژه تربیت در عنوان این اثر جنبه تبلیغى - تجارى دارد.
بارى، در جلد یکم این اثر پس از مقدمه و پیشگفتار، در چهار بحث به شایستگى تبلیغى براى تبلیغ پرداخته شده است. در پیشگفتار، نخست از واجب بودن تبلیغ دین و فراخواندن به سوى خدا، برداشت‌هاى بخارى از روایات نبوى در صحیح، روش بخارى در برداشت‌هایش، مراد از فقه تبلیغ یا الفقه الدعوى یاد شده است؛ سپس به زندگى و شخصیت و آثار بخارى پرداخته شده است.
نگارنده پس از این وارد اصل بحث شده و به شرح و شکافت چهار بحث محورى کتاب روى آورده است که عبارت‌اند از: آمادگى و شایستگى علمى مبلغ براى تبلیغ و ارشاد، آمادگى و شایستگى عقلى مبلغ براى تبلیغ و ارشاد، آمادگى و شایستگى ایمانى و معنوى مبلغ براى تبلیغ و ارشاد، آمادگى و شایستگى اخلاقى مبلغ براى تبلیغ و ارشاد.
نگارنده براى واکاوى بحث، نخست برداشت اجتهادى بخارى از روایات نبوى را آورده است و با تکیه بر کتاب و سنت و شرح‌هایى که بر صحیح بخارى نوشته شده است و نیز آثار عالمان مسلمان به شرح آن پرداخته است؛ سپس بر اساس برداشت خود، به دلالت‌هاى آن عنوان بر فقه تبلیغى اشاره کرده و آن را شرح داده است.
نگارنده در جلد دوم، مطالب جلد نخست را پى گرفته است و پس از مقدمه که کمابیش همان مقدمه جلد یکم است، از رهگذر پنج بحث به بازشکافت فعالیت تبلیغى در میدان عمل پرداخته است. روش کار نویسنده در این جلد، همان روش وى در جلد یکم است، یعنى به شرح مدخل‌هایى که از برداشت‌هاى اجتهادى بخارى از روایت نبوى برگرفته، پرداخته است و شرح و شکافت او مستند به کتاب و سنت و شرح‌هایى که بر صحیح نوشته‌اند و نیز دیگر منابع مرتبط با موضوع است. بحث‌هاى پنج‌گانه و توضیحى ذیل، عنوان‌هاى اصلى فعالیت تبلیغى در میدان عمل است:
یکم، تبلیغ پیامى روشن است. برخى از برداشت‌هاى بخارى از روایات نبوى در خصوص این عنوان عبارت‌اند از: مداومت و استمرار، ابلاغ حاضران به غایبان، مدارا با مردم، لزوم پیوند با کسانى که در میان آنان تبلیغ مى‌شود.
دوم، تبلیغ رشد و هدایت است. از جمله برداشت‌هاى بخارى از روایات نبوى در این زمینه این است که هدایت و ارشاد، هدیه و لطف الهى است، تبلیغ باید براى خشنودى خدا باشد، پاسخ باید کامل‌تر از پرسش پرسنده باشد، باید امر به معروف و نهى از منکر نمود.
سوم، تبلیغ عشق است و جان‌فشانى. شمارى از برداشت بخارى از روایات نبوى دربارۀ این عنوان از این قرار است: دوستى و بیزارى روش است، نزدیک کردن دل‌ها به یکدیگر از هدف‌هاست، تناسب شرط انس و الفت است.
چهارم، تبلیغ اطاعت است و ابلاغ. بخارى از روایات نبوى از جمله به برداشت‌هاى زیر در این حوزه رسیده است: پیروى از معروف به جمع صفوف مى‌انجامد، عزیمت براى تبلیغ واجب است.
پنجم، تبلیغ پیروز ساختن و قدرت بخشیدن است. ذیل این عنوان به دو برداشت روایى از بخارى اشارت رفته است: مؤمن به پیروزى یقین دارد، جمع [هم] شکست مى‌خورد.
نگارنده پس از بیان هر برداشت بخارى از روایات نبوى، به برداشت‌هاى خود از سخن او و یا آن روایات در حوزه تبلیغ پرداخته و با بیان دلالت آن سخن به فقه تبلیغى، به شرح دیدگاه خود پرداخته است. [۱]
پانویس
- ↑ رفیعی، بهروز، ص232-234
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.