در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی
در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی تألیف تقی پورنامداریان؛ این کتاب؛ در یک مقدمه و هفت فصل، در جستجوی بیان و تحلیل اسباب و صورهای ساخت شکنی‌های خاص شعر مولوی و تأثیر پذیری آن از متن قرآن کریم در حیطه شیوۀ بیان است. به نظر مؤلف در شعر مولوی علاوه بر ساخت شکنی‌های معمول ناشی از جهان بینی و تجارب عمومی عرفانی، ساخت شکنی‌ها و خلاف عادت‌های تازه و متنوع‌تری رخ می‌دهد که ناشی از تجربه‌ها و اندیشه‌های خاص او است و نمونه‌های مشابه آن را بیشتر از هر کتابی، در قرآن کریم می‌بينيم که خود بافت خاص و یگانه‌ای بر پدید آمدن آن حاکم است. بنابر این مقصود نویسنده در اين کتاب بیان آن نوع ساخت شکنی و ساختارهای بیانی که در شعر کلاسیک فارسی و نیز شعر عرفانی به طور کلی عمومیت دارد، نیست؛ بلکه کوشش وی در جهت بر ملا کردن بی منطقی‌های عادت‌ستیز خاص شعر مولوی است.
| در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پورنامداریان، تقی (نویسنده) |
| ناشر | انتشارات سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1384ش. |
| چاپ | دوم |
| موضوع | مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نقد و تفسير
شعر فارسي - قرن 7ق. - تاريخ و نقد شعر عرفاني - قرن 7ق. - تاريخ و نقد |
| کد کنگره | PIR۵۳۰۵/پ۹د۴ |
در مقدمه، سه مقوله دستور، منطق، بلاغت و نقش آن‌ها در معنارسانی و دیدگاه ویژه «دریدا» دربارۀ ساخت شکنی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.
در فصل نخست، با عنوان «نگاهی گذرا به شعر فارسی تا مولوی»، انواع شعر فارسی، بلاغت و عوامل مؤثر در تغییر و تحول شعر، سه رکن اصلی شعر کلاسیک، یعنی صورت و قالب، زبان،و معنی و همچنین سیر تحول شعر فارسی از آغاز تا عصر مولانا، به اختصار بیان می‌شود.
در فصل دوم، بحث عشق و غزل مطرح گردیده و نگارنده، ابتدا مفهوم عشق را توضیح می‌دهد؛ آنگاه غزل عاشقانه و سبک آن، عامل مؤثر در بافت عاطفی عشق، و ویژگی‌های غزل سعدی، عطار و سنایی و به طور کلی غزل عرفانی را بررسی و بیان می‌کند.
فصل سوم، دربارۀ زمینه‌های ساخت شکنی و تحول در غزل مولوی است که در آن چهار مبحث: گفت وگو و ساخت شکنی در متن قرآن، گفت وگو و شرایط حاکم بر وحی، گردش آزاد متکلّم و مخاطب در متن قرآن، و بافت وحی و خصوصیات ساختاری متن، تحقیق؛ تحلیل و بررسی می‌شود.
در فصل چهارم، موضوع فرامن و ساخت شکنی متن؛ مطرح گردیده و دربارۀ مباحثی چون: فرامن و سوابق آن قبل از مولوی، فرامن و مولوی، فرامن و ابن عربی؛ ارتباط مستقیم با خدا و فرامن، وضع ارتباطی در غزل عاشقانه و عارفانه، و غزل‌های خاص مولوی و بافت وحی، تحقیق و بررسی شده‌است.
در فصل پنجم، به بحث مولوی و تحول در غزل رسیده و دو مطلب: شعر عرفانی و رفتار تازه با زبان، و معنی و زبان در غزل مولوی، به اختصار بیان شده است.
فصل ششم، به مسأله اسباب و صور ابهام در غزل‌های مولوی با نگاهی به موسیقی و تصویر اختصاص دارد که حدود صد صفحه را در بر گرفته است، در اين فصل، شش مطلب مهم به ترتیب ذیل مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد: معنی عاطفه و تأثیر آن بر زبان و بیان، موسیقی و غزل‌های مولوی، متناقض‌نمای گویای خاموش و شرایط ناآ گاهی، گردش بی‌قرینه متکلم و مخاطب و توجه به آن در تأویل، تصویر پردازی، احوال عاطفی، تشبیه، استعاره، شخصیت بخشی، رمز، تأویل یک غزل مولوی.
در فصل هفتم، با عنوان «سیری در مثنوی» که آخرین و بزرگ‌ترین فصل کتاب به شمار می‌آید. سه مطلب: خلاف عادت‌های معنایی و بیانی در مثنوی، داستان پردازی در مثنوی، و تغییر بی قرینه متکلم و مخاطب و تأثّر از سبک قرآن، به تفصیل و با ارائه مثال‌های بسیار مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته‌است.
در پایان کتاب، مآخذ و یادداشت‌های هفت فصل به همان ترتیب فصل‌ها بیان گردیده و منابع و مآخذ فارسی، عربی، انگلیسی و فهرست اعلام نیز درج شده است. [۱]
پانويس
- ↑ ر.ک: عالمی، محمدعلم، ص395-396
منابع مقاله
عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.