در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی
| در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پورنامداریان، تقی (نویسنده) |
| ناشر | انتشارات سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1384ش. |
| چاپ | دوم |
| موضوع | مولوي، جلال الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. - نقد و تفسير
شعر فارسی - قرن 7ق. - تاريخ و نقد شعر عرفاني - قرن 7ق. - تاريخ و نقد |
| کد کنگره | PIR۵۳۰۵/پ۹د۴ |
در سایه آفتاب، شعر فارسی و ساخت شکنی در شعر مولوی تألیف تقی پورنامداریان؛ این کتاب؛ در یک مقدمه و هفت فصل، در جستجوی بیان و تحلیل اسباب و صورهای ساخت شکنی‌های خاص شعر مولوی و تأثیر پذیری آن از متن قرآن کریم در حیطه شیوۀ بیان است. به نظر مؤلف در شعر مولوی علاوه بر ساخت شکنی‌های معمول ناشی از جهان بینی و تجارب عمومی عرفانی، ساخت شکنی‌ها و خلاف عادت‌های تازه و متنوع‌تری رخ می‌دهد که ناشی از تجربه‌ها و اندیشه‌های خاص او است و نمونه‌های مشابه آن را بیشتر از هر کتابی، در قرآن کریم می‌بينيم که خود بافت خاص و یگانه‌ای بر پدید آمدن آن حاکم است. بنابر این مقصود نویسنده در اين کتاب بیان آن نوع ساخت شکنی و ساختارهای بیانی که در شعر کلاسیک فارسی و نیز شعر عرفانی به طور کلی عمومیت دارد، نیست؛ بلکه کوشش وی در جهت بر ملا کردن بی منطقی‌های عادت‌ستیز خاص شعر مولوی است.
در مقدمه، سه مقوله دستور، منطق، بلاغت و نقش آن‌ها در معنارسانی و دیدگاه ویژه «دریدا» دربارۀ ساخت شکنی مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.
در فصل نخست، با عنوان «نگاهی گذرا به شعر فارسی تا مولوی»، انواع شعر فارسی، بلاغت و عوامل مؤثر در تغییر و تحول شعر، سه رکن اصلی شعر کلاسیک، یعنی صورت و قالب، زبان،و معنی و همچنین سیر تحول شعر فارسی از آغاز تا عصر مولانا، به اختصار بیان می‌شود.
در فصل دوم، بحث عشق و غزل مطرح گردیده و نگارنده، ابتدا مفهوم عشق را توضیح می‌دهد؛ آنگاه غزل عاشقانه و سبک آن، عامل مؤثر در بافت عاطفی عشق، و ویژگی‌های غزل سعدی، عطار و سنایی و به طور کلی غزل عرفانی را بررسی و بیان می‌کند.
فصل سوم، دربارۀ زمینه‌های ساخت شکنی و تحول در غزل مولوی است که در آن چهار مبحث: گفت وگو و ساخت شکنی در متن قرآن، گفت وگو و شرایط حاکم بر وحی، گردش آزاد متکلّم و مخاطب در متن قرآن، و بافت وحی و خصوصیات ساختاری متن، تحقیق؛ تحلیل و بررسی می‌شود.
در فصل چهارم، موضوع فرامن و ساخت شکنی متن؛ مطرح گردیده و دربارۀ مباحثی چون: فرامن و سوابق آن قبل از مولوی، فرامن و مولوی، فرامن و ابن عربی؛ ارتباط مستقیم با خدا و فرامن، وضع ارتباطی در غزل عاشقانه و عارفانه، و غزل‌های خاص مولوی و بافت وحی، تحقیق و بررسی شده‌است.
در فصل پنجم، به بحث مولوی و تحول در غزل رسیده و دو مطلب: شعر عرفانی و رفتار تازه با زبان، و معنی و زبان در غزل مولوی، به اختصار بیان شده است.
فصل ششم، به مسأله اسباب و صور ابهام در غزل‌های مولوی با نگاهی به موسیقی و تصویر اختصاص دارد که حدود صد صفحه را در بر گرفته است، در اين فصل، شش مطلب مهم به ترتیب ذیل مورد تحلیل و بررسی قرار می‌گیرد: معنی عاطفه و تأثیر آن بر زبان و بیان، موسیقی و غزل‌های مولوی، متناقض‌نمای گویای خاموش و شرایط ناآ گاهی، گردش بی‌قرینه متکلم و مخاطب و توجه به آن در تأویل، تصویر پردازی، احوال عاطفی، تشبیه، استعاره، شخصیت بخشی، رمز، تأویل یک غزل مولوی.
در فصل هفتم، با عنوان «سیری در مثنوی» که آخرین و بزرگ‌ترین فصل کتاب به شمار می‌آید. سه مطلب: خلاف عادت‌های معنایی و بیانی در مثنوی، داستان پردازی در مثنوی، و تغییر بی قرینه متکلم و مخاطب و تأثّر از سبک قرآن، به تفصیل و با ارائه مثال‌های بسیار مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفته‌است.
در پایان کتاب، مآخذ و یادداشت‌های هفت فصل به همان ترتیب فصل‌ها بیان گردیده و منابع و مآخذ فارسی، عربی، انگلیسی و فهرست اعلام نیز درج شده است. [۱]
پانويس
- ↑ ر.ک: عالمی، محمدعلم، ص395-396
منابع مقاله
عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.