حرانی صابی، ثابت بن سنان

حرانی صابی، ثابت بن سنان
نام کامل	ابوالحسن ثابت بن سنان بن ثابت بن قره صابی
لقب	ابوالحسن
نسب	صابی
نام پدر	سنان
محل زندگی	بغداد
رحلت	363 یا 365ق/974 یا 976م
مدفن	بغداد
دین	صابئی
پیشه	پزشک
منصب	ریاست بیمارستان عباسی در بغداد
اطلاعات علمی
معاصرین	خلفای عباسی مقتدر، راضی، مستکفی، مطیع، معزالدوله دیلمی، عزالدوله بختیاری
برخی آثار	التاریخ، اخبار القرامطه، اخبار الشام و المصر، رساله‌ای در وفیات مشاهیر از 300 تا 360ق

ابوالحسن ثابِتِ بْنِ سِنان بن ثابت بن قُرّه حَرّانی صابی(د 363 یا 365ق/974 یا 976م)، پزشک و مورخ دورۀ عباسی.

زندگی‌نامه

بیشترین اطلاع ما دربارۀ او مبتنی بر گزارش‌هایی است که ابن جلجل، قفطی و ابن ابی‌اصیبعه در آثار خویش ارائه کرده‌اند و در دیگر منابع عیناً مطالب ایشان تکرار شده، و گاه تنها اندکی بدانها افزوده شده است.

تاریخ ولادت او در منابع ذکر نشده است.

مناصب

ظاهراً او نیز همچون پدر و جدش به حرفۀ پزشکی مشغول بود و در فلسفه، هندسه و دیگر علوم نیز تبحر داشت. نخستین اخباری که از او در منابع آمده، آن است که در313ق/925م از سوی ابوالقاسم خاقانی، وزیر خلیفه مقتدر(حک‍ 295-320ق/908-932م) به ریاست بیمارستانی که ابوالحسن علی بن فرات(د 312ق) در بغداد بنا کرده بود، منصوب شد. او مانند جد و پدرش در دستگاه خلافت عباسی راه داشت و به سبب مهارت در پزشکی، پزشک مخصوص خلفای عباسی، راضی(حک‍ 322-329ق/934-941م)، متقی(حک‍ 329-333ق/941-944م)، مستکفی(حک‍ 333-334ق/944-946م) و مطیع(حک‍ 334-363ق/ 946-974م) شد. او همچنین معزالدوله دیلمی(حک‍ 334-356ق/ 946-967م) و عزالدوله بختیار(حک‍ 356-367ق/967-978م) را هم درک کرد. ابن شاکر نقل کرده است که او سکتۀ ابن تقیه، وزیر دربار عزالدوله را با حجامت درمان کرد.

تدریس

دانش‌پژوهانْ کتاب‌های بقراط و جالینوس را نزد او می‌خواندند و شهرت او تا حدی بود که شاگردانی از اندلس نزد او می‌آمدند.

وفات

ظاهراً او تا پایان عمر در بغداد زیست.

آثار

آثار:

1. التاریخ. این کتاب گزارشی از وقایع سال‌های 295ق/ 908م(آغاز خلافت مقتدر عباسی) به بعد است. دربارۀ زمان آغاز وقایع این کتاب بیشتر منابع هم‌سخن‌اند، اما دربارۀ پایان آن نظر مورخان یکسان نیست. یاقوت سال 360ق را ذکر می‌کند و بر آن است که هلال بن مُحَسِّن این کتاب را از وقایع سال 361ق به بعد ادامه داده است. ثابت در این کتاب ضمن بیان حوادث روزگار خویش به نقل گزارش افرادی چون علی بن عیسى وزیر(د 334ق/946م)، ابن قرابه، سلامۀ طولونی، ابوعبدالله کوفی، احمد بن محمد بن سمعون و دیگران پرداخته است که بیشتر ایشان از طبقۀ دبیران و درباریان بوده، و از جریان حوادث اطلاع داشته‌اند. قفطی اثر ثابت را شهرۀ آفاق و بی‌مانند معرفی کرده است؛ اما از این اثر که به عقیدۀ برخی از محققان منبع بی‌نظیری برای بررسی وقایع روزگار آل‌بویه است، نسخه‌ای موجود نیست و قسمت‌هایی از آن را کسانی چون ابوعلی مسکویه، هلال بن محسن صابی، همدانی، ابن جوزی و ذهبی در آثارشان آورده‌اند.

2. اخبارالقرامطه، کتابی در تاریخ قرامطۀ بحرین، سوریه و عراق از زمان آغاز کارشان تا 360ق. برنارد لویس معتقد است که این کتاب کهن‌ترین منبعی است که در آن بر تشابه فاطمیان و قرمطیان تأکید شده است. زکار در مقدمۀ چاپ خود آن را بخشی از کتاب التاریخ ثابت دانسته است.

3. اخبار الشام و المصر، کتابی در یک مجلد که هیچ نسخه‌ای از آن در دست نیست.

4. رساله‌ای در وفیات مشاهیر از 300 تا 360ق به شیوۀ سال‌شمار که ابن عدیم از قرائت نسخه‌ای از آن که به خط ثابت بوده، یاد کرده است

منابع مقاله

پات، فریبا، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، سال چاپ 1378