حافظ عراقی، عبدالرحیم بن حسین
| نام | حافظ عراقی، عبدالرحیم بن حسین |
|---|---|
| نام‌های دیگر | حافظ ال‍ع‍راق‍ی، ابوالفضل
حافظ ال‍ع‍راق‍ی، زینالدین عراقی، عبدالرحیم بن ال‍ح‍س‍ی‍ن |
| نام پدر | حسین |
| متولد | 725ق |
| محل تولد | قاهره |
| رحلت | 806 ق |
| اساتید | ابوسعید خلیل بن کیکلدى
تقی‌الدین سُبْکى |
| برخی آثار | ترجمه فارسی إحياء علوم الدين
ميزان الاعتدال في نقد الرجال إحياء علوم الدين (قاهره) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01587AUTHORCODE |
ابوالفضل زینالدین عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقى (725-806 ق)، محدث و فقیه شافعى قرن هشتم.
ولادت
حافظ عراقی در 11 جمادی‌الاولی 725ق به دنیا آمد.
پدر
پدر او، حسین بن عبدالرحمان، در کودکى به همراه برخى خویشاوندان خود از روستاى رازیان در اربیل عراق به قاهره مهاجرت کرد و در محله منشیه مهرانى سکنا گزید و بعدها در حلقه مریدان تقی‌الدین جعفر قنادى شافعى، شیخ خانقاه درسلان محله منشیه، درآمد و با دخترى که سخاوى او را بسیار ستوده است ازدواج کرد. حافظ عراقى ثمره این پیوند بود.
اساتید
در هشت سالگى حافظ قرآن شد و نزد عالمان مشهور عصر خود، چون ناصرالدین محمد بن سمعون و برهان‌الدین ابراهیم بن لاجین رشیدى، به تحصیل علم پرداخت. وى به اشاره قاضى عزالدین ابن جماعة و به دلیل حافظه قوی‌اش، به فراگیرى دانش حدیث پرداخت و نخست نزد شهاب‌الدین احمد بن ابی الفرج مشهور به ابن بابا و سپس نزد دیگر محدثان مشهور عصر خود به سماع حدیث و فراگیرى دانش‌های حدیثى پرداخت و براى سماع و کتابت بسیارى از آثار حدیثى، به شهرهاى حجاز، شام، فلسطین و بغداد سفر نمود. استادان وى در قرائت، نحو، فقه و حدیث بسیارند، از جمله ابوسعید خلیل بن کیکلدى مشهور به علائى و تقی‌الدین سُبْکى.
مهارت‌ها
حافظ عراقى در دانش‌های گوناگون عصر خود تبحر داشته، اما به سبب دانش گسترده‌اش در علم حدیث، در این حوزه شهرت یافته است.
شاگردان
وى در مکان‌های گوناگونى به تدریس پرداخت، از جمله در دارالحدیث کاملیه که ناصرالدین محمد بن عادل ایوبى در 622 بنا نهاد، و در دارالحدیث فاضلیه که شهرتش به‌واسطه بناى آن به دست عبدالرحیم بن على بیسانى، مشهور به قاضى فاضل، است. او شاگردان و محدثان زبده‌ای پروراند از جمله تقی‌الدین مَقریزى، حافظ شهاب‌الدین ابن حجر عسقلانى، نورالدین هیثمى که بعدها داماد او شد و فرزند خودش ولی‌الدین احمد بن عبدالرحیم، که علاوه بر شرح و تکمیل بعضى کتاب‌های پدر، کتابى درباره زندگى و احوال پدرش به نام تحفةالوارد بترجمة الولد نگاشته است. نسخه‌ای از این کتاب در اختیار ابن فهد و سخاوى بوده، زیرا که سخاوى برخى مطالب راجع به شرح‌حال حافظ عراقى را به نقل از ولی‌الدین آورده و در یک مورد به در اختیار داشتن شرح‌حال حافظ عراقى نوشته فرزندش تصریح کرده است. مطالب ابن فهد نیز روایتى بسیار نزدیک به گزارش‌های سخاوى است که دلالت بر در اختیار بودن نسخه‌ای از شرح‌حال حافظ عراقى به قلم فرزندش، در دست ابن فهد دارد.
مسافرت‌ها و مناصب
حافظ عراقى بارها به مکه و مدینه سفر کرد و از 788 منصب قضا و امامت جماعت مدینه را بر عهده گرفت، اما سه سال بعد آنجا را ترک کرد و به قاهره، که در آن ایام تحت حاکمیت برقوق بود، بازگشت.
وفات
وى در هشتم شعبان 806 در قاهره درگذشت و در قبرستان تربه، محلى در باب برقیه شهر قاهره، به خاک سپرده شد. بر جنازه او شهاب‌الدین ذهبى نماز گزارد.
آثار
حافظ عراقى آثار بسیارى، به‌ویژه در علم حدیث، برجا نهاد؛ کما اینکه کتابخانه مهمى در اختیار داشته و کتاب‌های فراوانى گردآورده بوده است. مشهورترین اثر او التبصرة و التذکرة است که معمولاً با نام ألفیه عراقى شناخته می‌شود و شروح متعددى نیز بر آن نگاشته‌اند. این کتاب منظومه‌ای هزار بیتى در علوم حدیث است که عراقى آن را بر اساس کتاب مشهور مقدمه، اثر ابن صلاح شهرزورى (متوفى 643)، فراهم آورده است. سرودن ألفیه در جمادی‌الآخر 768 پایان یافت. عراقى خود نیز بر ألفیه دو شرح نوشت: یکى شرحى مبسوط اما ناتمام و دیگرى شرحى متوسط با عنوان فتح المغیث بشرح الفیة (مصطلح) الحدیث، که تألیف آن در رمضان 771 پایان یافت و از همان آغاز متن درسى شد. حافظ عراقى شرحى نیز با نام التقیید و الإیضاح لما اُطلِقَ و اُغْلِقَ من مقدمة ابن الصلاح یا نُکت ابن الصلاح بر مقدمه ابن صلاح نگاشت. این کتاب بارها به چاپ رسیده است. حافظ عراقى در تخریج احادیث إحياء علوم الدين غزالى نیز دو کتاب نوشت: نخست کتابى مبسوط در چهار مجلد با عنوان اخبار الاحیاء بأخبار الاحیاء، تألیف در 751، دوم المغنى عن حمل الاسفار فى الاسفار فى تخریج ما فی الاحیاء من الاخبار، که خلاصه‌ای از کتاب نخست است و در همان روزگار حافظ عراقى شهرت فراوانى یافت.
حافظ عراقى به املاى حدیث توجه فراوانى داشت. وى از 795 تا پایان عمر مجالس امالى پرشمارى برپا کرد که حاصل آنها فراهم آمدن چند کتاب بود، از جمله: أربعون عشاریه که نخستین امالى وى دانسته شده است؛ المستخرج على المستدرک للحاکم، که به امالى الحافظ العراقى نیز شهرت دارد و ابوعبدالرحمان محمد عبدالمنعم بن رشاد آن را منتشر کرده است. تحسین ابراهیم دوسیکى در کتاب الحافظ زینالدین العراقى و أثره فى علم الحدیث بررسى همه جانبه‌اى درباره زندگى و اهمیت وى در گسترش و تحول دانش حدیث نگاشته است.[۱].
پانویس