ألفية الحديث و يليها شرحها فتح المغيث بشرح ألفية الحديث
| ألفية الحديث | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حافظ عراقی، عبدالرحیم بن حسین (نویسنده)
شاکر، احمد محمد (محقق) شاکر، محمود محمد (مقدمه‌نویس) ربيع، محمود (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | فتح المغيث بشرح الفيه الحديث |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1988م , 1408ق |
| چاپ | 2 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ألفية الحديث، اثر ابوالفضل زین‌الدین عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی (725-806ق)، منظومه‌ای هزاربیتی در علم حدیث است که به دنبال آن شرح آن، یعنی «فتح المغيث بشرح ألفية الحديث، اثر همین نویسنده آمده است. الفیه توسط احمد محمد شاکر و شرح آن توسط محمود ربیع مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.
مشهورترین اثر حافظ عراقی، «التبصرة و التذكرة» است که معمولاً با نام الفیه عراقى شناخته می‌شود. برای این اثر شروح متعددى نوشته شده است. این کتاب منظومه‌ای هزاربیتى در علم حدیث است که عراقى آن را بر اساس کتاب مشهور مقدمه، اثر ابن صلاح شهرزورى (متوفى 643)، فراهم آورده است. سرودن الفیه در جمادی‌الآخر 768 پایان یافت[۱].
ساختار
این کتاب از دو بخش تشکیل شده است که بخش اول شامل یک‌هزارودو بیت و بخش دوم شرح مزجی این ابیات است.
گزارش محتوا
ألفية الحديث
حافظ عراقی در ابتدای الفیه، به معرفی خویش پرداخته است:
| يقول راجي ربه المقتدر | عبدالرحيم بن الحسن الأثري |
و بعد از حمد و ثنای الهی و فرستادن درود بر پیامبر(ص) می‌گوید: این کتاب را به‌عنوان تبصره برای آغازگر در این دانش و تذکره و یادآوری برای به‌سرانجام‌رساننده و روایت‌کننده حدیث با اسناد خویش به نظم آوردم:
| نظمتها تبصرة للمبتدي | تذكرة للمنتهي و المسندد [۲] |
نویسنده به نقل از عالمان علم حدیث، حدیث را به سه قسم صحیح، ضعیف و حسن تقسیم نموده است، سپس تعریف صحیح و نظرات متفاوت در این بحث را ذکر کرده است[۳].
| و أهل هذا الشأن قسموا السنن | إلی صحيح و ضعيف و حسن |
به نظر مصنف، صحیح بخاری و بعد از آن صحیح مسلم، پیشتاز در جمع احادیث صحیح هستند؛ هرچند برخی از علما، صحیح مسلم را مقدم می‌دانند.
| أول من صنف في الصحيح | محمد و خص بالترجيح | |
| أو مسلم بعد و بعض الغرب مع | محمد و خص بالترجيح [۴] |
علاوه بر این او معتقد است، بالاترین مرتبه روایت صحیح آن است که بخاری و مسلم نقل کرده‌اند و مرتبه بعدی منفردات بخاری و سپس منفردات مسلم و... است.
| و أرفع الصحيح مرويهما | ثم البخاري فمسلم، فما[۵] |
حافظ عراقی بعد از ذکر مباحث صحیح، به حدیث حسن و ضعیف می‌پردازد و به نقل از بستی برای ضعیف چهل‌ونه قسم ذکر می‌کند[۶].
ایشان پس از ذکر انواع و اقسام حدیث، به بیان روش‌های مختلف برای تحمل حدیث و برخی مطالب مرتبط با آن[۷] و به ذکر آداب محدث و طالب پرداخته است[۸]. سپس برخی دیگر از مصطلحات رایج علم حدیث، همچون: حدیث مسلسل، ناسخ و منسوخ، مختلف الحدیث، خفی الارسال، صحابه، تابعین و رواية الأكابر عن الأصاغر، رواية الأقران، رواية الآباء عن الأبناء، مؤتلف و مختلف، متفق و مفترق و... را توضیح داده است.
از انواع فنون حدیث، معرفت متفق و مفترق است و آن چیزی است که خط و لفظش متفق و مسمیاتش مفترق باشد و خود دارای اقسامی است.
| و لهم المتفق و المفترق | ما لفظه و خطه متفق | |
| لكن مسمياته لعدة | نحو ابن أحمد خليل ستة | |
| و أحمد بن جعفر و جده | حمدان هم أربعة تعده |
همچون خلیل بن احمد که نام شش نفر و احمد بن جعفر بن حمدان که نام چهار نفر است[۹].
آخرین بیت این الفیه با درود بر پیامبر(ص) خاتمه می‌یابد.
| و أفضل الصلاة و السلام | علی النبي سيد الأنام [۱۰] |
در انتهای این اثر زندگی‌نامه محقق و نویسنده کتاب آمده است.
فتح المغيث بشرح ألفية الحديث
شارح بعد از خطبه، که شامل حمد و ثنای الهی و درود بر پیامبرش است. به معرفی علم حدیث پرداخته است. ایشان برای این علم جایگاه ویژه و منفعت بسیار قائل است و معتقد است که مدار بسیاری از احکام از جمله شناسایی حلال و حرام است. برای این علم اصطلاحاتی وجود دارد که بر طالب واجب است آنها را بیاموزد[۱۱].
شارح، در ابتدای هر بحث، یک یا چند بیت شعر را ذکر نموده و سپس توضیح و شرح مناسب را در ذیل آن می‌آورد.
شارح با انتخاب بخشی از واژه‌ها و الفاظ اشعار و جا دادن آن در پرانتز، به دنبال آن شرح و توضیحی مناسب آورده است. این توضیحات، شامل کیفیت ضبط و یا مفرد یک واژه، ذکر مرجع ضمائر، ذکر نام کامل یک اثر و صاحب آن، رفع ابهام از مطالب، و... می‌باشد.
حافظ عراقی از نظرات نووی[۱۲]، ابوسلیمان خطابی[۱۳]، ابن جوزی[۱۴]، ابن عبدالبر[۱۵]، ابوالقاسم فورانی[۱۶] و بسیاری از علمای دیگر بهره برده است.
شارح، این اثر را در مدینة النبی و در پنج‌شنبه سوم جمادی‌الآخر سال هفتصدوشصت‌وهشت به پایان رسانده است[۱۷].
وضعیت کتاب
فهرست محتویات هر بخش از کتاب در انتهای آن بخش آمده است.
بخش اول کتاب دارای پاورقی‌های اندک است که بیشتر آنها به معرفی اعلام متن اختصاص یافته است.
بخش دوم دارای پاورقی‌های بسیار در موضوعاتی، همچون شرح برخی از ابهامات متن، نظرات دیگر عالمان، ترجمه و ضبط برخی از لغات[۱۸]، اختلاف نسخ[۱۹] و... است.
پانویس
- ↑ ر.ک: کرمی، محمدتقی، ج12، ص415
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص5
- ↑ ر.ک: همان، ص5-6
- ↑ ر.ک: همان، ص6
- ↑ ر.ک: همان، ص7
- ↑ ر.ک: همان، ص8-9
- ↑ ر.ک: همان، ص23-32
- ↑ ر.ک: همان، ص40-42
- ↑ ر.ک: همان، ص52
- ↑ ر.ک: همان، ص56
- ↑ ر.ک: بخش دوم کتاب، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص31
- ↑ ر.ک: همان، ص32
- ↑ ر.ک: همان، ص34
- ↑ ر.ک: همان، ص52
- ↑ ر.ک: همان، ص54
- ↑ ر.ک: همان، ص477
- ↑ مثلا ر.ک: پاورقی ص102، 142
- ↑ مثلا ر.ک: همان، ص136، 449
منابع مقاله
- متن کتاب.
- کرمی، محمدتقی، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی، چاپ اول، 1387.