تذکرة المشایخ

تذکرة المشایخ
تذکرة المشایخ
پدیدآوران	علاءالدوله سمنانی کاظم محمّدی (شارح و مصحح)
ناشر	انتشارات نجم کبری
مکان نشر	ایران ـ کرج
سال نشر	1394 ش
چاپ	1
شابک	‎8-50-2905-964-978
موضوع	علاءالدوله سمنانی، نوریه، عرفان و تصوّف، نقد و تفسیر.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ 4ت75ع/278 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

تذکرة المشایخنوشته‌ی شیخ علاءالدوله سمنانی است که توسّط استاد کاظم محمّدی تصحیح و شرح شده است. رساله بسیار مختصر است ولی با تخصّصی که شیخ علاءالدوله سمنانی دراین باره دارد نام، مشخصات، جایگاه و محل ولادت و یا وفات آنان را به نگارش در آورده است. نام کتاب هم همین مطلب را نمایش می‌دهد. چنانکه پیش از او کتاب تذکرة الاولیاء شیخ عطار نیشابوری هم همین گونه بود. تذکرة المشایخ یادکردی از پیران و مرشدان طریقت است که پیش از شیخ علاءالدوله سمنانی بوده‌اند.

ساختار

کتاب تذکرة المشایخ اثری مختصر از شیخ کامل علاءالدوله سمنانی که به ذکر اسامی ‌و دادن اطلاعاتی مختصر از مشایخ پیش از خود می‌پردازد. کتاب با تمام توضیحات و اضافات آن مجموعاً 60 صفحه است، و از این مقدار که اغلب آن توضیحات و اضافات کتاب است به خوبی معلوم می‌دارد که اصل متن بسیار کوتاه و موجز است و به ذکر اسامی‌مشایخ و احیاناً برخی از مسائلی که مربوط به ایشان است بسنده کرده است. استاد کاظم محمّدی این رساله را برای نخستین بار به طور مستقل با مقدّمه و تصحیح و شرح منتشر کرده است. فهرست مطالب کتاب که در صفحه‌ی 4 آمده چنین است: مقدّمه، تذکرة المشایخ، ذکر جماعتی از مشایخ، ذکر مواضع جماعتی از ایشان. و در انتهای کتاب هم گزیده منابع و مآخذ و همین طور نمایه قابل دیدن است.

مصحح در مقدّمه‌ی کتاب می‌نویسد: کسانی که از مدار توحید خارج نشده و تا توانسته‌اند از شرک و کفر و نفاق درونی نیز بسی دور بوده و در سلوک الی الله کاملاً دست به عصا بوده‌اند، بدیهی است که چنین افرادی را نمی‌توان نادیده گرفت و نمی‌توان از ایشان نگفت و از احوالات و اقوالشان جست و جو نکرد. این است که گفتنِ از ایشان و شنیدنِ احوالشان و دانستنِ اقوالشان به استحکام فکر و اندیشه و به ریشه دار شدن ایمان و باور در سیر و سلوکِ سالکان و مریدان طریقت بسیار امداد می‌کند. این یک امر مهمّ و حیاتی است: آنان که برای خدا و با خدا زیسته‌اند هرگز نباید فراموش شوند و همواره برای نسلهای بعدی باید تعریف و توصیف گردند، که: که بودند؟ چه گفتند؟ و چه کردند؟ از آثارشان و تأثیراتشان در زمان خودشان و در دیگر زمانها. بدیهی است که خداوند اولیاء خود را فراموش نمی‌کند و برخی از افراد خوب نیز در حفظ این خوبی و خوبان تلاش بی وقفه کردند، وجود ده‌ها کتاب که حاوی افکار و اندیشه و زندگی سالکان و عارفان بزرگ است به خودی خود گواهی صادق بر این امر است، در تصوّف نیز این خدمت و جهاد بسیار مورد اعتبار بوده و کتابهایی چون طبقات الصوفیه خواجه عبدالله انصاری و شیخ ابوعبدالرحمن سلمی، تذکرة الاولیاء شیخ فریدالدّین عطّار، نفحات الانس شیخ عبدالرّحمن جامی و مشیخه‌ها و همین تذکرة المشایخ شیخ علاءالدوله سمنانی گواهی کافی و بسنده است^[۱].

مصحح و شارح کتاب، متن را به شماره‌های مسلسل تقطیع کرده و هرجا که لازم به شرح و توضیح بوده مطالب درخور را ثبت و درج نموده است. شماره‌های از عدد 1 الی 63 در متن دیده می‌شود و توضیحات با حروف ریزتر و به صورت تورفته قابل تمییز و شناسایی است.

گزارش محتوا

کتاب تذکرة المشایخ اثری است عرفانی از شیخ کامل علاءالدّوله سمنانی و با شرح و تفسیر استاد کاظم محمّدی، ضمن این که استاد کاظم محمّدی پیش از این چندین کتاب شیخ را تصحیح و شرح کرده و دو زندگی‌نامه‌ی مفصّل از او نوشته که مرجع پژوهندگان عرفان و تصوّف نیز هست. کتابها بدین شرح اند: علاءالدوله سمنانی پیر عارفان و نیز: علاء‌الدوله سمنانی (زندگانی، اندیشه و سلوک)، نوریه، سر سماع، آداب السفره، مکتوبات علاء‌الدّوله سمنانی.

کتاب دارای مقدّمه‌ای مختصر است که به ارزش اینگونه آثار اشاره می‌کند و تداوم آن را به نوعی سپاس و قدردانی از عارفان بزرگ در نظر می‌گیرد. این کتاب به مانند اغلب کتابهای عرفانی با حمد و ستایش از خداوند آغاز می‌شود. در ابتدای رساله آمده است: بعد حمدالله تعالی و الصّلوۀ و السّلام علی رسوله محمّد و آله، این اوراق مشتمل است بر ذکر «اسامی» و «خرقه» و «صحبت» مشایخ ما ـ قدّس الله أرواحهم ـ و نام این کتاب «تذکرۀ المشایخ» نهاده شد. حق تعالی بر جمع کننده و نویسنده و خواننده و شنونده مبارک گرداناد، و همگان را توفیق اقتداء بدیشان کرامت کناد. بمنِّهِ و فَضلِه و کرمِه^[۲].

نویسنده در متن شماره‌ی 2 به ذکر مشایخ خود و عنوان شجره‌ی طریقتی می‌پردازد و از طریق شیخ خود نورالدین عبدالرحمن اسفراینی از یک سو مشایخ خود را تا جنید بغدادی می‌رساند^[۳]. از جمله اشارات علاءالدوله سمنانی در این رساله به شیخ ابوسعید ابوالخیر است که خرقه‌ی او چگونه و از چه طریقی حاصل و واصل شده است. که شارح و مصحح کتاب خود اثری وزین و کامل و مستقل در این خصوص با نام ابوسعید ابوالخیر پیر دانش و بینش دارد. آنگاه مشایخ ابوسعید ابوالخیر را از طریق ابوالعباس قصاب تا به امیرالمؤمنین علی(ع) و از طریق آن جناب به حضرت خاتم می‌رساند. ^[۴].

در متن شماره 5 به شیخ رضی‌الدّین علی لالا پرداخته و موقعیّت او را در مکتب و طریقت کبرویه معلوم داشته است و شجره‌ی سلوکیِ وی را از طریق شیخ نجم‌الدین کبری تا به حضرت کمیل بن زیاد نخعی و از او به امام علی(ع) می‌رساند. در شماره‌ی 6 مستقیماً از شیخ کامل نجم‌الدین کبری سخن گفته و طرق گوناگون خرقه و شجره‌ی او را تا به انتها معلوم داشته است^[۵]. از دیگر مشایخ نامداری که در این کتاب ذکرشان توسّط نویسنده رفته است می‌توان از این اشخاص یاد کرد: اخی فرج زنجانی، ابوعبدالله محمدبن خفیف شیرازی، ابراهیم ادهم، معروف کرخی.

در فصل بعد که از ذکر وفات برخی از مشایخ یاد می‌کند از شماره 13 آغاز می‌شود. که با ذکر مولد و مدفن شیخ نویسنده، یعنی عبدالرحمن اسفراینی آغاز می‌شود که وی در روز دوشنبه چهارم ماه شوال سال 639 متولّد شده و در شب چهارشنبه سوم جمادی الاولی سال 717 وفات یافته و مزار آن بزرگ هم در بغداد است. ^[۶]. از دیگر مشایخ نامدار مکتب کبرویه احمد گورپانی، مجدالدین بغدادی، و نجم‌الدین کبری است که در شماره‌های 14 تا 17 ذکر خیرشان آمده است. در خصوص شیخ بزرگ مکتب کبرویه نوشته است: مولود شیخ نجم‌الدین کبری ـ رحمةالله‌علیه ـ در سنۀ اربعین و خمس مائۀ(540) بوده است و شهید شد در صفر سنۀ ثمان عشر و ستّمائۀ(618) در خوارزم، در جنگ کفّار^[۷].

در فصل ذکر مواضع و مدفن برخی از این بزرگان که از شماره 34 به بعد آغز می‌شود به مکانها و شهرها یا منطقی به مانند: کسرق، گورپان، خیوق، بدلیس، سهرورد، غزال، کرّکان، کرخ، نهاوند، دزبول، نهرجور و برخی دیگر اشاره می‌کند که برخی از این الفاظ هم محل ولادت و یا محل وفات شیوخ طریقت و هم چسبیده به نام ایشان است که در برخی شهرتی به سزا دارد. در آخر کتاب هم چنانکه از متن آن پیداست نگارش این کتاب در تاریخ 877 هجری توسّط درویشی به نام علی بن کججی صورت پذیرفته است، چنانکه در متن شماره‌ی 64 آمده است: و صلّی‌الله علی سیّدنا محمّد و آله و صحبه أجمعین، تمّت الکتاب علی یدِ العَبدِ الفقیر المُحتاج إلی رحمۀ الله تعالی درویش علی بن ابوسعید الکججی ثمّ الحامدی، حامداً و مصلیاً علی نعمائه فی شهور سنۀ سبع و سبعین و ثمان مائۀ(877) و الحمدلله شکراً^[۸].

در آخر کتاب هم متن مفصّلی از کتابنامه قابل دیدن است که منابع مهمّ و اصیلی که شارح در شرح و تفسیر کتاب به آنها سند داده وجود دارد و این کتاب را نمایه‌ی انتهایی نیز کامل می‌کند.

ویژگیها

کتاب تذکرة المشایخ با شرح استاد کاظم محمّدی نکات بسیاری دارد که به برخی از آنها اشاره می‌‌شود:

این نخستین شرح عرفانی بر این رساله است.
کتاب در نوع خود از بابت شرح و تفسیر کم نظیر است.
این تذکره از آنجا که توسّط یک عارف نوشته شده ارزش بسیاری دارد.
کتاب از بابت تحلیل و انتقادی بودن از امتیازات خاص آن است.
استفاده از منابع گسترده و اصیل از امتیازات کتاب است.

وضعیت کتاب

کتاب تذکرة المشایخ، تألیف شیخ علاءالدوله سمنانی با مقدّمه، تصحیح و شرح استاد کاظم محمّدی اثری است در یک جلد با مقدّمه‌ای کوتاه. متن کتاب فارسی است و دارای 60 صفحه است. کتاب حاضر در قطع رقعی و با جلد نرم و کاغذ مرغوب منتشر شده. مطالب کتاب با شماره‌های مسلسل مشخص شده و در انتهای اثر هم فهرست جامعی از منابع و مأخذ و نمایه وجود دارد.