بعض مثالب النواصب في نقض «بعض فضائح الروافض»، معروف به نقض
| بعض مثالب النواصب في نقض «بعض فضائح الروافض»، معروف به نقض | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قزوینی رازی، عبدالجلیل(نویسنده)
محدث، سید جلال‌الدین(مصحح) درایتی، محمدحسین(به کوشش) |
| ناشر | مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث، سازمان چاپ و نشر |
| مکان نشر | ایران - قم |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-493-662-7 |
| موضوع | شيعه - دفاعيه‌ها و رديه‌ها احاديث اهل سنت - دفاعيه‌ها و رديه‌ها |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
بعض مثالب النواصب في نقض «بعض فضائح الروافض»، معروف به نقض، تألیف نصیرالدین ابوالرشید عبدالجلیل رازی قزوینی، از آثار کلامی شیعه از نوع ردیه‌نویسی، است. این کتاب در قرن ششم قمری در شهر ری و در پاسخ به کتاب «بعض فضائح الروافض» نگاشته شده که با تهمت و سخنان ناشایست، در صدد ایجاد تفرقه میان شیعیان و سنیان بوده است.
آغاز نگارش کتاب، بنا بر تصریح نویسنده آن در زمان سلطنت محمد بن محمود سلجوقی بوده که در اواخر سال 547ق، بر تخت نشست و در ذی‌القعده 554 از دنیا رفت. زمان اتمام آن نیز طبق بیان خود نویسنده در محرم سال 555 بود و در سال 556 هم منتشر شد.
مرحوم عباس اقبال آشتیانی، نویسنده، ادیب و دانشمند فارسی، از این کتاب به گوهر گران‌بها و دُرّ نایاب تعبیر کرده، درباره آن می‌گوید:
این کتاب، اگرچه مذهبی و در نقض کتاب یکی از علمای سنت است که بر شیعه تاخته بوده، لیکن از آن لحاظ که یکی از متون قدیم فارسی است و مشتمل بر بسیاری از مطالب مهم تاریخی و ادبی است، نسخه‌ای بسیار نفیس و گران‌بهاست.[۱].
ساختار
کتاب، شامل یادداشت دبیر علمی، مقدمه و محتوای مطالب شامل 235 بخش اصلی و مشتمل بر 224 تعلیقه است.
گزارش محتوا
معنای عنوان کتاب این است: برخی از معایب ناصبیان، در ردّ کتاب برخی از رسوایی‌های رافضیان.
این تألیف در وهله نخست، اثری کلامی از نوع ردیه‌نویسی است، اما به سبب گزارش‌ها و اخباری که از اوضاع سیاسی - اجتماعی عصر نگارش خود می‌دهد و آداب و رسوم و موارد مختلفی از جنبه‌های زندگانی مردم و جامعه انسانی دیار ری را منعکس می‌کند، اهمیت تاریخی دارد. به همین دلیل، در زمره آثار مهم و کلیدی تاریخ کهن ری، به‌ویژه سده‌های پنجم و ششم قرار گرفته است.[۲].
نویسنده، ضمن پاسخ به تهمتها و ردّ اکاذیبِ «بعض فضائح الروافض»، نام شهرها و محله‌های متعدد شیعی‌نشین جغرافیای امروزین ایران را در سده‌های نخستین قمری ذکر می‌کند، به اسامی محله‌های شیعی‌نشین و سنی‌نشین، اسامی مدارس، مساجد و کتابخانه‌های ری و نیز نام بسیاری از بقاع متبرکه و زیارتگاه‌های مربوط به اخلاف و اعقاب معصومان(ع) در نقاط مختلف که در سده ششم دایر بوده است، اشاره می‌کند. همچنین نام علما، بزرگان، خیران، دانشمندان، نویسندگان، شاعران، وزیران و دولت‌مردان شیعی و غیر شیعی را بیان می‌نماید؛ بدین ترتیب، مجموعه‌ای رجالی، تاریخی، کلامی، جغرافیایی و ادبی در اختیار ما قرار می‌دهد[۳].
شیخ عبدالجلیل همچنین در لابه‌لای نوشتار خویش، حوادث و رویدادهای مهمی از صدر اسلام را بازگو می‌کند که این امر نیز بر ارزش و اهمیت کتاب می‌افزاید. صرف نظر از همه این توصیفات، این اثر، از مهمترین آثار در زمینه ادبیات منثور شیعه بشمار می‌آید و به سبب نثر شیوا و دلنشین، ادیبان و هنردوستان به آن عنایت دارند[۴].
در مورد سبک و شیوه نگارش باید گفت که نویسنده «بعض فضائح الروافض»، کتابش را به قصد تحریک احساسات و اغوای مردم عوام نگاشت و نسخه‌ای از آن را به قزوین فرستاد که غالب جمعیت آن سنی‌مذهب بودند و نسخه دیگری را برای خود نگه داشت و به‌صورت پنهانی برای مردم عوام می‌خواند تا آنها را علیه شیعیان برانگیزاند. عبدالجلیل درمقابل، کتاب «بعض مثالب النواصب في نقض بعض فضائح الروافض» را به زبانی ساده و به‌دور از تکلفات علمی و ادبی، اما بر پایه استدلالات محکم نگاشت تا فتنه وی را پاسخ داده باشد[۵].
او کتاب را با خطبه‌ای فارسی، مشتمل بر حمد و سپاس خدا، آغاز می‌کند و در ادامه، به سبب نگارش آن اشاره می‌نماید و سپس به ارائه پاسخ به ادعاهای «بعض فضائح الروافض» می‌پردازد. بدین شیوه، جملات کتاب مذکور را از «بسم الله» آغازین تا عبارت پایانی آن مجموعه که دربرگیرنده تاریخ پایان نگارش آن است، ذکر و اشاره می‌کند و به نقد آن می‌پردازد[۶].
او تمام سطرهای کتاب مورد نظر خود را نقل می‌کند و برایش چندین سطر پاسخ می‌نویسد؛ عقاید خویش را عقاید اصولیه امامیه می‌شمارد و مطالب «بعض فضائح الروافض» را برخی لعن و شتم، برخی را بهتان و بی‌پایه، برخی را آرای اخباری‌های امامی و برخی را ساخته نویسنده می‌داند و می‌گوید:
گروهی از علمای هر طایفه، به استقصای تمام، تفحص اوراق آن کتاب نموده‌اند و بر کلمات نیک و بدش وقوفی یافته‌اند و استبعاد و تعجب نموده که اصول و فروع مذاهب، بر علما و فضلا پوشیده نباشد و شتم و لعن و زور و بهتان در کتب، معتاد و معهود نبوده است بی‌دلیل و الزام و در اثنای آن مؤلف حوالاتی و اشاراتی به متقدمان امامیه اصولیه کرده که پُری از آن مذهب غلات و اخباریه و حشویه است علی اختلاف آرائهم و نفی و تبرّا از آن و از ایشان در کتب اصولیان اثناعشریه ظاهر است و بعضی خود وضع و تمویل کرده که مذهب کسی نبوده است.[۷].
این متکلم امامی، به دفاع از اعتقادات و باورهای شیعه امامیه و ردّ اکاذیب می‌پردازد و از آنجایی که علم کلام با تاریخ اسلام پیوندی عمیق دارد و بسیاری از شبهات کلامی، رنگ و بوی تاریخی به خود می‌گیرند، دست یاری به‌سوی علم تاریخ دراز می‌کند و از اندوخته تاریخی خویش مدد می‌گیرد. به همین مناسبت، به ذکر رویدادهای مختلفی از صدر اسلام تا عصر حیات خویش می‌پردازد و اطلاعات بسیار سودمندی در زمینه تاریخ اسلام در اختیار مخاطبان قرار می‌دهد. اما از آنجایی که به عموم مردم خطاب کرده، از آوردن سند، استنادات و ارجاعات خسته‌کننده می‌پرهیزد. وی به‌جز در پاره‌ای موارد که کلام خویش را با ذکر منبع آن مستند می‌سازد، در سایر موارد، بر اختصار و اقتصار بسنده می‌کند. بااین‌حال، در مواردی به تحلیل، تعلیل و تبیین حادثه می‌پردازد و ظهور و نمود عقل‌گرایی را به‌خوبی در آثار خویش نشان می‌دهد[۸].
عمده اطلاعاتی که کتاب، درباره تاریخ به خوانندگان خود عرضه می‌کند در سه محور خلاصه می‌شود:
- اوضاع سیاسی - اجتماعی عصر نویسنده: وی در این زمینه، به اسامی شهرها، مناطق مهم اهل سنت (اصفهان، همدان، ساوه، قزوین و آذربایجان) و در مقابل، شیعیان آن روز (قم، کاشان، آبه، مازندران و سبزوار) اشاره می‌کند. اوضاع سیاسی نامناسب گذشته شیعیان را یادآور می‌شود. از اوضاع نسبتاً مطلوب عصر خویش سخن می‌گوید. قدرت و توانایی سیاسی - اقتصادی شیعیان ری، عالمان و بزرگان آنان، رویارویی مردم و حکومت با فتنه اسماعیلیان الموت، فرق و مذاهب اسلامی موجود در ری، محله‌های شیعه‌نشین و سنی‌نشین ری، مساجد، کتابخانه‌های ری، مانند: کتابخانه صاحبی و دیگر شهرها، مانند: کتابخانه بزرگ اصفهان، کتابخانه بوطاهر خاتونی ساوه و مدارس معروف شیعی (مدرسه بزرگ سید تاج‌الدین محمد، مدرسه شمس‌الاسلام، مدرسه خانقاه زنان، مدرسه بُلفتوح، مدرسه فقیه علی جاسبی در کوی اصفهانیان، مدرسه خواجه عبدالجبار مفید، مدرسه کوی فیروز، مدرسه خواجه امام رشید رازی در دروازه‌ی جاروب‌بندان، مدرسه شیخ حیدر مکی در مصلحگاه)، کتاب‌های فقهی متداول آن زمان (مُقنعه، عویص، فرائض، مصباح، شرایع، منلايحضره الفقيه، علل الشرائع، المبسوط و...)، آداب و رسوم مردم و امثال آن را برمی‌شمارد؛ بدین ترتیب، آگاهی‌های بسیار ارزشمندی در اختیار ما قرار می‌دهد؛ برای مثال، از سنتی به نام «منقبت‌خوانی» در میان شیعیان یاد می‌کند که عده‌ای با عنوان «منقبت‌خوان»، در کوچه و بازار و مناطق پرعبور و مرور حاضر می‌شدند، مناقب و فضایل امیرالمؤمنین(ع) را می‌خواندند و با استقبال و تکریم بزرگان و متمولان شیعی مواجه می‌شدند. در مقابل، جمعی از اهل سنت با عنوان «فضایلخوان»، در کوی و برزن به راه می‌افتادند و به فضیلت‌خوانی خلفای سه‌گانه و لعن و شتم دیگران می‌پرداختند.
- حوادث صدر اسلام: شیخ عبدالجلیل بهمناسبتهای مختلف، موارد متعددی از رویدادهای صدر اسلام را نقل می‌کند که برخی از آنها عبارتند از: غزوه خیبر، ماجرای سقیفه، واقعه رد الشمس، تشییع جنازه امام حسن(ع).
- تاریخ تشیع: تاریخ تشیع را نمی‌توان جدای از آن دو محور پیشین دانست، اما از آنجایی که برخی از موارد، رویدادهای تاریخی بین دو مقطع تاریخی ذکرشده را شامل می‌شود، می‌توان آن را عنوانی جدا و قسیم دو عنوان مذکور قرار داد؛ به‌ویژه که نویسنده، مطالبی را درباره تاریخ پیدایش شیعه و امثال آن ذکر می‌کند؛ برای مثال، به نام برخی از راویان ثقه ائمه (ابوبصیر، زید شحام، علی بن یقطین، سدیر الصراف، معلی بن خنیس، معاویة بن عمار، جابر جعفی، عمار الدهنی، محمد بن الصلت و امثالهم) و دانشمندان و عالمان شیعی اشاره می‌نماید[۹].
وضعیت کتاب
در ابتدای کتاب، فهرست اجمالی مطالب و در انتهای آن، فهرست تفصیلی مطالب و فهارس فنی ذکر شده است.
در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
حسینی شاه‌ترابی، سید مرتضی، «معرفی و بررسی کتاب النقض»، بنیاد فرهنگی امامت،