النافع في کیفیة تعلیم صناعة الطب
| النافع في کیفیة تعلیم صناعة الطب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن رضوان، علی بن رضوان (نويسنده) سامرائی، کمال (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الکتاب النافع فی کیفیه تعلیم صناعه الطب |
| ناشر | الجمهوریة العراقیة. وزارة التعليم العالي و البحث العلمي. جامعة بغداد. مرکز إحياء التراث العلمي العربي |
| مکان نشر | عراق - بغداد |
| سال نشر | 1986م |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2ن2 128/3 R |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الكتاب النافع في كيفية تعليم صناعة الطب، اثر ابوالحسن على بن رضوان بن على بن جعفر، معروف به ابن رضوان (1061-988م/377-460ق)، منجم، پزشک و فیلسوف مصرى، درباره تاریخچه، اخلاق و آداب و آموزش پزشکی است.
اهمیت کتاب
النافع، مصدر ارزشمندی (اگر نگوییم تنها مصدر)، برای توثیق تراث عربی متأخر در تاریخ طب و اطبا و دارای معلوماتی است که در غیر این کتاب یافت نمی‌شود[۱].
میراث اسکندریه در زمینه طب از طریق جندی‌شاپور و تربیت‌یافتگان دانشگاه آن، به عالم اسلام منتقل شده است و تدریس طب اسلامی در مراحل اولیه یا همان دوره تأسیس، بر همین اساس و با همین الگو انجام می‌گرفته است[۲].
در این کتاب، اطلاعات تاریخی و علمی گران‌قدری که در جای دیگر یافت نمی‌شود و تنها یادگار مدرسه اسکندریه است و اشاراتی به روش بقراط و جالینوس و حکمای مدرسه اسکندریه در تعلیم طب وجود دارد؛ اطلاعاتی که در یک کتاب تراثی یافت نمی‌شود؛ زیرا اکثر منابع ابن رضوان مفقود شده است و اگر این کتاب نبود به منشأ حرکت طبی بین مسلمانان و آغاز دریافت طب یونانی دست نمی‌یافتیم[۳].
النافع، یکی از آثار تدوین‌شده درموضوع اخلاق پزشکی در اسلام است[۴] و یکی از منابعی است که در تعلیم پزشک و تربیت پزشکان، تألیف گشته است[۵].
کتاب، تصویری است از تلاش‌ها و زحمت‌های ابن رضوان در آموختن طب و رسیدن به مراتب بالا در بین پزشکان مصر و غروری که او را به مبارزه با پزشکان بزرگی مانند حنین بن اسحاق و ابوبکر رازی واداشت که نمونه‌ای است آموزنده از خلق و خوی وی در مناقشات علمی[۶].
روش
نویسنده با عنوان‌بندی باب‌ها، مطالب خود را بیان می‌کند و با نقل قول از جالینوس و دیگر پزشکان ارائه می‌دهد.
وی مقاله اول را در هشت باب و مقاله دوم را در سه باب تدوین کرده است.
محقق قبل از نقل متن اصلی مقالات، در بخش‌هایی جداگانه، به روش مزجی، به توضیح و تشریح کلی محتوای آنها با استناد به کتاب‌های مؤلف و منابع مختلف، می‌پردازد.
محتوا
ابن رضوان در تعلیم طب و تطور تاریخی آن سه کتاب دارد:
- مقالة في مذهب بقراط في تعليم الطب (مفقود است)؛
- الكتاب النافع في كيفية تعليم صناعة الطب (کتاب حاضر)؛
- مقالة في شرف الطب (دو کتاب اخیر مکمل هم هستند)[۷].
النافع در اصل، سه مقاله بوده، اما در نسخه‌های خطی، دو مقاله از آن پیدا شده است.
در مقاله اول، اطلاعات فراوانی در تاریخ طب از ابتدای ظهور آن با ریشه‌های یونانی و پزشکانی که در شکل‌گیری و پیشرفت آن در قرن چهارم قبل از میلاد نقش داشته‌اند و نیز اطلاعاتی از آموزش طب به روش بقراط و جالینوس و مکتب اسکندریه متأخر و عصر اسلامی تا قرن پنجم هجری، وجود دارد[۸].
ابن رضوان در بخشی از مقاله اول، به دسته‌بندی کتاب‌های جالینوس و محتوای آنها می‌پردازد[۹].
در مقاله دوم به نقد کتاب‌های پزشکی و علوم آن بعد از جالینوس مانند حنین بن اسحاق و ابوبکر محمد بن زکریای رازی می‌پردازد[۱۰].
ابن رضوان در این کتاب بسیار متأثر از افکار جالینوس می‌باشد و او را سیدالاطباء از جهت علم و عمل می‌داند و تألیفات وی را نمونه و بدون نقص و اشکال در علم پزشکی می‌بیند. وی در تألیفات پزشکی خود روش نقد پزشکان قبل و هم‌عصر خود را به شکل خشن و گاه غیر علمی و غیر منطقی در پیش می‌گیرد[۱۱].
متأسفانه، ابن رضوان این مجموعه از اطلاعات تاریخی و علمی و روش‌های آموزش پزشکی از آغاز پزشکی یونانیان تا نیمه قرن پنجم هجری را، بدون تسلسل تاریخی و ارتباط موضوعی مطالب به هم، با تکرار در لفظ و معنا و ابهام و اغلاق در تعابیر، نوشته است و مطالب تاریخی خود را بدون مأخذ بیان می‌کند[۱۲].
محقق
محقق، مقدمه را در چند قسمت تدوین کرده است. در بخش اول به سیره ابن رضوان، عصر وی، اطبای هم‌عصر او، افکار وی در تعلیم طب و روش او در تألیف کتب طبی پرداخته است[۱۳]. در قسمت دوم، به تعریف نسخه و روش مصنف در تألیف «النافع» و محتوای مقالات اول و دوم و توضیح آنها، پرداخته است. در قسم سوم، متن و تحقیق و تعلیق نسخه‌ها و در نهایت فهرست‌های اعلام، اسماء کتب و اسماء ادویه و امراض را تدوین کرده است[۱۴].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص11
- ↑ ر.ک: دهقانی تفتی، لاله، ص79-81
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص11
- ↑ ر.ک: اسلامی، محمدتقی، ص17
- ↑ ر.ک: محقق، مهدی، ص176
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص12
- ↑ ر.ک: همان، ص19
- ↑ ر.ک: همان، ص30-35
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص109
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص30-35
- ↑ ر.ک: همان، ص20-21
- ↑ ر.ک: همان، ص32
- ↑ ر.ک: همان، ص7-8
- ↑ ر.ک: همان، ص7-9
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- اسلامی، محمدتقی، «شناسنامه علمی - اخلاق کاربردی»، پژوهش‌نامه اخلاق، پاییز 1393- شماره 25.
- دهقانی تفتی، لاله، «نقش جندی‌شاپور در انتقال میراث دانش طب اسکندریه به عالم اسلام»، روزگاران، تابستان 1398، دوره چهاردهم - شماره 15.
- محقق، مهدی، «گزارشی از سفر کوتاه علمی به حیدرآباد هند، 15 فوریه 2006/26 بهمن 1384، میراث پزشکی ایران و هند»، نامه انجمن، زمستان 1384- شماره 20.