الناسخ و المنسوخ في القرآن العزيز و ما فيه من الفرائض و السنن
| الناسخ و المنسوخ في القرآن العزیز و ما فیه من الفرائض و السنن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مدیفر، محمد بن صالح (محقق) ابوعبید، قاسم بن سلام (نویسنده) |
| ناشر | مکتبة الرشد ناشرون |
| مکان نشر | ریاض - عربستان |
| سال نشر | 1418 ق یا 1997 م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | قرآن - ناسخ و منسوخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 85/2 /الف2ن2 1376 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الناسخ و المنسوخ تأليف ابوعبيد القاسم بن سلاّم الهروى كه در سال 154 و به نقلى 150 و به روايتى 157 هجرى در هرات ديده به جهان گشود، مى‌باشد.وى نزد بزرگان زمان خود از جمله على بن حمزة الكسائى از امامان علم قرائت تلمذ كرده بود.و كسانى چون ابوعبيدة بصرى و اصمعى از استادان وى در زبان و ادب عربى بودند.
او در سال 224 هجرى ديده از جهان فروبست. نسخ از مشكل‌ترين و پيچيده‌ترين مباحث قرآن‌پژوهى است.در ميان آيات احكام، آياتى است كه پس از نزول، جاى حكم آياتى را كه قبلا نازل شده و مورد عمل بوده‌اند گرفته و به زمان اعتبار حكم قبلى خاتمه مى‌دهند.آيات قبلى منسوخ و آيات بعدى كه در حكم خود حكومت بر آنها دارند ناسخ ناميده مى‌شود.نسخ در قرآن مجيد بيان انتهاى زمان اعتبار حكم منسوخ است، به اين معنا كه مصلحت جعل و وضع حكم اول مصلحتى محدود و موقت مى‌باشد و طبعا اثرش نيز كه حكم است به صورت محدود و موقت درمى‌آيد و پس از چندى حكم دومى پيدا شده و خاتمه يافتن مدت اعتبار حكم اولى را بيان مى‌كند.
ابوعبيد در اين كتاب به بيان معناى نسخ و انواع آن پرداخته و بدين منظور رواياتى را با اسناد متصل از صحابه و تابعين نقل مى‌كند.در معالجه آيات ناسخ و منسوخ يا آياتى ادعاى منسوخ بودن آنها شده است بطور مفصل به بحث و بررسى پرداخته است.در برخى موارد نسخ بعضى آيات به وسيله سنت را متذكر مى‌شود و گاهى هم به مطالبى كه بطور كلى بيگانه از مبحث نسخ مى‌باشد پرداخته است.مثلاًدر باب روزۀ مسافر در حكم وجوب افطار مناقشه كرده و حكم تخيير، استحباب و يا كراهت را پيشنهاد مى‌كند و ادله‌اى كه هريك از اين احكام سه‌گانه اقامه مى‌كند.البته هرچند اين قضيه ارتباطى به مسئله نسخ ندارد ولى آنچه باعث شده ابوعبيد در اين كتاب بدان بپردازد ارتباط اين مسأله با آيات روزه در سوره بقره است كه مشتمل بر آيات ناسخ و منسوخ صيام مى‌باشد.
ويژگى‌ها
- مؤلف ابواب كتاب را بر حسب ابواب فقه تقسيم‌بندى نموده است بدين‌صورت:باب ذكر الصلاة و معرفة ما فيها من الناسخ و المنسوخ، الزكاة و ما فيها من ذلك، ذكر الصيام و ما نسخ منه و....و اين روشى است كه كسى قبل از او در پيش نگرفته است.
- ابوعبيد در مسائل مورد اختلاف بصورت علمى و عميق وارد مى‌شود و اقوال هرگروه را به همراه ادله ايشان ذكر كرده و احيانا ادله مخالف نظريۀ خويش را مورد مناقشه قرار مى‌دهد.
- ابوعبيد مفهوم نسخ رايج نزد عالمان سلف را مد نظر قرار مى‌دهد و در حكم بر نصوص بدان اعتماد مى‌ورزد.نسخ نزد عالمان سلف مفهومى وسيع است كه امورى چند نظير تخصيص لفظ عام، استثناء، تقييد مطلق، تبيين مجمل و غيره را دربرمى‌گيرد.
- وى به بحث نسخ در سنت پيامبر صلى‌اللّه‌عليه‌وآله‌و‌سلم، نيز پرداخته است.
- كتاب با ديدى انتقادى به کتاب‌هایى كه در زمينه ناسخ و منسوخ تأليف شده، مى‌نگرد.
مجموع اين ويژگى‌ها دست‌به‌دست هم داده‌اند تا كتابى تأليف شود كه در موضوع مربوط به خود، جزو مهمترين منابع و مراجع محسوب شود.
ساختار
كتاب مشتمل بر 30 باب بر حسب موضوعات مختلف مى‌باشد.باب اول به فضيلت علم ناسخ و منسوخ و تأويل نسخ اختصاص يافته است، و سپس ابواب ديگر كتاب بر حسب ابواب كتب فقهى قرار گرفته است:باب ذكر الصلاة و معرفة ما فيها من الناسخ و المنسوخ، باب الزكاة، باب ذكر الصيام و ما نسخ منه، باب النكاح و ما جاء فيه من النسخ، باب الطلاق، باب الحدود تا باب امر به معروف و نهى از منكر كه آخرين باب از كتاب است.
در ذيل هرباب به ذكر رواياتى كه دربارۀ نسخ آيات مربوط به موضوع باب مورد نظر صورت گرفته است مى‌پردازد و در موارد زيادى نسخ‌هایى را كه توسط سنت نبوى انجام يافته يادآور مى‌شود.
نسخه‌شناسى
اين نسخه با تحقيق و پژوهش محمد بن صالح المديفر در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 412 صفحه براى بار دوم در سال 1418 هجرى1997/ ميلادى از سوی «مكتبة الرشد للنشر و التوزيع» عربستان سعودى منتشر شده است.
محقق كتاب مقدمه‌اى مبسوط بر اين اثر نگاشته و در آن طى سه فصل به معرفى مؤلف، معرفى كتاب و معرفى كسانى كه دربارۀ اين دانش تأليفاتى داشته‌اند پرداخته و در پايان روش تحقيق و پژوهش خود و نسخ خطى‌اى كه بدانها مراجعه داشته را بيان نموده است.
محقق نسبت به تخريج آيات، روايات اقدام نموده و در پاورقى كتاب تعليقاتى شامل شرح‌حال اعلام، معرفى اماكن و بلدان، شرح واژگان غريب و مصطلحات و رموز كتاب را آورده است.
در پايان كتاب فهرست آيات، احاديث، آثار، اعلام، قبائل و اماكن و شهرها، ابيات شعرى، مصادر و مراجع تحقيق و فهرستى از موضوعات كتاب ارائه شده است.
منابع مقاله
- بهاء‌الدين خرمشاهى، دانشنامه قرآن كريم، ج 2، ص2202
- محمد يوسف حريرى، فرهنگ اصطلاحات قرآنى، ص363
- مقدمه مبسوط محقق كتاب