الفراسة: دليلك إلی معرفة أخلاق الناس و طبائعهم و كأنهم كتاب مفتوح
| الفراسة: دليلك إلی معرفة أخلاق الناس و طبائعهم و كأنهم كتاب مفتوح | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فخر رازی، محمد بن عمر (نویسنده) عاشور، مصطفي (محقق) |
| ناشر | مکتبة القرآن |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1300 /ف3ف4 / 798 BF |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الفراسة: دليلك إلی معرفة أخلاق الناس و طبائعهم و كأنهم كتاب مفتوح، اثر فخر رازی (554-606ق)، کتابی است یک جلدی به زبان عربی با موضوع طب و اخلاق. این اثر با تحقیق و تعلیقات مصطفی عاشور توسط مكتبة القرآن للطب و النشر و التوزيع قاهره، به چاپ رسیده است. فخر رازی در این اثر خواهان بیان میزان تأثیر خَلقیات انسانی بر روی خُلقیات اوست؛ به تعبیر دیگر می‌خواهد تأثیر چگونگی وضع جسمانی بر وضع اخلاقی انسان را بیان نماید. این مطلب، اساسا چیزی است که از آن به «فراست» تعبیر می‌کند.
ساختار
کتاب، در سه مقاله اصلی ارائه شده است؛ مقاله اول در هفت فصل، مقاله دوم در چهار باب و مقاله سوم در هفده فصل نوشته شده است.
گزارش محتوا
فخر رازی در این کتاب در سه مقاله از فراست برای ما صحبت می‌کند؛ وی در مقاله اول تعریف فراست و مزاج را برای ما ارائه می‌کند. سپس فضیلت علم فراست در قرآن و سنت و عقل را در عین توضیح اقسام این علم، بیان می‌نماید، تا اینکه به موضوع کتاب، یعنی «استدلال به احوال ظاهری جسم بر احوال باطنی روح انسان» می‌رسد. این نوع است که تعلیم و تعلم در آن جاری است. وی سپس اشاره واضحی به این می‌کند که وی هرگز متعرض غیر این نوع (از انواعی که فراست بر آنها اطلاق می‌شود) نخواهد شد. در ا ینجا، فخر رازی به شمارش اموری می‌پردازد که شناخت آنها در این علم، یعنی علم فراست، لازم است. وی درحالی‌که اصل بحث را روی «صناعت قیافه» می‌برد، وسایل استدلال و راه‌هایی را که به‌واسطه آنها شناخت اخلاق مردم، ممکن می‌شود، هم بیان می‌نماید. وی همچنین به بیان اموری می‌پردازد که رعایتش در هنگام مراجعه به این طرق، لازم است.
رازی در مقاله دوم، به شمارش علامات امزجه کامله می‌پردازد، تا با شناخت آنها، شناخت مزاج اعتدال و اختلال میسر شود. مقاله سوم کتاب هم در بیان دلالت اعضای جزئیه بر احوال نفسیه است که در هفده فصل، به‌صورت کامل بیان شده است و با پایان این فصول، مطالب کتاب پایان می‌پذیرد[۱].
طبق تشخیص دکتر یوسف مراد، در کتاب رازی آنچه بیشتر اصالت دارد، فصل ششم و هفتم مقاله اول است و نیز باب دوم و سوم از مقاله دوم که در این‌گونه کتب به‌کلی تازگی دارد.
فخر رازی عوامل اجتماعی را هم تا حدی وارد علم فراست کرده است؛ چنان‌که گوید: والاتباران، برتری‌طلب و بلندجویند و گاه به سبب سرگرانی و غرور، از طلب دانش و آموختن حرفه‌ای سودمند، وامی‌مانند و خوار و نیازمند و ناتوان از کار درمی‌آیند، اما توانگران تسلط‌طلبند و دیگران را خوار می‌شمرند و چون به کسب مال نایل شوند، خود را فایز به همه خیرات می‌انگارند و عموم مردمان را نسبت به خویش حسود می‌پندارند و در این میان مال‌داران ریشه‌دار و اصیل از نودولتان نجیب‌ترند؛ چنان‌که علی بن ابی‌طالب(ع) فرموده است: «عليكم ببطون شبعت ثم جاعت فإن آثار الكرم فيها باقية و إياكم و بطونا جاعت ثم شبعت فإن آثار اللؤم فيها باقية». در مجموع، توانگران ستمگر هستند و با این باور که مال داشتن، ایشان را از منع و مجازات مصون می‌دارد. کسانی که برحسب اتفاق بر مالی دست یافته‌اند، لذت‌جوی و لاابالی و برروی‌هم خوش‌بینند. جوان، جاه‌جوی است و چندان مال‌دوست نیست. خوش‌باور است و برروی‌هم دل‌نازک‌تر و خوش‌بین‌تر و آزرمگین‌تر؛ چراکه به فطرت نزدیک‌تر است و از تجربت و سرد و گرمی چشیدگی روزگار دورتر و به همین قیاس و برروی‌هم پیران دیرباور هستند و محافظه‌کارتر و شکاک‌تر؛ یا حکمی نمی‌کنند و یا حکم به همان که بوده می‌کنند و غالبا با قید اگر و شاید حرف می‌زنند؛ لذا چون جوان در حب و بغض تندرو نیستند و نظر به آنکه سختی‌ها کشیده‌اند، به دست آوردن مال را از ثنای جمیل دوست‌تر دارند. و روی‌هم‌رفته احساس تعظیم کمتری نسبت به چیزها و کسان می‌کنند؛ چراکه نظایر آن را بسیار دیده‌اند و ترس بر ایشان غالب است. عاقبت‌اندیش‌ترند و آرام‌تر؛ لذا عدالت و امیر عادل را خواهانند[۲].
وضعیت کتاب
رساله «الفراسة عند العرب» به‌عنوان مقدمه‌ای بر کتاب «الفراسة» فخر رازی در چهار فصل نگاشته شده است.
کتاب الفراسة فخر رازی را در یک نسخه دیگر، دکتر یوسف مراد بر اساس سه نسخه کمبریج و لندن و استانبول تصحیح نموده است. او به رساله مختصری که رازی به فارسی در علم فراست نوشته است نیز نظر داشته است[۳].
رازی در این کتاب، تلخیص وافی‌ای از کتاب ارسطو ارائه کرده و زیادات مهمی نیز بر آن دارد.
تخریج احادیث کتاب، اشاره به شماره آیات و سوره‌هایی که در کتاب آمده است. بیان موارد تصحیف یا تحریف در نسخه خطی کتاب، شرح الفاظ و اسالیبی که نیازمند به توضیح و بیان و ضبط داشته، بیان ربط میان فراست و مذاهب جدید و مواردی که مانند علم اخلاق و سیاست و جامعه‌شناسی به حیات انسانی مربوط است، وضع عناوین، وضع ملحقات درباره اصطلاحاتی که در کتاب آمده و... از جمله کارهایی است که محقق کتاب، انجام داده است[۴].
تصاویر صفحات اول و آخر نسخه خطی کتاب در صفحه 16 از مقدمه محقق بر کتاب، آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق بر کتاب.
- آذرنگ عبدالحسین و دیگران، «معرفی کتاب»، مجله: «تحقیقات اسلامی»، تابستان 1366، شماره 4، صفحات 124 تا 141 (18 صفحه)، پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز).