الدرة الفاخرة في تحقيق مذاهب الصوفية و المتكلمين و الحكماء المتقدمين
| الدرة الفاخرة فی تحقیق مذاهب الصوفیة و المتكلمین و الحكماء المتقدمین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | لاری، عبدالغفور (شارح)
مدرس موسوی، سید علی (مترجم و شارح) هیر، نیکلاس (مصحح) آدامز، چارلز (زير نظر) عمادالدوله، بدیع‌الملک بن امامقلی (نویسنده) جامی، عبدالرحمن بن احمد (نویسنده) محقق، مهدی (زير نظر) آرام، احمد (مترجم مقدمه) |
| ناشر | دانشگاه تهران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1358 ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الدرة الفاخرة فی تحقیق مذهب الصوفیة و المتكلمین و الحكماء المتقدمین، به زبان عربى، نوشته نور‌الدین، عبدالرحمن جامى، صوفى، شاعر و ادیب شهیر قرن نهم هجرى، اثرى است كه نویسنده در آن به محاكمه میان متكلمان و متصوفان و فلاسفه مى‌پردازد.
ساختار
كتاب، بدون آنكه داراى باب‌بندى و فصل‌بندى خاصى باشد، یازده مسئله را مطرح مى‌كند كه همه آنها مدت چند قرن محل نزاع میان متكلمان و فیلسوفان و عرفاء بوده است.
گزارش محتوا
مسائل مطرح شده، به ترتیبى كه در كتاب آمده، به قرار زیر است:
- مفهوم وجود خدا و نسبت آن به ذات او، بدین معنا كه آیا وجود حق عین ذات اوست یا زاید بر آن است؟؛
- وحدت خدا و ضرورت اثبات آن؛
- ماهیت صفات خدا و ارتباط آنها با ذات او، بدین معنا كه آیا صفات خدا عین ذات اوست یا زاید بر آن است؟؛
- ماهیت علم خدا و مسئله نسبت دادن علم به خدا، بدان صورت كه معارض با یگانگى یا واجب‌الوجودى او نباشد؛
- علم خدا به جزئیات و مسائلى كه از نسبت دادن این‌گونه علم به خدا لازم مى‌آید؛
- ماهیت اراده خدا و اینكه آیا اراده، صفتى متمایز از علم اوست یا چنین نیست؟؛
- ماهیت قدرت خدا و مسئله وابسته به آنكه خدا، فاعل مختار است یا چنین نیست؟؛
- مسئله ازلى بودن عالم یا آغاز داشتن آن و بحث در اینكه آیا عالم قدیم مى‌تواند از فاعل مختار نتیجه شود یا نه؟؛
- ماهیت كلام خدا و مسئله قدیم بودن یا مخلوق بودن قرآن؛
- افعال اختیارى بندگان و اینكه انجام گرفتن آنها به قدرت خداى تعالى است؛
- صدور عالم از خدا و بحث در مسئله امكان صدور معلول‌هاى مختلف از علّت واحد.
جامى، در مورد هر یک از این مسائل، نخست، مذاهب متقابل متكلمان و فیلسوفان و سپس مذهب متصوفه را بیان مى‌كند، ولى مذهب صوفیه را تنها به‌صورت مذهب معقولى در مقابل مذاهب كلامى یا فلسفى نمایش نمى‌دهد، بلكه آشكارا آن را به‌صورت مذهب برترى معرفى مى‌كند، خواه بدان باشد كه وى نظرهاى متقابل كلامى و فلسفى را در مورد مسئله واحد با هم سازش مى‌دهد و خواه بدان كه وى از مسائلى كه لزوما از مذاهب مورد قبول متكلمان یا فیلسوفان نتیجه مى‌شود، اجتناب مى‌ورزد؛ مثلاً این نظر متصوفان كه صفات خدا در خارج عین ذات اوست، ولى در ذهن، زائد بر آن است، نماینده مذهبى میان دو مذهب متكلمان و فیلسوفان است كه آنان، صفات خدا را زائد بر ذات او مى‌دانند و اینان، صفات را عین ذات مى‌دانند.
موضوع كتاب در حدّ خود، بدیع و جالب توجه است، چرا كه در آن پاره‌اى از مسائل فلسفى (یا علوم عقلى) مطرح شده و از نظر حكیم و عارف و صوفى و متكلم مقایسه و بررسى شده است. بر خلاف عصر حاضر كه فلسفه تطبیقى، خود، به‌صورت یکموضوع عمده و اصلى رشته‌هاى مختلف فلسفى شناخته شده، در عصر جامى؛ یعنى حدود 600 سال پیش، به‌صورت تطبیقى مسائلى را مورد بحث قرار دادن و پیرامون آنها به نگارش رساله یا كتاب پرداختن، كارى بسیار بدیع و جالب بوده است.
یكى از فواید مهم كتاب این است كه مى‌توان تا اندازه زیادى چگونگى تطور مسائل مورد بحث را در عصور مختلف به دست آورد و تلقى هر مشربى را از مسائل مذكور بر اساس اصول اولیه مورد اعتقاد، استنباط كرده و فهمید. این مطلب از نظر بررسى تاریخى مسائل فلسفى در قرون اخیر كه تقریبا هیچ‌گاه به‌طور علمى و كامل مورد تحقیق قرار نگرفته، بسیار بااهمیت است.
وضعیت كتاب
بر این كتاب، شروح متعددى نگاشته شده، از جمله شرح عبدالغفار لارى، «التحریرات الباهرة لمباحث الدرة الفاخرة»، تألیف ابراهیم بن حسن الكورانى، سال 1118ق، «الرسالة القدسیة الطاهرة بشرح الدرة الفاخرة»، تألیف ابراهیم بن احمد الكردى الحسین‌آبادى، سال 1106ق، «الفریدة النادرة فی شرح الدرة الفاخرة»، تألیف ابوالعصمة، محمد معصوم بن مولانا بابا سمرقندى و «شرح الدرة الفاخرة» از مؤلفى ناشناخته.
شروح مذكور، علاوه بر شرح متن «الدرة الفاخرة»، حاوى حواشى خود جامى بر كتاب نیز مى‌باشند.
نسخه‌شناسى
كتاب، داراى دو متن كوتاه و بلند است؛ متن كوتاه، مشتمل بر بندهاى 1 تا 73 است كه ظاهرا متن اصلى كتاب است كه بنا به درخواست سلطان محمد دوم نگاشته شده، در صورتى كه متن بلند، شامل بندهاى متمّم 72 تا 92 مى‌باشد. نسخه‌هاى هر دو متن، متعدد است.
برخى از نسخ خطى این اثر عبارتند از:
- نسخه دار الكتب الظاهریة، دمشق، به شماره عمومى 9276؛
- نسخه دار الكتب المصریة، قاهره (عقاید تیمور 393)؛
- نسخه كتاب‌خانه دولتى میراث فرهنگى پروسى، برلین (اشپرنگر 677).
متن نسخه بلند كتاب، به سال 1328ق، در قاهره به چاپ رسیده است.
در تهیه متن حاضر در برنامه، از 24 نسخه خطى (كه سه نسخه فوق بخشى از آن است)، به اضافه نسخه چاپ قاهره بهره گرفته شده است.
نسخه برنامه، مشتمل بر شرح عبدالغفور لارى، مرید و شاگرد جامى، شرح فارسی كتاب، موسوم به حكمت عمادیه، نوشته بدیع الملک میرزا، ملقب به عمادالدوله و مقدمه مصحح انگلیسى پروفسور نیكولا هیر مى‌باشد. مقدمه نیكولا هیر توسط آقاى احمد آرام، به فارسی ترجمه شده و آقاى دكتر سید على موسوى بهبهانى (مصحّح ترجمه و شرح فارسی كتاب) نیز مقدمه‌اى به اثر حاضر افزوده است.
نسخه حاضر در برنامه، به اهتمام نیكولا هیر و على موسوى بهبهانى در قطع وزیرى با جلد گالینگور در 67 صفحه مقدمه، 222 صفحه متن و شرح و 34 صفحه مقدمه انگلیسى، در سال 1358ش، توسط انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مک‌گیل كانادا، شعبه تهران، منتشر شده است.
منابع مقاله
- مقدمه نیكولا هیر؛
- مقدمه دكتر سید على موسوى بهبهانى.