التأصيل و التوجيه الإسلامي للعلوم التربوية و مناهجها من منظور التربية الإسلامية
| التأصيل و التوجيه الإسلامي للعلوم التربوية و مناهجها من منظور التربية الإسلامية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حربی، حامد سالم عایض (نویسنده) |
| ناشر | جامعة ام‌القری |
| مکان نشر | مکه مکرمه |
| سال نشر | 1418ق/1997م |
| چاپ | اول |
| موضوع | اسلام و آموزش و پرورش |
| کد کنگره | BP۲۳۰/۱۸/ح۴ت۲ |
التأصيل و التوجيه الإسلامي للعلوم التربوية و مناهجها من منظور التربية الإسلامية [۱] تألیف دکتر حامد سالم عایض حربی؛ کتاب حاضر از جمله آثارى است که در آن‌ها به اسلامى کردن علوم به مفهوم عام و اسلامى ساختن علوم تربیتى به مفهوم خاص و پایه‌گذارى اسلامى و هدایت برنامه آموزشى از نگاه تربیت اسلامى به‌طور اخص پرداخته شده است.
نگارنده این اثر، میان اسلامى کردن علوم با هدایت و جهت‌دهى اسلامى به علوم فرق ننهاده است (ص 49-51). حال آن‌که مقداد یالجن در کتاب اساسیات التأصیل والتوجیه الاسلامى للعلوم والمعارف والفنون (چاپ دوم: ریاض، دار عالم الکتب، 1425 ق/ 2004 م) میان این دو مفهوم یا فرآیند فرق نهاده است.
مباحث کتاب در پنج بحث و یک خاتمه قلمى گشته است. در بحث نخست به مقدمات پرداخته شده و از اهمیت پژوهش و حدود و مفاهیم و روش و پرسش‌هاى اصلى و فرعى آن سخن رفته است.
در بحث بعدى به واکاوى مفهوم برنامه آموزشى نظر شده است و از رهگذر آن از مفهوم سنتى برنامه آموزشى، مفهوم تازه برنامه آموزشى، مفهوم برنامه آموزشى در تربیت اسلامى یاد شده است.
وضع کنونى برنامه آموزشى در جهان عرب و اسلام، موضوع بحث سوم است و در آن، نخست به وجود بحران فکرى در جهان عرب و اسلام و دو بعد آن اشاره شده است؛ سپس از وضع کنونى برنامه آموزشى جهان عرب و اسلام و تأثیرات سوء فرهنگ آموزشى غرب بر آن‌ها و تقلید کورکورانه از این فرهنگ سخن رفته و یادآورى شده است که برنامه آموزشى تقلیدى از غرب از مهم‌ترین عوامل گسترش بى‌دینى در جهان عرب و اسلام به شمار است. در ادامه به شمارى از کتاب‌هاى منتشرشده در کشورهاى عربى که قصدشان بد جلوه دادن چهره اسلام است اشارت رفته است. فراز فرجامین این بحث، بررسى و مقایسه چند تعریف از برنامه آموزشى اسلامى است.
بحث بعدى دربارۀ چگونگى هدایت و سمت‌وسوى اسلامى دادن به برنامه‌هاى آموزشى است. سرآغاز این بحث، مفهوم اسلامى کردن یا اسلامى کردن برنامه آموزشى است. نگارنده بر این باور است که مسلمانان نمى‌توانند بدون دین زندگى و پیشرفت کنند از این‌رو نقطه عزیمت رهایش مسلمانان از پیروى از افکار غربى و شرقى، اسلامى ساختن برنامه‌هاى آموزشى بر اساس قرآن کریم و سنت نبوى است (ص 50-51).
اشاره به عناصر چهارگانه فرآیند آموزش (معلم، شاگرد، ماده و موضوع مورد آموزش، ابزارهاى آموزش) و لزوم فراهم بودن همه آن‌ها براى تحقق آموزش سازوار با مفهوم برنامه آموزشى اسلامى فراز دیگر این بحث است و پس از آن به عناصر و مؤلفه‌هاى چهارگانه و اساسى برنامه درسى (هدف‌هاى آموزشى، محتواى آموزشى، روش و ابزار تدریس، ارزیابى) و ارتباط آن‌ها با یکدیگر پرداخته شده است.
در بحث پنجم به سمت‌وسو دادن اسلامى یا اسلامى کردن اهداف پرداخته شده است. براى شرح و شکافت این موضوع، ابتدا و به عنوان مقدمه از مطالب زیر یاد شده است: تعریف تربیت اسلامى، انسان و هدفدار بودن او، اهمیت تعیین هدف، فرق میان هدف و نتیجه و انگیزه، فرق میان هدف مربى مسلمان و غیرمسلمان، هدف اساسى تربیت اسلامى، ویژگى‌هاى هدف‌هاى تربیت اسلامى، فراگیرى اهداف تربیت اسلامى و تعامل میان آن‌ها.
پس از این به آبشخورهاى هدف‌هاى تربیتى پرداخته شده و هدف‌ها به سه گروه شناختى، عاطفى، رفتارى تقسیم و از منظر اسلامى بررسى و از جمله اشاره شده است که مربیان در مقام اسلامى کردن هدف‌هاى تربیتى نباید تنها به بیان افکار اسلامى بسنده کنند بل باید به علل رویدادها و پیامدهاى رویدادها هم بپردازند و سعادت دنیا و آخرت را در نظر گیرند.
گفتنى است، محتواى این کتاب بسیار فروتر از بار معنایى عنوان آن است و خواننده را اقناع نمى‌کند. مثلاً در این اثر از اسلامى کردن علوم تربیتى که در عنوان کتاب گنجانده شده است، هیچ سخنى نرفته است و تنها به برنامه آموزشى اشارت رفته است که آن هم عموماً بحثى است ناظر بر اهداف تربیتى.
- مطالعه منابع ذیل نیز پیشنهاد مى‌شود:
مقداد یالجن، التأصیل والتوجیه الاسلامى للعلوم والمعارف والفنون (چاپ دوم: ریاض، دار عالم الکتب، 1425 ق/ 2004 م)؛ انور جندى، تأصیل مناهج العلوم والدراسات الانسانیه بالعوده الى مناهج الفکر الاسلامى (چاپ دوم: دمشق، مکتبه الفارابى، 1410 ق/ 1990 م)؛ ماجد عرسان کیلانى، مناهج التربیه الاسلامیه والمربون العاملون فیها (بیروت، مؤسسه الریان، 1419 ق/ 1998 م)؛ همو، اهداف التربیه الاسلامیه (بیروت، مؤسسه الریان، 1419 ق/ 1998 م)؛ عدنان محمد زرزور، التوجیه الاسلامى للعلوم والمعارف مفهومه و اهدافه (بیروت، مؤسسه الرساله، 1992 م)؛ محمد عبدالسمیع و مسلم سجاد، تخطیط المناهج الدراسیه للعلوم الطبیعیه الرؤیه الاسلامیه. ترجمه مکتب التربیه العربیه لدول الخلیج (مکه مکرمه، مکتب التربیه العربیه لدول الخلیج، 1987 م)؛ عبدالرحمن عبدالرحمن نقیب و منى على سالوس، نحو تأصیل اسلامى للبحث التربوى (قاهره، دارالنشر للجامعات، 1420 ق)؛ جوده محمد عواد، قضایا حول اسلمه العلوم والتعلیم (چاپ دوم: قاهره، الهیئه المصریه العامه للکتاب، 1990 م).[۲]
پانویس
منابع مقاله
رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.